Mazmuny
Tselıakııassy bar adamdardyń aǵzasyna glıýten qalaı áser etedi?
Tselıakııanyń sımptomdary qalaı bolady?
Men tselıkatsııaǵa qalaı shaldyqtym?
Eger men tselıakııamen aýyrsam, onyń belgilerin qalaı baıqaımyn?
Tselıakııa – aýyr dert. Men ony qalaı qadaǵalaı alamyn?
Tselıakııamen aýyratyndar úshin qandaı resýrstar bar?
Mende tselıakııa bolmasa, glıýtendi sezine alam ba?
Sizdiń dárigerge qoıatyn suraqtaryńyz
Tselıakııa aýrýy - tamaqqa glıýtendi qoldaný barysynda asqorytý júıesindegi ash ishektiń buzylýymen sıpattalady. Glıýten – aqýyzda, bıdaı men arpanyń quramynda bolady. Tselıakııamen aýyratyn adamdar úshin glıýten «ý» bolyp sanalady.
Asqortý júıesi aǵzalary
Tselıakııassy bar adamdardyń aǵzasyna glıýten qalaı áser etedi?
Tselıakııasy bar adamdarda glıýten, adamnyń óziniń ash ishegi aǵzalaryna qarsy aýtoımmýndy reaktsııa jiberedi. Ol ash ishekti zaqymdaıdy da, ishilgen qorektik zattardyń ash ishekke sińirilýine kedergi jasaıdy. Bul jaıt oryn alǵandaı aǵzańyz kaltsıı, aqýyz, kómirsýlar, maı sııaqty qajetti dárýmendermen qorektene almaı qalady. Al bul dárýmendersiz aǵza durys jumys isteı almaıdy.
Tselıakııanyń sımptomdary qalaı bolady?
Tselıaktsııa kóptegen sımptomdarmen damıdy, sondaı-aq bul aýrýdyń sımptomdary ýaqyt óte kele aýysyp turady nemese múldem joǵalyp ketedi. Jalpy ol mynadaı sımptomdarmen belgi beredi:
• Tselıaktsııamen aýyratyn jas balalarda kóp kezdesetin sımptomdar, alǵashqyda asqortý júıesiniń buzylýymen sıpattalady. Asqazan aýyrady, qusady, ishi ótedi(tipti nájisine qan aralasýy múmkin), ishi qatady, sondaı-aq, óz qatarlylarymen salystyrǵanda boıy men salmaǵy óspeı qalady. Bala titirkengish, kirpıaz, ásershil bolyp ketýi múmkin. Eger balaǵa durys qorek jetispese, onyń ishi úlkeıip, bulshyq etteri men sandary jińishkerip ketedi. Kóptegen tselıaktsııamen aýyratyn balalarda artyq salmaq paıda bolyp, semizdik basyp ketýi de múmkin.
• Tselıaktsııamen aýyratyn jas óspirimderde ish ótý men ish qatý paıda bolady. Qysqa merzimdi. Kesh jynystyq jetilý kezeńi sekildi sımptomdary bilinýi múmkin. Sondaı-aq, tselıaktsııa shash túsý (oshaqty alopetsııa) nemese tis aýrýy sekildi jaǵdaılarmen mazalaýy múmkin.
• Eresekterde asqorytý júıesiniń buzylý sımptomy sırek kezdesedi. Biraq onyń ornyna, jalpy qaljyraý, sharshaý, súıekterdiń aýrýy nemese býyndardyń solqylaýy, titirkengishtik, mazasyzdyq, kúızelis, sondaı-aq áıelderde etekkir tsıkliniń buzylysy paıda bolady. Keıbir jaǵdaılarda, ish ótý men ish qatý mazalýy múmkin.
• Tselıaktsııasy bar eresek adamdarda oteoporoz (súıektegi kaltsıdiń joǵalýy) jáne anemı jıi kezdesip jatady. Osteoporozdyń sımptomdary keshki súıek aýrýymen sıpattalady.
• Sút qantyn paıdalana almaıdy (sútti taǵamdardy qaınata almaıdy) bul sımptom barlyq jastaǵy naýqastarda kezdesedi.
• Gerpetıformdyq dermatıt (tride qyshytatyn kóldireýler paıda bolady ) jáne aýyz qýysynyń ýylýy tselıaktsııamen aýyratyn barlyq naýqastarda bolatyn sımptomdar.
Men tselıkatsııaǵa qalaı shaldyqtym?
Dárigerler men ǵalymdar tselıaktsııanyń naqty neden paıda bolatynyn bilmeıdi. Alaıda bul aýrý tómendegideı jaǵdaılardan kóptep kezdesedi eken.
• Eger januıańyzda 1 adamda tselıaktsııa bolsa, áýletterińizdegi basqa da ár 10 adamnyń birinde bolsa bul aýrý oryn alýy múmkin.
• Bul aýtoımmýndy aýrý kezinde, dıabettiń 1 túri, revmatoıdty artrıt, aýtoımmýndy tıreoıdıt nemese gepatıt, Addıson aýrýy nemese Shegren sındromy oryn alýy múmkin.
• Genetıkalyq buzylys kezinde Daýna sındromy men Terner sındromy kezinde de paıda bolýy ǵajap emes.
Tselıaktsııa barlyq ýaqytta birden paıda bola salmaıdy. Keıbir ýaqyttardyń ishinde aýrý sımtomsyz damı beredi. Aýrýdy órshiterin faktorlarǵa: kúızelis, fızıkalyq jaraqat, ınfektsııa, bosaný nemese jedel jaǵdaılar jatady.
