Mazmuny
Sınonımderi
Kirispe
Adam papıllomasynyń vırýsy (APV) – bul súıelderdiń paıda bolýyna yqpal etetin keń taralǵan vırýstar toby. APV-nyń júzden astam túri bar. Olardyń kópshiligi qaýipsiz, tek 30-ǵa jýyq túri qaterli isiktiń damý qaýpin arttyrady. Olar ádette, jynystyq aǵzalardy zaqymdaıdy, ol osy ınfektsııasy bar adammen qatynasta bolǵanna juǵady. Olar qaterli isikti damytý qaýpi tómen (tómen onkogendi qaýip) jáne qaterli isikti damytý qaýpi joǵary (joǵary onkogendi qaýip) bolyp ekige bólinedi. Tómen onkogendi qaýipi bar APV jynys múshesindegi súıelderdiń shyǵýyna sebep bolady. Joǵary onkogendi qaýipi bar APV qaterli isiktiń, jatyr moınynyń, sarpaıdyń, qynaptyń jáne aınalshyqtyń (anýs) qaterli isikterin týdyrýy múmkin. Erlerde, jynys múshesi men aınalshyqtyń qaterli isiginiń týyndaýyna sebep bolady.
Kópshilik adamdarda APV juqqanda jynystyq aýmaqta súıel paıda bolady, keı bireýlerde sımptomdary bolmaýy da múmkin. Sizdiń jeke dárigerińiz súıelderdi emdeýi de nemese alyp tastaýy da múmkin. Áıelderde Papanıkolaý juǵyndysy boıynsha - (Pap-test), qaterli isikke shaldyqtyratyn jatyr moınyndaǵy ózgeristerdi anyqtaýǵa bolady.
Músheqapty durys qoldaný APV-nyń taralýyn tolyq joımasa da, juǵýyn, taralýyn edáýir azaıtady. Vaktsına egý APV keıbir túrlerinen qorǵaıdy, onyń ishinde, qaterli isikke aparatyn túrlerinen de.
Jynys múshesindegi súıelder
Jynys múshesindegi súıelder teride jáne jynys múshesiniń shyryshty qabatynda jumsaq óspe bolyp kórinedi. Olar erkek jynys múshesinde, sarpaıda, úrpide, qynapta, jatyr moınynda, aınalshyqtyń mańynda jáne ishinde bolýy múmkin.
Jynys múshesindegi súıel – jynystyq jolmen beriletin ınfektsııalarǵa jatady (JJBI).
Sebepteri
Jynys múshesindegi súıeldi shyǵaratyn vırýs - adam papıllomasynyń vırýsy (APV) dep atalady. APV-nyń 70-ten astam túri bar. Olardyń keıbiri jatyr moınynyń ózgeristerine, qaterli isigine jáne aınalshyqtyń qaterli isigine aparýy múmkin. Bul joǵary onkogendik qaýipti APV. APV-nyń barlyq túrleri jynys múshesine shyǵatyn súıelge sebep bola bermeıdi. APV-nyń keıbir túrleri deneniń basqa jerindegi, mysaly, qoldaǵy súıeldiń shyǵýyna sebep bolýy múmkin.
Bul maqala jynys múshesine shyǵanytyn súıelderge qatysty.
Jynys múshesindegi súıelder –jıi kezdesetin aýrý. Adamdardyń kópshiliginde qandaı da bir sımptomdar bolmaıdy. Áıelderde jynys múshesindegi súıelder qynaptyń shyryshty qabatyna, qynap qabyrǵasyna jáne jatyr moınyna taralýy múmkin. Olardy arnaıy dıagnostıkalyq sharalardyń kómeginsiz anyqtaý qıyn.
APV týraly mańyzdy málimetter:
• APV-ınfektsııa bir adamnan kelesige jynystyq qatynasta juǵady. Baıqańyz siz APV-nyń sımptomdaryn bilmeı, ony basqalarǵa juqtyryp, taratyp júrýińiz múmkin.
• Juqtyrǵannan keıin, sizde 6 aptadan 6 aıǵa deıin súıelder baıqalmaýy da múmkin. Keıde onyń alǵashqy belgileri birneshe jyldan soń baıqalyp jatady.
• APV bar adammen jynystyq qatynasqa túsken kez-kelgen adamnyń jynys múshesine súıelder juǵa bermeıdi.
