Mazmuny
AITV / JITS jaıyndaǵy jalpy málimet
Qaýiptiń faktorlary men sebepteri
Aldyn alý sharalary
AITV / JITS jaıyndaǵy jalpy málimet
AITV degen ne?
Adamnyń ımmýn tapshylyǵy vırýsy (AITV) adamnyń ımmýn júıesine shabýyldaıdy. Negizi qalypty ımmýn júıesi adamdy túrli aýrýlardan qorǵap turady.
Sýrette: Adamnyń ımmýn júıesi
AITV ımmýn júıesin buzady, osyǵan oraı AITV-ny juqtyrǵan naýqas bakterıalyq jáne vırýstyq ınfektsııalarmen zaqymdanady. Bul aýrýǵa shaldyqqannan keıin, adam organızminiń onymen kúresýge shamasy jetpeıdi, sondyqtan jazylý protsesi álsireıdi. AITV - juqtyrylǵan ımmýn tapshylyǵynyń sındromynyń (JITS) bastapqy satysy bolyp tadylady.
JITS degen ne?
JITS – AITV ınfektsııasynyń asqynýynyń saldarynan týyndaıdy. AITV asqynyp, sońǵy satysyna jetkende, JITS-ke aınalady. JITS-pen aýyratyn adamdardyń organızmi, AITV-men aýyratyn adamdardyń organızmimen salystyrǵanda tipten álsiz bolady, aýrýǵa qarsy tura amaıdy. Olar kóbinese osy ınfektsııadan nemese raktan qaıtys bolady.
AITV sındromy degen ne?
AITV sındromy – AITV ınfektsııasynyń bastapqy satysy, AITV-ny alǵash juqtyrǵan kezdegi sát.
AITV-ny juqtyrǵannan keıin ne bolady?
AITV-men zaqymdanǵannan keıin, vırýsty organızmnen joıý úshin adamnyń ımmýn júıesi oǵan qarsy shabýyldaı bastaıdy. Vırýs kóshirmelerin kóbeıtpeı turǵanda, organızm ınfektsııamen kúresedi. Tipti adam AITV-yn juqtyryp alsa da ózin burynǵydaı jaqsy sezine beredi. Qan taldamasynan da eshqandaı ózgeris baıqalmaýy múmkin.
Degenmen, osy ýaqyttarda vırýs aqyryndap lımfatıkalyq túıinderge shabýyldaı bastaıdy. Lımfatıkalyq túıinder organızmdegi ımmýn júıesiniń ortalyq ózegi bolyp tabylady. Osylaısha vırýs mı jasýshalaryna shabýyldap, olardyń aqyryndap buzylýyna sebep bolady.
10-15 jyldyń ishinde AITV kóptegen ımmýn torlaryn joıady, sonyń saldarynan organızm ınfektsııamen kúrese almaı qalady. Vırýs CD4(sm. túsiniktemesi tómende) dep atalatyn ımmýn torlaryn zaqymdaıdy. Eger CD4 ımmýn torlarynyń sany 200ml-nan tómendep ketse, AITV JITS-ke aýysady (negizi CD4 ımmýn torlarynyń sany 600-1000-ǵa jýyq bolýy kerek). JITS-ke shaldyqqan naýqas, qaýipti ınfektsııalarǵa tap bolady.
Belgileri
AITV ınfektsııasynyń bastapqy belgileri qalaı bolady?
AITV-ny juqtyrǵanda bastapqyda eshqandaı belgileri baıqalmaıdy. Keıbireýlerde AITV tumaý tárizdi sımptomdary sııaqty kórinedi. Sol kúıinde birneshe aptaǵa deıin saqtalyp turady. Onymen myna belgiler baılanysty bolyp keledi.
• Qaltyraý;
• Bas aýrýy;
• Sharshańqyraı berý;
• Lımfatıkalyq túıinderdiń úlkeıýi;
• Tamaq aýrý
• Bórtpe paıda bolady.
Eger adam bastapqyda AITV-men zalaldanǵan bolsa, ol óz jaǵdaıyn bilmeıdi de. Oǵan AITV juqtyrǵan adam da kórer kózge qalypty kórinip, ózin jap-jaqty sezinip júre beredi. AITV-nyń sımptomdary - mononýkleoz, tonzıllıt, tumaý sekildi aýrýlardyń belgilerine uqsap keledi.
AITV ınfektsııasynyń damyǵan fazasy qandaı bolady?
Aýrý asqynǵanda sımptomdar da kúsheıedi jáne asqynady. Bul belgili bir ýaqytta bilinýi múmkin. Keıbireýlerde AITV-nyń sımptomdary tek 10 jyldan keıin biline bastaıdy. Mundaı AITV-nyń sımptomdary mynadaı bolady:
• Lımfatıkalyq túıinder úlkeıedi;
• Ish ótedi;
• Bezgek paıda bolady;
• Jótel paıda bolady;
• Demikpe paıda bolady;
• Ózinen ózi salmaq joǵaltady
.
AITV-men aýyrǵan er jáne áıelderdi emdeýdeaıyrmashylyq bar ma?
AITV erde de, áıelde de birdeı bolady. Infektsııa juqtyrǵan adam uzaq ýaqyt boıy qalypty kórinisin buzbaı, ózin jaqsy sezinip júre beredi. Ýzaq ýaqyt boıy ekeýiniń de ımmýndary aqyryndap álsireıdi, sodan organızmderi basqa ınfektsııalarmen kúresý qabiletinen aıyrylady.
Er men áıeldiń zalaldanǵan AITV-nyń aıyrmashylyǵy tek mynadaı bolady: áıelderde ımmýn júıesi álsiregende qosymsha taǵy bir aýrýlary paıda bolady, ondaı aýrýlarynyń biri – qynaptyq zeńdi ınfektsııasy. Bul óte qaýipti ınfektsııaǵa jatady. Bul aýrýmen aýrǵanda tómengi aǵzalar zaqymdanady (aǵzadaǵy reprodýktıvti júıeniń ınfektsııamen zaqymdanýy) emdelýi aýyr bolady. Jatyr moıny aýrýy tez asqynady, rakaldy sekildi (dısplazııa) jáne rak (qaýipti isik). Eger áıelde osyndaı AITV bolsa, olardy ókinishke qaraı emdeý qıyn.
Qaýiptiń sebepteri men faktorlary
AITV qalaı juǵady?
