Mazmuny
Jatyr moınynyń dısplazııasy jatyr moıny betindegi jasýshalardaǵy aýytqýly ózgeristermen sıpattalady. Jatyr moıny – jatyrdyń qynappen jalǵasatyn tómengi bóligi.
Aýytqýly ózgerister – qaterli isik emes. Biraq, emdelmegen jaǵdaıda jatyr moınynyń qaterli isigine aparýy múmkin.
Jatyr áıeldiń reprodýktıvtik júıesiniń bóligi. Ol – uryqtyń damýy ótetin, almurt pishindi qýys aǵza. Jatyr jambas qýysynda, nesep qap pen tik ishektiń arasynda ornalasqan.
Jatyrdyń tómengi tarylǵan tusynda moıny ornalasqan. Jatyrdyń moıynnan joǵary ornalasqan keń bóligi jatyrdyń denesi atalady. Kúmbez tárizdi joǵarǵy bóligi jatyrdyń túbi atalady. Jatyr tútikteri - jatyrdyń eki jaǵynda ornalasqan ósindileri. Olar analyq bezdermen aıaqtalady.
Jatyrdyń qabyrǵalasy eki qabattan turady. Ishki qabaty endometrıı atalady. Jatyrdyń syrtqy qabaty bulshyq etten turady jáne mıometrıı atalady.
Bala órbitý jasyndaǵy áıelderde ár aı saıyn endometrııdiń qalyńdaýy ótedi, bul jatyrdyń júktilikke daıyndyǵymen baılanysty. Eger júktilik ornamasa, endometrııdiń qalyń syrtqy qabaty ajyraıdy jáne qynap arqyly qan uıyndysymen birge syrtqa shyǵady. Bul etekkir atalady.
Jatyr moınynyń dısplazııasy kez kelgen jasta bolýy múmkin, biraq, kóbinese, 25-35 jas aralyǵynda paıda bolady.
Jatyr moınynyń dısplazııasy kóbinese, adamnyń papılloma vırýsynyń (APV) saldarynan bolady. APV jynystyq jolmen beriletin, keń taralǵan vırýs. APV kóptegen túrleri bar. Olardyń keıbiri jatyr moınynyń dısplazııasyn nemese qaterli isikti týyndatýy múmkin. APV basqa túrleri jynystyq múshe súıeliniń paıda bolýyna yqpal etedi.
Jatyr moıny dısplazııasynyń paıda bolý qaýpin arttyratyn faktorlar:
- 18 jasqa deıin jynystyq qatynasqa túsýdi erte bastaý
- 16 jasqa deıin erte bosaný
- Jynystyq qatynasta birneshe seriktestiń bolýy
- Basqa aýrýlardyń bolýy nemese ımmýndyq júıeni basatyn dárilik preparattardy qabyldaý
- Temeki shegý
Kóptegen jaǵdaıda aýrý sımptomsyz ótedi.
Naýqasqa gınekologııalyq tekseris ótkiziledi.
Papanıkolaý (tsıtologııalyq juǵyndy) juǵyndyda anyqtalatyn jatyr moınynyń dısplazııasy skvamozdyq ıntraepıtelıaldyq zaqymdaný (SIZ) atalady. Papanıkolaý juǵyndysyndaǵy bul ózgerister kelesi túrde sıpattalady:
- Aıqyndalýynyń tómen dárejesi (jalpaqjasýshaly ıntraepıtelıaldyq zaqymdaný– T-JIZ)
- Aıqyndalýynyń joǵary dárejesi (– J-JIZ)
- Qaterli isiktik zaqymdaný bolýy múmkin (qaterlený)
- Atıpııalyq bezdik jasýshalar (jalpaqjasýshaly atıpııa anyqtalmaǵan mándi - JAAM)
Eger Papanıkolaý juǵyndysynda aýytqýly jasýshalar nemese jatyr moınynyń dısplazııasy anyqtalsa, naýqasqa qosymsha tekseris ótkizý qajet. Eger ózgerister mándi bolmasa, biraz ýaqyttan keıin juǵyndyny qaıtalaý qajet.