APV juqtyrý nemese taratý qaýpi kelesi jaǵdaılarda artady:
• birneshe adammen jynystyq qatynasta bolý;
• retsiz jynystyq qatynas;
• jynystyq qatynasty erte jasta bastaý;
• ishimdik ishý jáne temeki shegý;
• vırýstyq ınfektsııa ushyq (gerpes) sııaqty bolýy múmkin, ol uzaq ýaqyt boıǵy kúızelis uryndyrady;
• júktilik
• dári qabyldaý saldarynan nemese uzaq aýrýdan keıingi ımmýnıtettiń tómendeýi.
Balanyń jynys múshesinde súıelder bolsa, osy aýrýǵa sebep bolatyndaı jaǵdaıdy tekserińiz, bireý ony zorlap qoıýy da múmkin.
Sımptomdary
Jynys múshesindegi súıelder keıde óte shaǵyn bolady, tipti olar kózge de kórinbeýi múmkin.
Súıelderdiń túri kelesideı bolady:
• jalpaq, teri tústi sheti kóterińki daqtar,
• teri túzilisteri, joǵarǵy jaǵy túrli-tústi qyryqqabatqa uqsas
Áıelderde jynys múshesindegi súıelder bylaı anyqtalady:
• Qynaptyń nemese aınalshyqtyń ishinde;
• qynap pen aınalshyqtyń mańynda
• jatyr moınynda.
Erlerde úshkir kondılomalar bylaı anyqtalady:
• Erkek jynys múshesinde
• Umada
• shap jaqta
• Bóksede
• aınalshyqtyń ishinde nemese mańynda.
Úshkir kondılomalar bylaı da kezdesýi múmkin:
• erinde
• aýyz qýysynda
• tilde
• kómeıde.
Basqa sımptomdary sırek kezdesedi, olar:
• súıel shoǵyrlanǵan jerde jynystyq aǵzalar ylǵaldanady;
• qynaptan suıyqtyq kóp bólinedi;
• jynystyq músheleri qyshı beredi;
• jynystyq qatynas kezinde nemese odan keıin inshekten qan ketýi.
Dıagnostıka
Dıagnozdy qoıý úshin dáriger naýqasty qaraıdy.
Áıelderde gınekologııalyq tekserýden ótý kerek. Kózge kórinbeıtin súıelderdi anyqtaý úshin kolposkopııa qoldanylady. Dárigerińiz tekserý kezinde súıelderdi ońaı tabý úshin álsiz sirke sý qyshqylynyń eritindisin qoldanady.
Shyryshty qabat APV-men zaqymdanǵanda Papanıkolaý (Pap test) boıynsha juǵyndyny qoldanǵan durys bolady. Eger Paptest nátıjesi boıynsha ózgerister bolsa, ózgeristerdi baqylaý úshin osy tekserýdi jıi ótkizý qajet.
DNQ men analızge taldaý jasaý APV-niń túrin anyqtaýǵa kómektesedi, mysaly: sizde vırýstyń qaı túri bar, ol qandaı belgi beredi, aıta keterligi, jatyr moınynyń qaterli isigin joǵary onkogendi APV týyndatýy múmkin.
Myna taldaýlar oryndalýy múmkin:
• 30 jastan asqan áıelderdi skrınıngtik taldaý retinde
• kez kelgen jastaǵy áıelderde, Papanıkolaý (Paptest) boıynsha juǵyndy oń bolsa.
Emdeý
Jynys múshesindegi súıelderdi (úshkir kondılomalar) dáriger emdeýi tıis. Súıelderdiń basqa túrlerin emdeıtin dárilik preparattardy qoldanýǵa bolmaıdy.
Emdeýge kiredi:
• dárigerdiń kabınetinde zaqymdanǵan terini óńdeý;
• dárigerińiz taǵaıyndaǵan dárilermen úıde aptasyna birneshe ret emdelý.
Retseptýralyq dárilik preparattar:
• Imıkvımod (Aldara)
• Podofıllın, Podofıloks(Kondıloks)
• Úshhlorsirke qyshqyly (TÝK)
Súıelderdi hırýrgııalyq jolmen de alyp tastaýǵa bolady:
• Krıohırýrgııamen
• Elektrokaýterızatsııamen
• Lazerlik joıýmen
• Hırýrgııalyq tilýmen.
Eger sizde úshkir kondılomalar bolsa, jynystyq qatynas jasaıtyn barlyq seriktesterińiz dárigerge kórinýi tıis, súıelder bolsa, qajetti em alýy kerek. Sımptomdar bolmasa da, aýrýdyń asqynýynyń jáne taralýynyń aldyn alý úshin em qabyldaý qajet.
Emdeý kýrsynan keıin emdeýdiń áserin tekserý úshin dárigerińizben qaıta keńesińiz.