Eger men tselıakııamen aýyrsam, onyń belgilerin qalaı baıqaımyn?
Aýrýdy anyqtaý úshin dáriger qan taldamasyn alýy múmkin. Eger siz ózińizde tselıaktsııa bar dep kúmándansańyz dárigermen keńesip kórińiz. Taldama tapsyrǵansha quramynda glıýteni bar undy taǵamdardy birden doǵaryp tastamańyz, aldymen taldama nátıjesin tekserip alǵan jón.
Eger sizdiń qan taldamańyzdyń qorytyndysynda tselıkatsııa bolmasa, ishektiń bıopsııasyna dıagnoz qoıylýy múmkin (jińishke tútiksheniń kómegimen ash ishektiń tininen azǵantaı bólik alynady) nemese gerpetıformdyq dermetıtke dıagnoz qoıady (teridegi bórtpeniń túrin anyqtaý úshin ).
Tselıaktsııa - aýyr dert. Qalaı men ony baqylaı alamyn?
Tselıaktsııa – aýyr dert. Qýanyshqa oraı siz glıýtensiz dıetany saqtaı otyryp, tselıaktsııany baqylaı alasyz. Iaǵnı, endige ómir boıy quramynda glıýteni joq taǵamdardy paıdalanýyńyz kerek. Dıetany saqtaý arqyly aýrýdyń saldarynan zaqymddanǵan jerlerińizdi qaıta qalpyna keltirýge de bolady, ári óz-ózińizdi jaqsy sezinýge de múmkindik jasaýǵa bolady. Biraq ishektiń ratsıondyq zaqymdanǵan buzylysy qaıta mazalaýy múmkin, tipti siz birden ózińizdi nashar sezinbeseńizde.
Glıýtensiz dıetany saqtap júrgen adamdar, quramynda bıdaı, arpa, qara bıdaı, úshqulaq, sondaı-aq nannyń kóptegen sorttary, makarondyq ónimder bar azyq-túlikten aýlaq júrgeni durys. Kúrish, júgeri, sýly, alabota, qara qumyq, tary sııaqty ónimderde glıýten bolmaıdy. Keıbir naýqastar quramynda glıýten ber dep, sulyny da qoldanbaıdy eken. Keıbir dári óndiretin óndiris oryndarynda lıýtendi paıdalanady, sondyqtan jańa dárilerdi qoldanarda dárigermen keńesińiz.
Bastapqyda glıýtensiz dıetany ustaý qıynǵa soǵady. Sol úshin ózińiz jáne januıańyzdaǵy adamdar quramynda glıýteni bar azyq-túlikten qajetti ýaqytta bas tartqan durys. Taǵamdardyń quramynda glıýten bar-joqtyǵyn bilý úshin, alǵan azyǵyńyzdyń japsyrma qaǵazyn muqııat oqyp alǵanyńyz durys. Siz dúkennen azyq-túlik alatyn kezde abaılaǵanyńyz jón, nemese úıden basqa jerde tamaqtanatyn kezde de isher asyńyzǵa jaqsylap mán bergenińiz abzal. Jáne de siz tamaq daıyndaǵanda keıbir quramynda un bar retsepterden bas tartýyńyzǵa týra keledi.
Tselıakııamen aýyratyndar úshin qandaı resýrstar bar?
Glıýtensiz ómir súrý úshin arnaıy retsepter men keńester jazylǵan kóptegen kitaptar, veb-saıttar bar.
Sondaı-aq dıetologpen keńesseńiz de sizge paıdaly bolmaq. Dáriger-dıetolog sizge ratsıondaǵy qandaı azyqtardan aýlýq bolý kerektigin, syrtqy japsyrma qaǵazyn oqýǵanda nege basa nazar aýdýrý kerektigin, qandaı taǵamdardy qoldanýdy tejeý kerektigin, jáne sizge neni jegen tıimdi ekendigin aıtyp, túsindirip beredi. Azyqty iriktep alý úshin dıetologtan kómek surasańyz bolady.
Mende tselıakııa bolmasa, glıýtendi sezine alam ba?
Iá, siz aǵzańyzdaǵy ımmýn júıeńizde glıýtenge áser bolmasa da, oǵan sezimtal bola alasyz. Glıýtenge sezimtaldyq sımptomy tselıaktsııa kezinen qaraǵanda jeńil damıdy, jáne aglıýtendi dıetany saqtaý kezinde ótedi. Glıýtenge sezimtaldyq sımptomy bolǵan jaǵdaıda, ne bolatyny jaıynda dárigermen jaqsylap aqyldasyp alyńyz.
Sizdiń dárigerge qoıa alatyn suraqtaryńyz
• Meniń anam tselıaktsııamen aýyrady. Mende bul aýrýǵa shaldyǵý qaýip bar ma?
• Men tselıaktsııamen aýyramyn. Meniń balalarymda osy aýrýǵa shaldyǵý qaýpi bar ma?
• Tselıaktsııanyń sımptomdary qandaı bolady jáne ol as qortý júıesindegi basqa problemalardan qalaı erekshelenedi?
• Tselıaktsııa densaýlyqtyń basqa da máseleleriniń belgisi bolyp tabyla ma? Demek bul mende densaýlyǵyma baılanysty basqa da problemalar bar degen sóz be?
• Tselıaktsııany emdeýge bola ma?
Balalardyń salmaǵyna baılanysty máseleler (erlerde/áıelderde)
Balalardyń ish ótýi (erler/áıelde)
Tegter:
aǵzanyń glıýtenge tóze almaýy