AITV adamnan adamǵa tek bıologııalyq suıyqtyqtar arqyly juǵady. Olar: qan, sperma, jatyr suıyqtyǵy sııaqtylar. Zalaldanǵan anadan týǵan balalar júktilik kezinde ınfektsııalanýy múmkin. AITV kóbinese mynadaı joldarmen taralady:
Infektsııalanǵan adammen anal tesigi, jatyr jáne aýyz arqyly jynystyq qatynasqa túskende;
Infektsııalanǵan adammen ıne nemese shprıtsterdi ortaq qoldanǵannan;
AITV-men zalaldanǵan áıelderdiń jartysynan kóbi jynystyq qatynas jasasqan seriginen juqtyrǵan. Áıelder erkekpen qatynas jasaǵanda juqtyrǵanyndaı, basqa áıelmen qatynas jasasa da osylaı juqtyrady. Infektsııalanǵan adammen jynystyq qatynas jasasqanda músheqapty durys qoldanbasa, áıelderde AITV juqtyrý qaýpi basym bolady.
Kimder AITV juqtyrý qaýpindegi topqa jatady?
Áýelbasta JITS, AITV epıdemııalary belgili topta, belgili bir halyq arasynda tuıyqtalǵan, oǵan tap bolatyndar esirtki ınesin qoldanatyndar, gomoseksýaldar jáne gemofılııamen aýyratyn naýqastar (qan quramy buzylǵan, emdeý úshin tek qan quıýdy talap ete beretin aýrý túri) bolatyn. Gemofılııamen aýyratyndar donorlyq qan quıý barysynda AITV-men zalaldanyp qalǵan. Qazirgi ýaqytta donor qandary AITV-na qarsy tekserýden ótkiziledi, eger qan AITV-men zalaldanǵan bolsa, ol qan joıylady.
Qazir AITV ınfektsııasy keń taralyp ketti. AITV ınfektsııasyn juqtyrý qaýpi - myna toptarda jıi kezdesip jatyr:
• Gomoseksýalıster
• Birneshe adammen jynystyq qatynas jasaıtyn áıelder
• Jezókshelermen qatynas jasaıtyn erkekter
• Esirtki qoldanǵanda ıneni ortaq qoldanatyn nashaqorlar
• Esirtki nemese aqsha úshin jynystyq qatynasqa baratyn adamdar
• Jynys músheleri arqyly aýrý taratatyndar
• Joǵaryda aıtylǵan qaýipti toptaǵy adamdarmen qatynas jasaıtyn jandar
Balalar AITV-ny óz anasynan qalaı juqtyrady?
Jas balalar AITV-ny anasynyń aıaǵy aýyr kezinde, bosaný kezinde jáne omyraýmen emizý kezinde juqtyrady.
Qazirgi ýaqytta balalarda AITV kóbinese mynadaı joldarmen de kelip jatyr: júkti áıelge jáne jańa týylǵan sábıge dárilik preparattardy taǵaıyndaǵannan. Eger júkti áıel óziniń ınfektsııa juqtyrǵanyn bilmese, mundaı ádisterdiń paıdasynan góri zııany basym tıedi. Kóptegen AITV men aýyratyndar bastapqy satysynda ózin aýrý sezinbeıdi.
Infektsııamen zaqymdanǵan naýqasty anyqtaıtyn eń tıimdi ádis – AITV-ǵa test tapsyrý kerek .
Eger siz júkti bolyp qalsańyz, dárigerden ózińizge prenataldi skrınıng dárejesindegi AITV-ǵa taldama jasaýyn ótinińiz. Eger siz bala kóterýdi josparlasańyz, aldymen ózińiz, jáne joldasyńyz AITV-ǵa qatysty tekserýden ótińiz.
Qandaı qatynas qaýipsiz bolyp sanalady?
AITV bógde adamnyń organızimine tereńdep enip kete almaıdy, sondyqtan kúndelikti qarym-qatynasta ol birden juǵa qoımaıdy. AITV jáı janasyp ótkende, qol ustasqanda, qushaqtasqanda, qoǵamdyq basseınde shomylǵanda, qan tapsyrǵanda, ystyq vanna qabyldaǵanda, qoǵamdyq dárethanany paıdalanǵanda, telefon arqyly sóıleskende, esik tutqasyn ustasqanda birden juqpaıdy. Sondaı-aq AITV tamaq arqyly da, masanyń nemese basqa da jándiktiń shaqqanynan juqpaıdy.
Dıagnostıkasy
Men ózime AITV-yn juqtyryp aldym dep qaýiptensem ne isteýim kerek?
Eger siz AITV-ny ózińizge «juqtyryp aldym ba?» dep kúmándansańyz, dereý dárigerge baryp tekserilińiz. Erte qoıylǵan dıagnostıka, erte qabyldaǵan dári-dármekter aýrýdyń órship ketýin báseńdete turady. Eger siz shynymen de AITV-ny juqtyrǵan bolsańyz, dáriger sizge ózińizdi qalaı kútý kerektigi jaıynda keńester beredi.
Qanshama AITV juqtyrǵan adamdar saý kórinip júr, ózin tekserý maqsatynda kez-kelgen vırýspen zaqymdanǵan jandar mindetti túrde AITV-ǵa qan taldamasyn ótkizýi kerek. Qan taldamasynan AITV kezdesken adam – AITV-pazıtıvti dep atalady. Dárigerińizden AITV jasyryn emdeý jolyna qalaı ótý kerek ekenin surap, naqtylap túsinip alyńyz. Dáriger sizge tekserýdiń nátıjelerin túsindirip beredi.
Mindetti túrde AITV-ny teksertýge barýym kerek pe?
Dárigerler tósek qatynasynda belsendi 18-65 jas aralyńyndaǵylardyń barlyǵynyń tekserýden ótkenin durys dep sanaıdy. Eger 18-den tómen, 65-ten joǵary jastaǵylar juqtyrý qaýpi joǵary topta tirkelgen bolsa, olar da tekserýden ótkeni durys. Júkti áıelderdiń de tekserýden ótkeni lázim. Kóbinese tekserý barysynda, AITV-na qarsy antıdeneler, ınfektsııa juqqannan keıin 2-3 aı ótkende bir-aq belgi beredi. Sebebi, bul ýaqyt antıdeneniń paıda bolý ýaqyty bolyp sanalady.
Dáriger qandaı negizderge súıene otyryp mende AITV bar dep esepteıdi?
AITV organızmge enip ketkennen keıin, olar qannyń «CD4 lımfotsıt» degen aq jasýshalaryna enedi. AITV CD4 jasýshalarynan kún saıyn mıllıondaǵan óziniń kóshirmelerin óndiredi. Zaqymdanǵan jańa jasýshalar búkil organızmge taralady.
