Brýtsellıoz (Sın. Bang aýrýy, Brıýs aýrýy, melıtokokkoz) – ınfektsııalyq aýrý, uzaq ótýimen, júıke jáne júrek-qantamyr júıelerin, sondaı-aq, súıek-býyn apparatyn zaqymdaýmen sıpattalady.
Brýtsellıozdyń qozdyrǵyshtary — brýtsella tektes bakterııalar — tómen temperatýrany jáne muzdatýdy jaqsy kóteredi, sýda 5 aıǵa deıin, topyraqta — 3 aı jáne odan joǵary, sıyr sútinde — 45 kúnge deıin, jumsaq súzbede (brynza) — 60 kúnge deıin, maıda, kilegeıde, prostokvashada, balǵyn syrda — olardyń taǵamdyq qundylyǵy boıy saqtalady; muzdatylǵan ette — 5 aıdan artyq, tuzdalǵan teride — 2 aı, júnde — 3—4 aıǵa deıin saqtalady. Sútti qaınatqanda, pasterlegende brýtsellalar joıylady. Zararsyzdandyratyn quraldar bakterııalardy birneshe mınýt ishinde joıady.
Brýtsellıozben kóbinese, úı janýarlary aýyrady (eshki, qoı, sıyr, shoshqa), bul kezde janýarlarda túsikter nemese óli týý baıqalady. Brýtsellalar qorshaǵan ortaǵa aýyratyn janýarlardyń sútimen, nesebimen jáne túsik kezinde jatyrdan bólindimen túsedi. Brýtsellıozdyń qozdyrǵyshtary sondaı-aq, aýyratyn janýarlardyń etinde bolady.
· B. eshki-qoı túri – etıologııalyq B. nusqasy, adamda Brucella melitensis arqyly týyndaıdy aýyr ótedi, kóp qaıtalanady, túrli asqynýy bolady.
· B. sıyr túri - etıologııalyq B. nusqasy, Brucella abortus arqyly týyndaıdy; adamda aýrýdyń salystyrmaly túrde jeńil ótýimen sıpattalady.
· B. jiti túri - klınıkalyq B. túri, qyzbamen, qaltyraýmen, kúshti terleýmen, ýyttanýmen, polıadenıtpen, artrıtpen, baýyr men kók baýyrdyń ulǵaıýymen, leıkopenııamen, júıke-vegetatıvtik buzylystarmen sıpattamalady.
· B. kók túri - etıologııalyq B. nusqasy, Brucella suis týyndaıdy; adamda sırek kezdesedi, salystyrmaly túrde jeńil ótýimen sıpattalady.
· B. sozylmaly túri - klınıkalyq B. túri, uzaq ótýimen, organızmniń allergııalyq serpini kezinde qandaı da bir aǵzalar men júıelerdiń zaqymdanýyna sáıkes damıtyn kóptegen túrli sımptomdarmen sıpattalady.
Adam organızmine brýtsellalar tynys alý jáne as qorytý joldarynyń silemeı qabaty arqyly, sondaı-aq, zaqymdanǵan teri arqyly (syzattar, t.b.) ótedi. Adam brýtsellıozben aýyratyn janýarlardyń shıki sútin jáne odan daıyndalǵan ónimderdi (syr, maı, súzbe, brynza) jáne durys pispegen nemese durys qýyrylmaǵan etti tutynǵanda juqpalanady. Juqpalaný teri men júndi óńdeıtin óndiriste, aýyratyn janýarlardy baqqanda olardyń bólindisimen juqpalanǵan zattar arqyly oryn alýy múmkin. Saýynshylar, buzaý baǵýshylar, qoıshylar, mal dárigerlik mamandar, zootehnıkter jıi shaldyǵady.
Inkýbatsııalyq (jasyryn) kezeńi bir aptadan birneshe aıǵa deıin sozylady, kóbinese, 1-3 apta. Brýtsellıoz kóptegen klınıkalyq sımptomdarmen sıpattalady, onyń barysy túrli aýyrlyqty dárejede ótedi. Aýrý birtindep bastalady: azdap álsizdený, uıqysyzdyq, keıde ashýshańdyq, bas aýyrýy, býyn men bulshyq ettegi aýyrsyný, tábettiń tómendeýi, dene temperatýrasynyń 37,1—37,3°S artýy baıqalady. Brýtsellıoz jıi jiti túrde kelesideı bastalady: temperatýra 39— 40°S deıin artady, qaltyraý, álsizdik, kóp terleý, bulshyq ettegi kúrt aýyrsyný, býynnyń qurysýy jáne aýyrsyný bolady. qantamyrlardyń, júıke júıesiniń, súıek-býyn apparatynyń zaqymdanýy tán, keıde psıhıkalyq buzylystar bolady. Aýrý ortasha shamamen, 3 aıǵa sozylady, biraq, 1-2 jyl nemese odan uzaqqa sozylýy múmkin. Brýtsellıozdyń turaqty qalǵan kórinisteri múgedektikke aparýy múmkin. Júkti áıelderde ózdiginshe túsik tastaý oryn alýy múmkin.
Emdeý. Jiti septıkalyq túrinde negizgisi - etıotroptyq emdeý, ol 3-4 apta boıy jalǵasady. Tetratsıklın tobynyń antıbıotıkteri, streptomıtsın, levomıtsetın, rıfampıtsın taǵaıyndalady. Sozylmaly túrinde vaktsınalyq emdeýmen qosa jalpy nyǵaıtý sharalary ótkiziledi. Sanatorlyq-kýrorttyq emdeý brýtsellezdiń klınıkalyq sımptomdary joıylǵannan keıin 6 aıdan keıin usynylady. Ómirge boljamy – oń, alaıda, aýrý eńbekke qabiletti ishinara joǵaltýǵa aparady.
Aldyn alý. Aýyl sharýashylyǵy janýarlarynyń brýtsellezimen kúres. Brýtsellezge qarsy vaktsınatsııa – qaýip tobyndaǵy adamdar arasynda.