Biraq, aýrýdyń rastalýy úshin bıopsııa alý qajet. Bıopsııanyń birneshe túrleri bar:
- Baǵyttalǵan bıopsııamen kolposkopııa
- Jatyr moınynyń konýs tárizdi bıopsııasy
- Kolposkopııa oryndaý arqyly elektrohırýrgııalyq jolmen kesý
Jatyr moıny bıopsııasynan anyqtalatyn dısplazııa tservıkaldyq ıntraepıtelıaldyq neoplazııa (TsIN) atalady. Ol úsh dárejege jiktelinedi:
- 1 dárejeli TsIN– jeńil dısplazııa
- 2 dárejeli TsIN– ortasha dısplazııa
- 3 dárejeli TsIN– aýyr dısplazııa nemese «qaterli isiktiń oryn alýy»
Adamnyń papılloma vırýsynyń (APV) keıbir shtammdary jatyr moınynyń qaterli isigine sebepshi bolýy múmkin. APV DNQ anyqtaý qaterli isiktiń paıda bolýynyń joǵary qaýpimen baılanysty APV túrin aıqyndaýǵa kómektesedi. Bul tekserý kelesi adamdarda ótkiziledi:
- 30 jastan asqan áıelderge tekserýdiń skrınıng ádisi retinde
- Papanıkolaý juǵyndysynda ózgerister bar kez kelgen jastaǵy áıelderge
Emdeý dısplazııanyń aıqyndalý dárejesine baılanysty. Jeńil dısplazııa (T-JIZ nemese 1 dárejeli TsIN) emdeýsiz ótýi múmkin
Naýqas udaıy dárigerge kórinip, Papanıkolaý juǵyndysyn 6-12 aı saıyn qaıtadan tapsyrýy qajet.
Eger ózgerister ótpese, nemese ýshyǵatyn bolsa, emdelý qajet.
Ortasha jáne aýyr dárejeli dısplazııany, sondaı-aq, ózdiginshe ótpegen jeńil dısplazııany emdeýge kiredi:
- Aýytqýly jasýshalardy muzdatý arqyly toqtatý úshin krıohırýrgııa
- Lazerlik emdeý, bul kezde aýytqýly tindi kúıdirý úshin sáýle qoldanylady
- Aýytqýly tindi elektrohırýrgııalyq kesý
- Dertti tindi hırýrgııalyq jolmen alyp tastaý (konýs tárizdi bıopsııa)
- Gısterektomııa (sırek jaǵdaıda)
Eger naýqasta dısplazııa bolsa, ár 12 aı saıyn dárigerge qaıtadan kóriný qajet.
Erte jáne ýaqytyly emdeýde jatyr moıny dısplazııasy emdelip, jazylady. Degenmen, aýrý qaıtalanýy múmkin.
Jatyr moınynyń aýyr dısplazııasyn emdemegen jaǵdaıda ınvazıvtik qaterli isikke aınalýy múmkin. Jatyr moınynyń dısplazııasy ýshyǵyp, qaterli isikke aınalýy 10 nemese odan kóp jyl ishinde oryn alýy múmkin. Jeńil dárejeli dısplazııada qaterli isiktiń paıda bolý qaýpi tómen.
Eger 21 jastan asqan bolsańyz, gınekologııalyq tekserýden eshqashan ótpeseńiz, juǵyndy tapsyryp kórmeseńiz, dárigerge kórinýdi usynamyz.
Dárigermen APV vaktsınasy týraly keńesińiz. Jynystyq qatynasqa deıin osy vaktsına egilgen qyzdarda jatyr moıny qaterli isiginiń paıda bolý qaýpi tómendeıdi.
Kelesi sharalardy oryndaý arqyly jatyr moıny dısplazııasynyń damý qaýpin azaıtýǵa bolady:
- Temeki shekpeńiz. Temeki shegý aýyr dısplazııa men qaterli isiktiń damý qaýpin arttyrady.
- 9-26 jas aralyǵynda APV qarsy egýdi alyńyz.
- 18 jasqa jetpegende nemese osy aýqymda jynystyq qatynasqa túsýdi bastamańyz.
- Qaýipsiz jynystyq qatynasty qoldańyz, prezervatıv qoldanyńyz.
- Monogamııany qoldańyz. Bul degenimiz, jynystyq qatynasta tek bir seriktesińiz bolǵany jón.
Tservıkaldyq ıntraepıtelıaldyq neoplazııa (TsIN); jatyr moınynyń qaterli isik aldy ózgeristeri.