Myna joldar arqyly organızm ózin qorǵaýǵa tyrysady:
1. Organızm antıdenelerdi
bólip shyrady (organızm antıdeneleri vırýstarǵa jabysady da, ınfektsııanyń jeke kóshirmeleriniń óndirilýin bógeıdi)
2. Arnaıy jasýsha túzedi: T-jendet jasýshasy men makrofag dep atalatyn jasýshalar. Bul jasýshalar keıbir jańa vırýystardan qutylý úshin organızmge kómektesedi. Eger sizdiń qanyńyzde AITV-ǵa qarsy antıdeneler paıda bolsa, bilińiz, sizdiń organızimińiz sizdi ınfektsııamen kúresip jatyr degen sóz. Biraq, qajetti antıdenelerdiń jınalyp, qandy qorǵaý múmkinshiligi, birneshe aıdyń ishinde ǵana bolatyn jaǵdaı.
Mundaı, AITV-men ınfektsııalanǵan organızmde qandy basyp ketetin antıdenelerdiń sany az bolsa, sonyń saldarynan taldama nátıjesi anyqtalmaı qalýy múmkin.
Aýrý sımptomdarynyń bilinýi kezinde qanda RNQ AITV joǵary kórsetkish kórsetip turady. (RNQ – «rıbýnokleıindi qyshqyl» degen sózdiń qysqartylýy) RNQ vırýs aktıvatsııasy kezinde egiledi. Ol «vırýs júktemesine» test ótkizýge jol ashady. Al bul test arqyly dáriger sizde AITV ınfektsııasy bar ma, joq pa bilip beredi.
Dáriger aldymen sizde AITV-ınfektsııasynyń bar-joǵyn anyqtaıdy. Sizdiń qanyńyz IFA(ımmýnfermentti analız) ádisi boıynsha tekseriledi. Eger osy taldamanyń qortyndysynda ınfektsııa bar bolsa, qanyńyzdy belogtyq ımmýnblotıg ádisi boıynsha qaıta tekseredi. Eki testtiń nátıjesinde de sizde AITV-ınfektsııasy kórinis beretin bolsa, dáriger sizde AITV-ınfektsııasy bar degen dıagnoz qoıady.
Adamdaǵy ATIV JITS-na ulasyp ketse de oǵan 3 ólshem (krıterı) qoıady. Úsh ólshemniń bolsyn JITS jaıynda belgi beredi.
• CD4 jasyshalarynyń sany 200-den tómen bolsa;
• CD4 jasyshalary paıyzy 14%-dan tómen bolsa;
• JITS-baıslanysty aýrý kezinde .
JITS-baılanysty aýrý – bul aýrý, AITV-yn juqtyrǵan adamǵa qoıylatyn dıagnoz. 25-ke jýyq aýrýlar JITS-baılanysty aýrýlar bolyp esepteledi. Olarǵa: pnevmotsısti pnevmonıa (ókpe qabyný), sarkoma (aǵza jasýshalarynada ósetin qaterli isik) Sarkoma Kaposhı jáne sarqylý sındromy jatady. Eger AITV bar adamǵa JITS-baılanysty aýrýy negizdeletin bolsa, oǵan JITS indeti dep dıagnoz qoıady.
Maǵan AITV-nyń bastapqy kezeńinde dıagnoz qoıylǵany mańyzdy ma?
Iá. Qazirgi ýaqytta AITV emdeıtin tásil joq. Organızmniń antıdeneler men CD4 jasýshalarynyń bólinýi AITV órship kerýin tek báseńdetip turady, biraq olardyń shamasy vırýsan tolyqtaı qutylyp ketýge jetpeıdi. Is júzinde óz-ózinen AITV-ınfektsııasyna shabýyldaǵannan sizdiń ımmýn júıeńizge az ýaqyttyq zııan keltirý múmkin.
Degenmen, AITV-ny dári-dármek arqyly emdeý (dári-dármekterdiń bul kombınatsııasy – antıretrovırýstyq dep atalady) vırýstyń damý qarqyndylyǵyn báseńdetýge, ımmýndy jıeniń ary qaraı jumysyn uzaq ýaqyt boıy jalǵastyryna septigin tıgizedi. Mine sol úshin dárigerler AITV juqtyrǵan adamdarǵa erte kezden emdelý keretigin aıtyp jatyr.
AITV-na dıagnostıka jasatý úshnin mitdetti túrde dárigerge barýym kerek pe?
Dáriger sizdiń densaýlyǵyńyz jáne osyndaı qupııaly jaǵdaıyńyz úshin kádmgideı alańdaıdy. Eger siz AITV-ǵa qarsy tekserilgeńiz kelse, onda dárigerge kórinýińiz kerek. Ol sizge tekserilýdi bastaý kerektigin, nemese tekserilýge deıin qanshalyqty kútý kerek ekenin aıtyp beredi.
Esińizde saqtańyz, bir-aq ret tekserý qorytyndysynan sizde AITV-ınfektsııasy joq dep shyǵýy, sizde múldem ınfektsııa joq, endi siz bolashaqta onmen zaqymdanbaısyz degen sııaqty senimdilik bermeıdi. Siz dárigerden AITV ınfektsııasyna qarsy sharalardy qolǵa alýdyń joldaryn surap, bilip alýyńyz.
Emdelýi
Qandaı dári-dirmekter AITV ınfektsııasyna qarsy qoldanylady?
AITV ınfektsııasyna qarsy birneshe túrli dári-dármekter qoldanylady. Báriniń maqsaty bir, bir kombınatsııada organızmdegi AITV-nyń sanyn azaıtý úshin paıdalanylady. Terapııada joǵary belsendi antıretrovırýstyq terapııa (VAART) dep atalatyn birneshe dárilik preparattar qandaǵy AITV-nyń sanyn azaıtý maqsatynda qoldanylady. Dáriger terapııanyń áserimen qandaǵy vırýstyq júktemeniń tómendegen dárejesin anyqtaý úshin, sizdiń osy dárilerdi qabyldaý barysyndaǵy jaǵdaıyńyzdy nazarynda ustaýy kerek. Dáriger sizde júrek aıný, qusý, álsireý, uıý, perıferıkalyq neıropatııa (býynnyń jáne tabannyń uıýy) sııaqty janama áserlerdiń bolmaǵanyna kózin jetkizý kerek. VAART kezinde qoldanatyn dárilik preparattarǵa mynalar jatady:
• Nýkleozıdti keri transkrıptazdyń tejegishteri (NKTT): AITV saý jasýshalarǵa ene bastaǵanda, oǵan DNQ qoldaný kerek nemese ózindik jeke kóshirmeleriniń shyǵartqyzbaý úshin osyndaı genetıkalyq materıaldardy paıdalanǵan lázim. Bul dári-dármekter AITV-nyń DNQ-nyń saý tinderine enip ketýiniń aldyn alady. DNQ—nyń quralýynsyz vırýs óziniń jeke kóshirmelerin shyǵara almaıdy.
