Mazmuny
Depressııa – kúrdeli emotsıonaldyq (affektıvti) buzylys, bul kezde udaıy ýaıym, muń, ashýlaný, frýstratsııa (tilektiń múmkindikke saı bolmaýy), kúshtiń bolmaýy adamnyń kúndelikti ómirine teris áser etedi. Klınıkalyq depressııa aptalar, aılar, jyldar boıy sozylýy múmkin.
Kópshilik adamdar ómiriniń belgili bir sátterinde qysqa merzimdi depressııanyń qandaı da bir túrin basynan keshiredi.
Depressııanyń paıda bolýynyń naqty sebepteri belgisiz. Kóptegen medık-ǵalymdardyń oıynsha, aýrý kúızelisten keıin mıda hımııalyq ózgerister nátıjesinde paıda bolady. Tuqym qýalaý beıimdiligi de bar. Kóbinese, depressııaǵa osy faktorlardyń birigýi aparady. Depressııa otbasynda eshkimde mundaı buzylys bolmasa da paıda bolýy múmkin. Depressııa kez kelgen adamda, tipti, balada da paıda bolýy múmkin.
Kelesi faktorlar depressııanyń paıda bolýyna yqpal etýi múmkin:
· Belgili bir aýrýlar, gıpotıreozdy qosa (qalqansha bez qyzmetiniń tómendeýi), qaterli isik, udaıy aýyrsynýǵa aparatyn aýrýlar;
· Uıqydaǵy máseleler (uıqysyzdyq, túngi úreıli túster);
· Alkogoldi nemese esirtki zattekterge úıir bolý;
· Keıbir dárilerdi tutyný, mysaly, steroıdtardy (prednızolon).
Depressııaǵa aparatyn ómirdegi jıi kúızelis jaǵdaılary:
· Súıikti adammen qoshtasý;
· Emtıhan tapsyra almaý;
· Jaqyn adamnyń qaıtys bolýy nemese aýyrýy;
· ajyrasý;
· bala kezdegi zorlyq kórý, nemese ata-ana jaǵynan nazar qoıýdyń jetispeýi;
· jumysty joǵaltý;
· áleýmettik oqshaýlaný (jalǵyzdyq), ádette, egde jastaǵy adamdarda bolady.
Depressııa ózin-ózi baǵalaýdy buzýy, ómirdi nasharlatyp, qorshaǵan ortadaǵy adamdardyń ómirine zııan keltirýi múmkin.
Depressııaǵa shaldyqqan adamdar ádette, ómirdi kúńgirt, kóńilsiz kúıde kóredi. Kóbinese, naýqas qandaı da bir máseleniń nemese jaǵdaıdyń oń sheshimine senbeıdi.
Depressııanyń sımptomdary:
· tolqý, mazasyzdyq, ashýshańdyq;
· qorshaǵan álemnen aýlaqtaný, oqshaýlaný;
· járdemsizdik jáne úmitsizdik;
· qajetsizdik, ózin jek kórý nemese kináli seziný;
· buryn qanaǵattaný ákeletin kúndelikti áreketke qyzyǵýshylyqty nemese qanaǵattanýdy joǵaltý;
· qandaı da bir zatqa zeıin qoıýdyń qıyndaýy;
· tábettiń ózgerisi, kóbinese, depressııaǵa salmaq qosý qosarlanady;
· sharshaý, energııanyń jetispeýi;
· uıqtaı almaý nemese tym kóp uıqtaý;
· ólim nemese ózine qol jumsaý týraly oılar.
Depressııa syrtynan muń sezimi emes, yzalaný jáne aıyptaý sekildi kórinýi múmkin.
Eger depressııa asa aýyr bolsa, kúrdeli sımptomdary, mysal, elesteý (joq zattar men dybystardy shynaıy qabyldaý) jáne sandyraq paıda bolýy múmkin.
Dáriger ádette, aýrýdyń sımptomdary men uzaqtyǵy týraly kóbirek aqparat alý úshin birqatar suraqtar qoıady. Dáriger psıhologııalyq testilerge jaýap berýdi usynady. Naýqastyń belgili bir suraqtarǵa jaýaptary mamanǵa durys dıagnoz qoıýǵa jáne depressııanyń aýyrlyq dárejesin anyqtaýǵa kómektesedi.