Bul aýrýmen aýyrǵan áıelder Papanıkolaý (Paptest) boıynsha juǵyndyny kezeń-kezeńimen tapsyryp, turaqty tekserilip turýy qajet. Eger seriktesiniń jynys múshesine súıelder qaptasa, osy tekserýden udaıy ótkeni durys.. Eger jatyr moınynda súıel bolsa, Papanıkolaý (Paptest) boıynsha juǵyndyny alǵashqy emdeý kýrsynan keıin ár 3-6 aı saıyn tapsyrý qajet.
APV juqpasynan týyndaǵan qaterli isik aldy ózgeristeri anyqtalǵan áıelderge uzaq ýaqyt emdelý qajet bolady.
Boljamy
Kóptegen jynystyq qatynasta belsendi jas áıelder APV juqtyrady. Kóbinese, APV ózdiginshe de ketedi.
APV juqtyrǵan erlerdiń kópshiliginde aýrýdyń qandaı da bir belgisi bolmaýy múmkin. Degenmen, olar keıde qazirgi nemese bolashaq jynystyq qatynastaǵy seriktesterine juqtyrýy múmkin.
Tipti úshkir kandılomadan emdelgennen keıin de, adam keıin basqalardy osy aýrýmen zaqymdaýy múmkin.
Múmkin asqynýlary
APV keıbir túrleri jatyr moınynyń jáne syrtqy jynystyq aǵzalardyń qaterli isiginiń negizgi sebebi bolýy múmkin.
Jynys múshesindegi súıelderdi týyndatatyn APV-nyń túrleri, jynystyq músheniń, aınalshyqtyń qaterli isigin týyndatatyn túrlerinen ózgeshe de bolýy múmkin.
Dárigerge qashan kóriný qajet
Dárigerge habarlasyńyz, eger:
• qazirgi nemese burynǵy seriktesińizde kondılomalar bolsa.
• syrtqy jynystyq múshelerde kórinetin súıelder bolsa, qyshý nemese qynaptan aýytqýly ıakı ótpeli qan ketýi bolsa. Este saqtańyz, jynys múshesindegi súıelder ınfektsııa juqtyrǵan
seriktespen qatynasqa túskennen keıin birneshe aıdan birneshe jylǵa deıin kórinis bermeýi múmkin.
Balanyń jynys múshesinde súıelder bar bolsa, Papanıkolaý (Paptest) boıynsha juǵyndyny áıelderge tek 21 jastan keıin ǵana qoldanýǵa bolatynyn umytpańyz.
Aldyn alý
Jynys músheńizde súıelder bolmaǵanyn qalasańyz, ondaı súıeli bar adammen qatynasta bolmańyz. Siz tek bir adammen ǵana jynystyq qatynas jasap júrseńiz, onda bul súıelderdiń talaý qaýpi seıiledi.
Erlerdiń de, áıelderdiń de músheqaptary tolyq qorǵanysh emes. Sebebi, vırýs nemese súıel músheniń túp jaǵynda bolýy múmkin. Biraq, siz báribir músheqaptardy qoldanýyńyz kerek, sebebi, olar APV jáne basqa JJBI juqtyrý qaýpin azaıtady. APV adamnan adamǵa súıel nemese basqa kórinetin sımptomdar bolmasa da juǵady. Qaýipsiz jynystyq qatynasty qoldaý APV juqtyrýdyń aldyn alýǵa kómektesedi.
Áıelderdiń jatyr moıny qaterli isigin týyndatatyn APV-nyń tórt túrinen qorǵaıtyn eki túrli vaktsına bar.
Vaktsınanyń birinshi túri úsh ret egiledi. 9-26 jastaǵy qyzdar men áıelderge arnalǵan.
Ekinshi túri uldar men erlerdi jynys múshesine shyǵatyn súıelderden qorǵaıdy. Bul vaktsına da úsh ret egiledi. 9-26 jastaǵy uldar men erlerge arnalǵan.
Dárigerden APV qarsy vaktsınasy sizge jaramdy bolatyndyǵy týraly surańyz.
Sınonımderi
Úshkir kondılomalar; jynystyq músheniń súıelderi; adam papıllomasynyń vırýsy (VPCh); Venerologııalyq súıelder; jynystyq jolmen beriletin aýrýlar - súıelder; JO-APV; APV kezindegi tómen dısplazııa; TO-APV; APV kezindegi joǵary dısplazııa.
Sources: http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/hpv.html
http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000886.htm
Tegter:
Úshkir kondıomalar
Adamdaǵy súıel vırýsy
Papanıkolaý juǵyndysy