• Nýkleozıdti emes keri transkrıptazdy tejegishter: Osy toptaǵy basqa da preparattar DNK jasýshalarynyń AITV –nyń kóshirmelerine aınalýynyń aldyn alýǵa baǵyttalǵan. Biraq, olar ózge de joldarmen júzege asyrylyp jatyr.
• Proteaz tejegishteri: Bul toptaǵy dáriler organızmniń boıyna AITV ınfektsııasymen zaqymdanǵan jasýshalardyń taralýyn bógeıdi.
• Birigý tejegishteri: Bul dári-dármekter organızmdegi saý jasýshalarda AITV ınfektsııasynyń óńdelýin toqtatady. Bul dárini tek dáriger ǵana egedi.
• Integraza tejegishteri: Bul dáriler ıntegrazany bógeıdi. Integraz – AITV-nyń vırýsty aǵýyzy, saý jasýshalarda AITV genetıkalyq materıaldarynyń quralýyna qatysady.
Bul dári-dármektermen emdelýdi qashan bastaý kerek?
Mamandardyń kópshiligi AITV ınfektsııasyna qarsy dári-dármekterdi CD4 jasýshalarynyń sany 200-den túspeı turyp qoldanǵan durys dep esepteıdi. Al keıbir dárigerler óz naýqastaryna CD4 jasýshalarynyń sany 200-den 500-ge deıingi aralyqta bolyp turǵanda qoldanýdy bastap ketedi eken. Sóz óz dárigerińizben terapııaǵa deıin qaı ýaqytta dárilerdi qabyldaý kerektigin aqyldasyp alǵanyńyz jón.
Dárilik preparattar qalaı áser etetinin dáriger qalaı anyqtaıdy?
Qandaǵy vırýs sanyn anyqtaý ońaı emes, ol kádimgideı qıyndyq týdyratyn jaǵdaı. Siz bul suraqqa tushymdy jaýapty organızmińizge terapııa qoldanǵanda ǵana ala alasyz.
• CD4 jasýshalarynyń sany: CD4 jasýshalary – bul qandaǵy aq jasýshalar (olardy keıde T-Lımfotsıtteri nemese T-jasýshalary dep ataıdy.) CD4 jasýshalary sizdiń organımińizdiń ınfektsııamen kúresýine demeý bolady. Ókinishke qaraı bul jasýshalar AITV ınfektsııasynyń nysanaly ornyna aınalady. Bul jasýshalar vırýspen zaqymdanady. AITV ınfektsııasymen zalaldanbaǵan CD4 jasýshalarynyń sany 500-den 1200 mm3-ge (kýbtyq mılımetr) deıin quralady. Osy CD4 jasýshalarynyń tómendeýine baılanysty dárigerińiz sizge AITV-men kúresý úshin qandaı dárilerdi taǵaıyndaý kerektigin anyqtaıdy. AITV ınfektsııasymen kúresýge baǵyttalǵan barlyq terapııanyń maqsaty, CD4 jasýshalarynyń barynsha joǵarǵy kórsetkishin saqtaýǵa tyrysady.
• Vırýstyq kúshteme: vırýstyq kúshteme – bul qandaǵy AITV kóshirmeleriniń sany. AITV-men zalaldanbaǵan adamdarda vırýstyq júkteme 0-ge teń. Dárilik preparattar organızmdegi AITV –nyń sanyna baılanysty taǵaıyndalady. Qandaǵy vırýstyq júkteme 10000-nan 30,000ml (mıllılıtr) vırýs kóshirmesine jetkende atalmysh dáriler taǵaıyndalady. Emdeýdiń keıingi maqsaty vırýstyq júktemeniń sanyn barynsha tómendetýge baǵyttalady.
• QJT: Qannyń jalpy taldamasy ( QJT dep qysqarttyq) qannyń qyzyl jáne aq jasýshalarynyń sanyn anyqtaýǵa múmkindik beredi. Qannyń qyzyl jasýshasy (erıtrotsıtter) organızmniń barlyq jeńil tinderine aýa tasymaldaıdy. Qannyń aq jasýshalary (leıkotsıtteri) ınfektsııamen kúresedi. Olar organızmniń ımmýndy júıesine demeý beredi. AITV ınfektsııasy órshı bastaǵanda erıtrotsıtter men leıkotsıtterdiń sany belgili bir dárejede tómendeıdi. Mundaı jaǵdaı AITV ınfektsııasymen kúresý úshin dárilik preparattardy qoldanǵanda da oryn alýy múmkin. QJT qorytyndysyna qarap dáriger dárilik preparattardy aýystyrý ýaqytyn josparlaıdy. Dáriger erıtrotsıtter men leıkotsıtterdiń sanyn joǵarǵy dárejede ustap turýǵa, jáne sizdiń densaýlyǵyńyzdyń qalypty bolýyna barynsha kóńil bólýi kerek.
Ádette dárigerdiń tekserýine barǵanda qandaı jaǵdaı oryn alýy múmkin?
Dáriger AITV ınfektsııasynyń órshý kezeńderin anyqtaý maqsatymen birneshe jaǵdaıdy qarastyrady. Ol aldymen sizden sımptomdardy suraıdy. Sodan soń ınfektsııanyń qylań bergen belgilerin izdeıdi. Sondaı-aq CD4 jasyshalary men vırýs júktemeleriniń qandaǵy sanyn taldama júrgizý arqyly tekseredi. Dárigerge bilingen aýrýdyń sońǵy ýaqyttaǵy órshý belgileri, myna jaǵdaılarmen baılanysty bolýy múmkin:
Júrek aıný, qusý, qaltyraý, bas aýrýy, syrqyraý, túrgi teshsheńdik, demikpe nemese ish ótý sııaqty alǵashqy sımptomdary paıda bolady.
Salmaq joǵaltý, aýyz qýysynda oıyq jaralar paıda bolady (mysaly avtoznyı stomatıt, sańraýqulaq ınfektsııasymen balanysty) nemese lımfa túıinderiniń úlkeıýi (moıyn aýmaǵanda, qoltyqtyń astynda, shap jaqta).
Qandaǵy CD4 jasýshalarynyń dárejesi tómendeıdi.
Qandaǵy vırýstyq júktemeler ósedi.
Dárigerge qanshalyqty jıi qaralýym kerek?
Dáriger sizge CD4 jasýshalaryńyzdyń mólsheri 500-den tómendegenshe, ár 6 aı saıyn kelip turýdy taǵaıyndaıdy. Al CD4 jasýshalarynyń mólsheri 500-den tómendeı bastasa, ár 3 aı saıyn kelip turýyńyzdy bekitedi. Sondaı-aq dáriger jańa dárilik preparattardy taǵaıyndaý barysynda, sizdiń organızmińiz terapııany qanshalyqty ıgergenin jıi tekserip, AITV ınfektsııasynyń belgileri órshigen-órshimegendigine kóz jetkizip turady.