Depressııaǵa alyp kelgen aýrýdy anyqtaý úshin keıde elektroentsefalografııa (mıdyń elektr belsendiligin anyqtaý) qoldanylady.
Depressııany emdeýge kiredi:
· depressııany týyndatqan alǵashqy sebepti anyqtaý.
· Mamanmen terapııalyq áńgimelesý (psıhoterapııa)
· antıdepressantardy – mıdaǵy kóńil-kúıdi kóterýge jaýap beretin ózindik hımııalyq dárilik quraldardy qabyldaý. Depressııaǵa shaldyqqan naýqasta olar kóńil-kúıdi jaqsartady, ýaıymdy, úreıdi, emotsıonaldyq shıryǵýdy basady, psıhıkalyq belsendilikti arttyrady, uıqyny, tábetti retteıdi. Bul preparattardyń kópshiligi tıimdi, biraq, janama áseri bolady.
Eger depressııa shaǵyn bolsa, emdeýdiń bir túri ǵana qajet bolýy múmkin. Depressııanyń aýyr túrine shaldyqqan adamdar emdeýdiń birneshe túriniń birigýine muqtaj bolady. Saýyǵý úshin belgili bir ýaqyt ketedi, biraq, ádette, saýyǵý emdeýdiń basynan birneshe kún ótkende baıqala bastaıdy.
Naýqasta ózine qol jumsaý oılary paıda bolsa, basyńqylyq jáne qarapaıym áreketti oryndaı almaý kúsheıgende arnaıy (psıhıatrııalyq) aýrýhanada emdelý qajet bolady.
Depressııada keıbir naýqastarǵa antıdepressanttardy qabyldaýdan 2 apta ótkende jaqsarý paıda bolady. Degenmen, kóptegen naýqastarǵa jaǵdaıdyń jaqsarýy jáne qaıta ustamalardyń aldyn alý úshin dárilerdi 4-9 aı qabyldaý qajet bolýy múmkin.
· alkogol nemese esirtki zattekterge úıir bolýdyń bastalýy
· densaýlyqta máseleler paıda bolý yqtımaldyǵy
· ózine qol jumsaý
· sebepsiz jylaýdyń jıi ustamasy paıda bolsa.
· Qabyldaıtyn dári kómektespeıtindeı nemese, kerisinshe, janama áseriniń týyndaıtyndaı bolyp kórinedi. Preparatty qabyldaýdy ózdiginshe toqtatýǵa bolmaıdy, mundaı sheshimdi dáriger qabyldaýy tıis.
· Depressııanyń qaıta ustamalary paıda bolsa.
· Depressııa jaǵdaıy jumysqa, mektepke, otbasyna teris áser etedi.
· Ózine nemese qorshaǵan adamdarǵa zııan ákelý oılary paıda bolsa.
· Estý elesteri paıda bolsa, qasynda joq adamdardyń daýysyn estý oryn alsa.
Alkogol nemese esirtki zattekterdi qabyldaýdan bas tartyńyz, sebebi, bul depressııany ýshyqtyryp, ózine qol jumsaýǵa ıtermeleýi múmkin.
Dáriger taǵaıyndaǵan dárini qabyldańyz. Dárigerden dárilerdiń múmkin janama áseri jáne bul kezde ne isteý qajettigi týraly surańyz. Depressııanyń ýshyǵýynyń erte sıgnaldaryn tanyp úırenińiz.
Kelesi áreketter ózin jaqsy sezinýge kómektesýi múmkin:
· Dene belsendiligine kóbirek ýaqyt bólý
· Uıqynyń durys tártibin qadaǵalaý
· Qanaǵattaný sezimin ákeletin qyzmetpen aınalysý
· Senetin adammen áńgimelesý
· Ózińizdi baǵalaıtyn, keń peıildi adamdardyń arasynda bolý.
Aqparat kózi: AQSh Ulttyq densaýlyq ınstıtýttarynyń málimetter qory:
http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/
Materıaldy daıyndaǵandar: Aleksandr Korolkov, HealthSity jobasynyń derbes úılestirýshisi; Saltanat Hıshına, HealthSity jobasynyń derbes úılestirýshisi.
Redaktsııalyq alqa:
Almaz Sharman, medıtsına professory
Lázat Aqtaeva, m.ǵ.d.
Shyńǵys Jumaǵulov, zdrav.kz portalynyń kontent-menedjeri.