Tsıstıt – qýyqtyń silemeı qabatynyń qabynýy (sondaı-aq, qarańyz: Nesepqap (qýyq) ınfektsııasy). Bul nesep-jynys aǵzalarynyń ishindegi eń keń taralǵan qabyný aýrýlarynyń biri. Áıelderdiń 20-25 % tsıstıttiń qandaı da bir túrine shaldyǵady, al 10 % sozylmaly tsıstıtten zardap shegedi, bul san jyl saıyn úzdiksiz arta túsýde. Erler bul aýrýmen sırek aýyrady – tsıstıt erlerdiń 0,5%-da kezdesedi.
Tsıstıttiń alǵashqy jáne ekinshi, jiti jáne sozylmaly, juqpaly jáne juqpaly emes túrleri bolady.
Ekinshi tsıstıt qýyq (tas, isik) nemese jaqyn aǵzalardyń (adenoma jáne qýyq asty beziniń qaterli isigi, jynystyq aǵzalardyń sozylmaly qabyný aýrýlary) aýrýlary kezinde damıdy.
Alǵashqy jiti tsıstıt – negizinen, áıelder shaldyǵatyn aýrý. Onyń paıda bolýy salqyn tııýmen, juqpadan keıin, quralmen tekserýden keıin, jeke gıgıena erejelerin buzýmen baılanysty. Tsıstıttiń damýynyń boljamdy faktorlarynyń biri - qant dıabeti. Tsıstıttiń damýy organızmniń allergııalyq serpininiń saldarynan da bolýy múmkin.
Tsıstıttiń damýyna yqpal etetin faktorlar – silemeı qabattyń jaraqaty, jambas qýysyndaǵy kóktamyrlardyń qan aǵyny, gormondyq buzylystar, dárýmensizdik, salqyn tııýi, t.b. Sondaı-aq, ýrodınamıkanyń buzylysynyń mańyzy zor, onyń ishinde, qýyqtyń bosatylýynyń qıyndaýy nemese tolyq bosatylmaýy, qýyq bulshyqetiniń shıraqtyǵynyń buzylýyna, neseptiń irkilýine nemese ydyraýyna aparady. Juqpaly tsıstıtte joǵary nemese tómen qaraı, lımfa nemese qan arqyly juqpalaný joldary bolýy múmkin.
Balalarda tsıstıttiń paıda bolýynyń jáne barysynyń keıbir ekreshelikteri bolady. Mysaly, uldarda nesep joldarynyń juqpalanýǵa yqpal etetin qandaı da bir anatomııalyq ózgeristeri (nesep shyǵarý tútiginiń syrtqy sańylaýynyń nemese klapanynyń stenozy, qýyq moınynyń týa bitken sklerozy) bolmaǵanda jiti tsıstıt sırek paıda bolady. Qyzdarda tsıstıt jeke gıgıenanyń buzylysymen jıi baılanysty. Balalarda aýrý eriksiz nesep shyǵarýmen, onyń ishinde, túnde ýaqytta tósekte , keıde – nájistiń eriksiz shyǵýy bolýy múmkin.
Tsıstıtti emdeý. Eger tsıstıttiń belgileri paıda bolsa – óz betińizben emdeýge tyryspańyz, jáne aýrýdy ýshyqtyrmańyz. Durys emdelmegen nemese sońyna deıin emdelmegen tsıstıt sozylmaly túrge kóshýi múmkin, ony ómir boıy emdeýge týra keledi. Tez arada ýrologqa nemese gınekologqa kóriný qajet.
Jiti tsıstıt kezinde tynysh kúıdi saqtaý, emdám ustaný, suıqtyqty kóp mólsherde (kúnine 2-2,5 l) ishý usynylady; denege salqyn tıgizbeý, ishektiń udaıy qyzmetin qoldaý qajet, jynystyq qatynasqa túsýge bolmaıdy. Aýyrsyný qatty bolsa, rektaldyq (aınalshyq ishine) nemese vagınaldyq (inshek ishine) aýyrsynýdy basatyn sýppozıtarııler qoıý taǵaıyndalady. Bakterııaǵa qarsy emdeý antıbıotıkogramma boıynsha ótkiziledi, oǵan deıin keń aýqymdy áreket etetin antıbıotıkter, nıtrofýrandar, antıgıstamındik preparattar taǵaıyndalady. Alǵashqy sozylmaly tsıstıtti emdeýde ınfektsııa oshaǵyn anyqtaý jáne joıý, áıelderde – gınekologııalyq aýrýlardy nemese inshek juqpalaryn emdeý mańyzdy rol atqarady. Tsıstıttiń sebepteriniń biri – ımmýnıtettiń tómendeýi bolǵandyqtan, jalpy kúsh jınaý úshin dárýmendik nemese fızıo-emdeý kýrstaryn ótkizý qajet. Sozylmaly tsıstıtti qabynýǵa qarsy emdeý antıbıotıkogramma boıynsha 3-4 apta boıy ótkiziledi, odan keıin uzaq ýaqytqa (3-6 aı) nıtrofýrandar nemese baktrım taǵaıyndalady. Aı saıyn neseptiń bakterıologııalyq zertteýin ótkizý qajet, ásirese, dári qabyldaýdy toqtatqannan keıingi 6 aı ishinde.
Sozylmaly tsıstıtti emdeý , ásirese, ınterstıtsıaldyq túrin, áıelderde birshama qıyndyq týyndatady. Antıgıstamındik jáne gormondyq preparattardy (gıdrokortızon, prednızolon) qoldaný jaramdy, geparınmen emdeýge bolady (ınstıllıatsııa jáne ınfýzııalyq emdeý). Interstıtsıaldyq tsıstıtte fızıo-emdeý sharalary taǵaıyndalady. Qýyqtyń tyrtyqty ózgerisinde hırýrgııalyq operatsııa taǵaıyndalýy múmkin.