Maǵan taǵy ne kómektesýi múmkin?
Keıbir dárilik preparattar basqa da ınfektsııalardy jáne asqynýlardy toqtatady, jáne organızmniń tózimdiligin tómendetetin(ımmýnıtetti álsiretetin) AITV-nyń basqa da áserlerine qarsy turady. Tómende AITV men aýyratyndarǵa kómektesetin birneshe usynystar bar:
• Aýrýdyń aldyn alý úshin ár mezgil saıyn tumaýdyń ekpesin qabyldap turýy kerek;
• Ár 5-7 jyl saıyn Streptococcus pneumoniae bakterııalaryn týyndatatyn, pnevmonııa aýrýynyń aldyn alý úshin pnevmonııanyń ekpesin salydyryp turý kerek. Pnevmonııanyń bul túrimen aýyratyn adam AITV ınfektsııasyn jyldam qabyldap alady.
• Jylyna 1 ret teri týberkýlındi testin ótkizip turýy qajet, týberkýlez
sekildi óte qaýipti aýrýlar AITV ınfektsııasy bar adamdarǵa asa zor qaýip tóndiredi.
• Dısplazııa kezin (rakaldy jaǵdaı) jáne jatyr moıny qaýipti isigin anyqtaý maqsatynda áıelderge PAP test júrgizý kerek . AITV ınfektsııasymen aýyratyn áıelder arasynda osy eki jaǵdaı kóptep kezdesedi. Bastapqyda PAP test ár 6 aı saıyn ótkizilip turady. Eger PAP testtiń oń nátıjeli qorytyndysyn alǵan bolsańyz, jylyna 1 ret qana ótkizilip turańyz da bolady.
• Aýrý qaýiptiligi joǵary toptaǵy adamdar V gepatıtine qarsy tekserýden ótýi kerek. Eger siz ınektsııalyq preparattardy qoldanatyn bolsańyz , aýrý qaýiptiligi joǵary V gepatıtin juqtyrý qaýpi bar topta bolyp sanalasyz. Tekseris nátıjesinde sizdiń boıyńyzdan V gepatıtiniń belgileri baıqalmasa da dáriger sizge bolashaqta ınfektsııa juqtyryp almas úshin, V gepatıtine qarsy ekpe saldyrýǵa keńes berýi múmkin.
• Sýlfametoksazol + úshmetroprım dárilik preparattaryn da úılesimdilikpen paıdalansa paıdasy tıedi. Mundaı úılesimdilikpen taǵaıyndalǵan dáriler – SD4 jasýshalarynyń sany 200-den tómendep ketkende qoldanylady. Olar sańyraýqulaq ınfektsııasyn týdyratyn Pneumocystis jiroveci (pneýmokýstıs karınıı aýrýynyń burynǵy ataýy) pnevmonııany toqtatýǵa kómektesedi. Bul atalmysh antıbıotıkter «toksoplazmozdar» dep atalatyn basqa da ınfektsııalardy toqtatýǵa kómektesedi.
• Azıtromıtsın, klarıtromıtsın jáne rıfampıtsınder CD4 jasýshalarynyń sany 50-den 75-ke deıin tómendep ketkende kómektese alady. Olar Mycobacterium avium bakterııasynan týyndaıtyn ınfektsııalanýdyń toqtatylýyna kómektesedi.
Ekpe jaıynda eskertý
Keıde qol jetimdi ekpeler sany, ony qajet etetin adamdar sanyna sáıkes kele berseıdi.
Endi bolashaqta ne kútýge bolady?
Ondaǵan jyldar boıy baqylaý júrgize otyryp, AITV-nyń jetekshi sebepkerligimen sozylmaly aýrýlarǵa ushyraǵan jas-óspirimderdiń ólim-jitimin, qurama dárilik terapııa bir shama toqtatqanyn baıqadyq. Qazirgi jaǵdaıda siz AITV-ǵa qarsy dárilerdi qoldanyp, ózińizdi jaqsy sezinip júrýińiz múmkin, biraq siz saqtandyrylmaǵan jynystyq qatynas arqyly nemese qan quıý arqyly basqa adamdarǵa vırýs tasymaldap júrýińiz múmkin. Sol úshin esskerte aıtamyz! Bul dárilik preparattar vırýstardy óltirmeıdi, olar tek sizdiń ımmýn júıeńizdiń jumysyna demeý berip, JITS-qa ulasyp ketýine kedergi keltirip, ınfektsııanyń asqyný qaýpin azaıtyp turady.
Qazirgi ýaqytta jańa dárilik preparattar jasalyp, testileýden ótkizilip jatyr. Olar vırýsty damytpaı ustap turýǵa qabiletti, jáne olardy qazirgiler sııaqty jıi qabyldaı bermeıdi. Biraq olardyń protsesi ýzaq ýaqytty qamtıdy, on neshe jyldy alýy múmkin.
Asqynýy
Men AITV-nyń asqynýynan qalaı qutyla alam?
Eger sizdegi AITV ońtaıly bolsa, siz ózińizge jaqsy kóńil bólińiz. Tamaqtaný teńgerimin ustanyńyz, fızıkalyq jattyǵýlarmen turaqty aınalysyńyz, dep alýǵa jetkilikti ýaqyt bólińiz. Dárigerdiń barlyq usynystaryn naqty oryndańyz jáne kelisilgen dári-dármekterdi qaldyrmaı qoldanyńyz. Sonda ǵana siz AITV aýrýymen aýyratyndarda jıi kezdesetin aýrý ınfektsııalarynan belgili bir deńgeıde qorǵana alasyz.
Men «qaýipsiz jynystyq qatynasty» qalaı synap kórsem bolady?
Ár jynystyq qatynas saıyn múshe qapty paıdalanyńyz. Latekstyq múshe qaptar jynystyq jolmen tasymaldanatyn gerpes, adam papılommasy vırýsy (APV), AITV-nyń jańa shtamptary, turaqty antıretrovırýstyq preparattarǵa ınfektsııanyń juǵý qaýpin azaıtady. Ishektiń ınfektsııamen zaqymdanýynyń aldyn alý úshin aýyz arqyly qatynas jasaýdan aýlaq bolyńyz.
Men jumysta jáne bos ýaqyttarymda ınfektsııadan qorǵaný úshin qandaı sharalar jasaımyn?
Keıbir qyzmet túrleri men jumys oryndarynda (mysaly: aıyqtyrý ortalyǵynda, emhanada, klınıkada, qarttar úıinde nemese túrmede) jumys isteıtinderde týberkýlez nemese basqa da ınfektsııalyq aýrýlardy juqtyrý qaýpi basym. Óz qyzmet ornyńyz jaıly dárigermen aqyldasyńyz. Dáriger sizge týberkýlezge tekserilý kerek pe, álde jıi tekseristerden ótip turý kerek pe sheship beredi.
