Amebalyq dızenterııa (amebıaz) — qarapaıymdylarǵa jatatyn parazıttik - gıstolıtıkalyq amebadan (Entamoeba histolytica) týyndaıtyn aýrý. Parazıt toq ishekti zaqymdaıdy. Kóp jerde kezdesedi, ásirese, ystyq aýa raıy bolatyn elderde jıi kezdesedi.
Ameba eki túrde tirshilik etedi:
· trofozoıt — vegetatıvti (kóbeıetin) belsendi túri, ishekte mekendeıdi, adam organızminen tys tirshiligin joıady.
· tsısta — tynysh kúıdegi belsendi emes túri, osy tsıstanyń kómegimen amebıaz taralady.
Eger organızmge trofozoıtter tússe, olar aýrýdy týyndatpaıdy, sebebi, asqazanda joıylady. Tsıstalar organızmge túsip, asqazannan ishekke ótedi jáne trofozoıt túrine aınalady. Trofozoıt ishekte belsendi kóbeıedi jáne dızenterııany týyndatady, eger Entamoeba histolytica shtammy ınvazıvti bolsa. Ishekte jyljyp, trofozoıttiń tyǵyz qorǵanys qabyǵy bolady, tsıstaǵa aınalyp, syrtqy ortaǵa shyǵady. Trofozoıtterdiń shyǵýy ish ótýinde bolady, jáne ádette, tez joıylady. Osylaısha, tsıstalar - parazıttiń jańa adamdy zaqymdaıtyn túri.
Juqpalaný juqpaly nájispen janasýda oryn alady, bul nashar sanıtarlyq jáne gıgıenalyq jaǵdaıda, juqpaly adammen jynystyq qatynasta oryn alýy múmkin. Nájistermen lastanǵan qol, sý nemese adamnyń nájisi tyńaıtqysh retinde qoldanylyp, ósirilgen kókónis-jemister arqyly berilýi yqtımal.
Bul kezde qandaı kórinis bolady?
Juqpalanǵan adamdardyń 90% - sımptomsyz ameba tasymaldaǵyshtary. Kóbinese, amebıazdyń sımptomdary anyqtalmaǵandyqtan, adamdar uzaq ýaqyt osy aýrýmen ómir súrýi múmkin. Bul ishtegi aýyrsyný, dıareıa, ishtiń kebýi, nájiste qan, keıde dene temperatýrasynyń artýy múmkin. Birtindep, adamda qajyp, aryqtaý (kaheksııa) jáne anemııa paıda bolady.
Amebalyq kolıt (amebalyq dızenterııa) tsıstanyń ishekke túsýinen keıin 2-6 apta ótkende damıdy. Birtindep ishte aýyrsyný jáne álsiz ish ótýi paıda bolady, odan keıin, ózin nashar seziný, aryqtaý, ishtiń tómengi jaǵy tutastaı aýyrsynýy nemese bel tutastaı aýyrýy múmkin. Eń qaýiptisi, trofozoıtter ishek qabyrǵasyna enýi múmkin. Bul jaǵdaıda epıtelııdiń buzylýy, ishek qantamyrlarynyń zaqymdanýy jáne tereń oıyq jaralar paıda bolady. Klınıkalyq túrde toq ishektiń óne boıynda aýyrsyný, silemeı men qannyń kóp mólsheri aralasqan jıi azdaǵan nájis («qyzǵylt qoımaljyńǵa deıin»), temperatýranyń artýy, jalpy álsizdik, tábetti joǵaltý oryn alady.
Úrdiske búıen tartylsa, aýrý jiti appendıtsıtke uqsaıdy. Klınıkalyq kórinisteri asa damyǵanda nájis táýligine 10-12 retke deıin jıileıdi. Nájiste nájiske qaraǵanda qan, silemeı kóp bolady. Bakterıaldyq sebepti ish ótýinen aıyrmashylyǵy - amebalyq kolıt naýqastardyń 40%-nan keminde qyzbamen qosarlanady.
Keıde isik tárizdi túzilis – ameboma qalyptasady, bul ishektiń túınelisine aparýy múmkin.
Eger trofozoıtter ishek qabyrǵasy arqyly ótse, bul ish qýysynyń qabynýyna –perıtonıtke aparýy múmkin.
Emdeýdi tek taldaý nátıjesi boıynsha, dáriger ǵana taǵaıyndaıdy. Jaqsy emdeý áserine eki preparatty qoldanýmen jetýge bolady: metronıdazol – trofozoıtterdi joıatyn, jáne dııodgıdrosıhınol – tsıstaǵa qarsy baǵyttalǵan. Emdeýden keıin 1, 3 jáne 6 aı ótkende nájistiń qaıta taldaýyn ótkizip, emdeýdiń tıimdiligin tekserý qajet.