Ata-analar, bala baqsha qyzmetkerleri, bala kútimimen aınalysatyndar da tekseristen ótip turýy kerek, sebebi, balalardan tsıtomegalovırýstyq (TsMV) ınfektsııa, krıptospırıdoz, A gepatıti jáne lıamblıoz sekildi aýrýlar juǵýy múmkin. Jeke gıgenany saqtaý arqyly da aýrý juqtyrýdyń aldyn alýǵa bolady, ol úshin jórgekterdi aýystyrǵanda, balanyń zári nemese silekeıi súrkelip qalǵanda, tamaqtandyryp jáne jýyndyryp bolǵannan keıin qoldy sabyndap jýyp turý kerek. Eger balańyzda AITV ınfektsııasy bolsa, ol jaıynda balańyzdyń kútimine kómektesetin adamǵa eskertip qoıyńyz.
Eger siz janýarlarmen jumys isteseńiz (mysaly: mal dárigeri bolyp, zoodúken qyzmetkeri bolyp, ferma nemese mal soıý ornynda) siz krıptospırıdoz, toksoplazmoz, salmonellez, kampılobakterıoz nemese bartonellez sekildi aýrýlardy juqtyrý qaýpi joǵary aımaqta bolyp sanalasyz. Biraq bul aýrýlardyń qaýiptiligi - siz jumysyńyzdy tastaıtyndaı joǵary emes, alaıda, siz belgili bir deńgeıde saqtyq sharalaryn qabyldaýyńyz kerek.
• Ishi ótken mal tólderinen abaılańyz.
• Baqshada nemese basqa da topyraqpen baılanysty jumys istegennen keıin qolyńyzdy jýyńyz.
• Eger siz gıstoplazmozdyń kóp taralǵan aımaǵynda turatyn bolsańyz, ondaǵy taýyq qora tazalaý, úńgirlerli tekserý nemese topyraq óńdeý sekildi qyzmet túrlerinen bet buryńyz.
• Eger siz koktsıdomıkozdyń keń taralǵan aımaǵynda tursańyz, topyraq uńǵyldarymen qoparýmen baılanysty, shańy burqyrap turatyn jerlerde jumys istemeýge tyrysyńyz.
Úıdegi janýarlar qaýipsiz be?
Boıynda AITV –nyń bolýyna qaramastan úı janýarlaryn qaraýmen aınalysatyn adam kópgen qaýip-qaterge urynýy múmkin, biraq ony retteýdiń tıimdi joldary bar. Úı janýarlary kóńil-kúıińizge jaqsy áser beretindikten, olardan birden bas tarta salmańyz. Tómende sizdiń mal-múlkińizdiń aman-saý qalýy úshin qarastyrylǵan birneshe keńester bar:
• Aýrýdyń aldyn alý úshin úı janýarlaryńyzǵa ekpeni turaqty salyp turyńyz;
• Janýarlaryńyzdyń ishi ótip jatsa, mindetti túrde mal dárigerine kórsetńiz. Dáriger suıyq nájistegi mıkrobtar sizge qaýip tóndirer-tóndirmesin anyqtap beredi. Eger ol qaýip tóndiretin bolsa, malyńyzdyń ish ótýi basylǵansha, basqa bir adamǵa qaraı turýyn ótinińiz;
• Janýaryńyzdy tamaqtanar aldynada erkeletip, sıpalaǵannan keıin, mindetti túrde qolyńyzdy jýyńyz. Tezeginen abaılańyz. Eger balańyzda AITV ınfektsııasy bolsa, úı janýarlaryn ustaǵannan keıin qolyn jýǵyzyńyz;
• Eger úıińizge ıt nemese mysyq ákelgińiz kelse, onyń sońǵy 6 aıda ishi ótken-ótpegendigin anyqtańyz. Sonda siz krıptospırıdozben zaqymdaný qaýpin tómendetesiz.
• Úı janýarlaryn qaı jerde ustaısyz, sol jerdi jaqsylap tańdap alyńyz. Keıbir mal ósiretin qojalyqtar, janýarlarǵa arnalǵan turaqtar, zoodúkender bir-birimen salystyrǵanda gıgıenany jaqsy saqtaýymen erekshelenedi;
• Júndes janýarlardan abaılańyz. Eger siz kúshikti nemese mysyqty úıińizge panalatqyńyz kelse, aldymen mal dárigerine teksertip alyńyz. Onyń boıynda sizge zııan tıgizetin, ınfektsııany damytatyn mıkrobtar bar-joqtyǵyn anyqtap alǵanyńyz jón;
• Eger úıińizde mysyq bolsa, onyń nájis syndyratyn qorapshasyn kún saıyn tazalap turyńyz. Amal bolsa, AITV ınfektsııasy bar adammen júkti áıel tazalyq jumystaryn júrgizbeı-aq qoıǵany durys. Mundaı amal arqyly toksoplazmoz aýrýynyń aldyn alýǵa bolady. Mysyǵyńyzdy qamap ustańyz, onyń basqa janýarlarǵa (krysa, tyshqan sekildi) shabýyldaýyna jol bermeńiz. Ony durys pispegen, shıki etpen tamaqtandyrmańyz. Ashýlandyryp oınamańyz, ol sizdi tyrnap nemese tistep jaraqattaýy múmkin. Eger sizdi tyrnap nemese tistep alǵan jaǵdaıda tez arada jaraqattaǵan jerińizdi sýmen jýyńyz. Deneńzdiń tyrnalǵan nemese tistelgen jerin mysyǵyńyzǵa jalatpańyz.
• Búrgeniń paıda bolýynan saqtanyńyz – ol sizdiń densaýlyǵyńyzǵa da, ıt pen mysyqtaryńyzdyń saýlyǵyna da edáýir zııanyn tıgizedi.
• Salmonellez ınfektsııasynyń qaýpin tómendetý úshin baýyrymen jorǵalaýshylardan (jylan, kesirtke, ıgýana, tasbaqa sekildiler) abaılańyz. Eger akvarıým nemese qus torlaryn tazalaý kerek bolsa rezınke qolǵap kıip isteńiz. Maımyl sekildi ekzotıkalyq janýarlarǵa jolamaǵanyńyz jón.
Tamaq pen sý arqyly juǵýdan qalaı qorǵanamyn?
Tómende berilgen birneshe keńesti oryndaý arqyly siz ózińizdi azyq-túlik pen sýdan beriletin ınfektsııadan arashalaı alasyz. Jáne odan da tereńirek aqparat alǵyńyz kelse: «Taǵam ónimderiniń qaýipsizdigi» taqyrybyn qarańyz.
• Shıki tamaq pen tolyq pispegen jumyrtqany paıdalanbańyz (quramynda shıki jumyrtqasy ber azyq-túlikter, mysaly, qamyr, salatqa arnalǵan Tsezar jáne maıonez).
• Tolyq pispegen tapaq pen shıki taýyq etterin, nemese teńiz ónimderin paıdalanbańyz. Pasterlenbegen sún ónimderinen de bas tartqan jón. Tamaqty jáne etti tolyq pisirińiz, nemese qyzǵylt boıaýy ketkenshe qaınatyńyz. Sıyr etin ortasha qaınatý temperatýrasy 170°F, quraýy kerek. Úı qustaryn 180°F temperatýrada qaınatyp, pisirgen durys.
• Jemis- jıdek pen kókónisterdi jeýdiń aldynda jaqsylap jýyńyz.
• Shıki et, sol sııaqty basqa da azyq-túlikti týraǵan taqtaıshany ustaǵannan keıin qolyńyzdy jaqsylap jýyńyz.
• Sizdiń ımmýnıtetińiz tómendep lısterıoz (azyq-túlik arqyly beriletin Listeria monocytogene bakterııasynyń saldarynan paıda bolatyn ınfektsııa ) ınfektsııasyn juqtyrý qaýpin azaıtqyńyz kelse, shala pisken shujyq ónimderi sekildi taǵamdardy paıdalanbaǵanyńyz jón. Ondaı ónimderdi jegenniń ózinde, aldymen bakterııallary joıylatyndaı qajetti temperatýrada qaıta qaınatyp alyp paıdalanǵanyńyz ońtaıly bolmaq.
• Ózen jáne kólderdiń sýyn tazartpaı ishe salmańyz. Adam nemese janýarlardyń nájisteri tógiletin sýǵa shomylagórmeńiz. Shomylyp júrgende, nemese basqa da joldarmen sýdy qabyldaǵanda sý jutyp qoımańyz.
• Qalańyzda aýrý oshaqtary paıda bolyp jatsa, ol sý arqyly taralatyn bolsa, «sýdy qaınatpaı ishpeńder» degen habarlandyrýlar shyqsa, sýdy 1 mınýttan kem qaınatpaı qoldanbańyz. Ishseńiz de, tis jýsańyzda osy qaǵıdany qatań ustanyńyz. Qosymsha tıimdi joldar izdeseńiz, arnaıy fıltrler men qutydaǵy sýlardy paıdalanyńyz.
• Qandaıda
bir aýrý shyǵyp, alaıda sýdy qaınatýdyń múmkindikteri bolmaı jatsa da siz óz qaýipsizdigińiz úshin amal-sharalardy qarastyrýyńyz kerek. Negizinen, mundaı jaǵdaılarda dárigermen keńeskenińiz abzal, óıtkeni sý qubyrlaryndaǵy sýlardy tolyq tazalaý múmkin emes, sol úshin basqa da joldaryn qarastyrǵan jón.
• Eger siz qubyr sýlaryn «múldem qoldanbaımyn» dep basqa joldar izdeseńiz, esińizde saqtap alyńyz, bylǵanǵan sýdan qatqan muz ınfektsııanyń kózi bolyp tabylady, sondaı-aq qoǵamdyq oryndardaǵy dúńgirshekterde satylatyn gazdalǵan sýsyndar da osyndaı qaýiptilikpen ushtasady.
• Alkogolsiz, gazdalǵan qutydaǵy sýsyndardy ishkennen de esh qaýip týyndamaıdy. Gazdalmaǵan alkogolsiz sýsyndar men shyryndar – jabyq jerde salqyndatýdy qajet etpese, olar da qaýipsiz bolyp sanalady. Qatyrylǵan jemis-jıdek shyryndary da qaýipsiz, tek siz ony zalalsyz sýdan daıyndasańyz.
• Eger siz salqyndatylǵan (qatyrylmaǵan) jemis shyryndaryn ishetin bolsańyz, syrtqy japssyrma qaǵazyna qaraǵyz, onda «pasterlengen» degen jazý bolýy kerek. Onyń salqyndyǵyna da mán berińiz. Osy sııaqty syra, vınolar da ishýge qaýipsiz bolyp sanalady.
Men saıahattaý kezinde ózimdi qalaı qaýipsizdendirsem bolady?
AITV-men aýyratyn adam úshin saıahattaǵan asa qaýipti, ásirese kúrdeli ımmýn basý kezinde. Damýshy elderge saıahattap barý, ınfektsııanyń órshý qaýpin joǵarlatady, sebebi onda ınfektsııa tamaq jáne sý arqyly taralady, muny eýroma, soltústikamerıka jáne Azııanyń damýshy elderimen salystyrmaly túrde keltirýge bolady. Saıahattamas buryn dárigermen keńesip alǵanyńyz durys.
• Sýsyndar men tamaqtardan saqtaný kerektigin esińizde saqtańyz. Qatyrylǵan tamaqtardan, shıki kókónister men jemisterden, qubyr sýlarynan, pispegen nemese tolyq óńdelmegen teńiz ónimderinen nemese etten, sút, sondaı-aq sút ónimderinen, kóshe saýdagerleriniń taǵamdarynan abaılaǵanyńyz abzal.
• Tolyq qaýipsiz bolyp sanalatyn azyq-túlikke: ystyq tamaqty, ózińiz tazalaǵan jemis-jıdekti, qutydaǵy sýsyndardy (ásirese gazdalǵan), ystyq sháı men kofeni, syra jáne shamamen 1 mın qaınaǵan sýdy jatqyzsaq bolady.
Kóptegen tekserýlerdiń qortyndysy boıynsha dıareıaǵa arnalǵan dári-dármekter AITV-ońtaıly naýqastarynyń qaýiptiligin tómendetetini anyqtaldy.
Ádette asqazannyń buzylýy men ish ótýdyń aldyn alý maqsatynda qabyldanatyn dári-dármekter saıahatqa shyqpas buryn qoldanylady, osy jaǵyn dárigermen aqyldasyp alsańyzda bolady. Ishińiz ótip mazasyzdanǵanyńyzda antıbıotıkterdi qoldansańyz bolady. Qatty dıareıaǵa shaldyǵyp (nájiske qan aralasý, ishtiń qaınaýy, qaltyraǵyshtyqtyń paıda bolýy) kóp mólsherde dárilerdi qabyldamas buryn, dárigerge tekserilip alyńyz.
Janýarllardyń nájisi tógilgen topyraqqa, qumǵa jolamańyz. Arnaıy qorǵanyshy bar aıaq kıimderdi kıip alyńyz. Jaǵa-jaıda bolsańyz astyńyzǵa oramal tósep otyryńyz.
Saıahatqa shyqpas buryn aldyn-ala ekpe saldyrý kerek pe, ony dárigerińizben aqldasyp alyp sheshińiz. Keıbir ekpeler AITV naýqastaryna jaqsy áser etkenimen, keıbireýlerine keri zardabyn tıgiizip jatady. Eger siz keıbir ekpelerdi saldyrmaǵan bolsańyz, dáriger izge arnaıy nusqaýlyqtardy beredi. Dáriger sizdiń qaı jaqqa saıahattaýǵa baǵyt alǵanyńyzǵa baılanysty sańraýqulaqtyq jáne protozoılyq ınfektsııaǵa qarsy amal-sharalardyń mólsherin aıtyp beredi.
Aldyn alý sharalady
AITV ınfektsısyn juqtyryp alýdan qalaı saqtanamyn?
AITV qorǵanýdiń eń tıimdi joldary:
• AITV-men ınfektsııalanǵan adammen jáne kóp adammen oınas jasaıtyndarmen jynystyq qatynasqa túspeńiz;
• Turmysta bolsańyz da «qaýipsiz tósek qatynasyn» ustanyńyz;
• Jalpyǵa ortaq ıne men shprıtstardy qoldanbańyz.
Siz AITV ınfektsııasy bar adamdy syrqy kelbetine qarap tanı almaısyz. JITS-nyń sımptomy AITV juqqannan keıin 8 ótkende biraq belgi bere bastaıdy. Sondyqtan din aman bolyp kórinip,ózin saýmyn dep júrgen keıbireýler sizge JITS-ny juqtyrýy ábden múmkin.
JITS-nan 100% arashalaıtyn jalǵyz jol – eshqashan bógde, tolyq birmeıtin nemese AITV ınfektsııasy bar adammen jynystyq qatynas jasaspańyz. Jat adamdardyń terisine úıkelýden, qany tıip ketýden saqtanyp júrińiz.
«Qaýipsiz jynystyq qatynas» qalaı bolady?
Eń « qaýipsiz jynystyq qatynas» – ol sondaı qatynasqa túspeı-aq qoıý. Al eger turmys qurǵan bolsańyz «qaýipsiz jynystyq qatynas» - ol tek biletin eki adamnyń arasyndaǵy qatynas, biraq AITV-men ınfektsııalanǵan adammen emes. «Qaýipsiz jynystyq qatynas» kerek bolsa, eki jan bir-birimen tabysyp, ınektsııalyq esirtkilerdi qoldanbaı salaýatty ómirge bet burǵany nur ústine nur bolady.
Qaýipsiz jynystyq qatynastyń kelesi satysyna kelsek – múshe qapty paıdalaný arqyly qatynas jasaýǵa bolady. Eger siz óz joldasyńyzdyń ınfektsııalanýynan, bolmasa, onyń ózge jandarmen qatynasqa túsip, vırýs juqtyrýynan qaýiptenseńiz múshe qapsyz jynystyq qatynas jasapańyz. Ár qatynasqa túskensaıyn erkekterge arnalǵan latekstik múshe qaptardy qoldanyńyz.
Eger erińiz erlerge arnalǵan múshe qapty kıgisi kelmese, onda áıelderge arnalǵan túrin qoldanyńyz. Áıelderge arnalǵan múshe qap, erlerdiki sekildi áser bermeýi múmkin, biraq ol sizdiń qaýipsizdigińizdiń kepili.
Eshqashan bóten qandy, shahýatty, nesepti, jatyr nemese nájis suıyqtyńyn anýsqa, jatyryńyzǵa, aýzyńyzǵa jiberip almańyz.
Múshe qapty qalaı durys paıdalanǵan jón?
Óz qaýipsizdigińizge senimdi bolǵyńyz kelse, múshe qapty durys paıdalanýdy bilgenińiz jón. Lakteksti múshe qaptardy jynystyq qatynastyń barlyq túrlerine qoldana berse bolady. Eger sizde laktekstik múshe qaptarǵa allergııańyz bolsa, onda polıýretan múshe qaptaryn paıdalanyńyz. Áıelmen oraldyq jynystyq qatynas kezinde, múshe qapty áıeldiń aýzy men denesne qatar yńǵaılaı berse bolady.
Eger siz spermetsıdterdi paıdalanýdy josparlasańyz, tekserý nátıjelerinde spermetsıdterde nanoksınol-9 jınalatyny anyqtalýda. Spermetsıdter jynys múshelerin titirkendirip, JJBI-diń asqyný qaýpin joǵarlatady. Múmkin bolǵan jaǵdaıda múshe qaptardy nonoksınon-9 –ben qoldaný – múshe qanty múldem qoldanbaı qoıýdan qaraǵanda jaqsy.
Múshe qappen qatynasqa túskende tek sý negizinde lýbrıkanttarmen qoldanǵan durys. Maıly negizdegi lýbrıkanttar, vazelın, balalardyń jaqpa maıy jáne losondar múshe qaptardy zaqymdaýy múmkin.
Erkekterdiń múshe qaptaryn qalaı qoldanady?
Latekstik nemese polıýretandyq múshe qaptardy paıdalanyńyz. Tabıǵı membrandardan (mysaly: qozy isheginen) jasalǵan múshe qaptar onsha jaqsy emes, sebebi, JITS vırýsy óte usaq, sondyqtan mundaı múshe qaptardyń tesikterinen ótip ketedi.
• Qandaı qatynasta bolsańyzda múshe qapty kıińiz;
• Múshege qapty aınaldyryp kıgizińiz. Aınaldyratyn júzikshe syrt jaǵynda bolýy kerek. Múshe qapty músheniń túp jaǵyna qaraı aınaldyra júrgizińiz. Músheniń bas jaǵyna shamamen 3,5-4 sm oryn qaldyryp qoıyńyz, óıtkeni ol jerge sháýet suıyqtyǵy jınalady;
• Múshe qaptyń bas jaǵynaǵy aýany syǵyp shyǵaryp tastyńyz;
• Sháýet shyǵyp bolǵannan keıin múshe qapty shesińiz. Múshe qap syrǵyp túsip qalmas úshin ony qolmen, múshemen birge shyǵaryńyz;
• Qoldanyp bolǵan múshe qapty qaıta paıdalanbaı tastaı salyńyz.
Men bireýmen ıneni birge qoldansam ne isteımin?
Sizdiń jaǵdaıyńyzdy jaqsartý úshin aldymen esirtkige táýeldiligińizzdi medıtsınalyq jolmen sheshý kerek. Eger siz bireýmen shprıtsty jáne ıneıi birge, qaıtalap qoldanyp júrseńiz ony tazartqysh ertindi