Mazmuny
Parkınson aýrýy — mıdyń júıkelik jasýshalarynyń birtindep tirshiligin joıýymen baılanysty aýrý, onyń saldarynan qımyl úılesimi jáne bulshyq ettiń shıraqtyǵy buzylady. Aýrýǵa tán - dirildeý, jalpy qımyldaýdyń nasharlyǵy, ornalasý men qozǵalýdyń qıyndaýy.
Parkınson aýrýy – baıaý túrde ýshyǵatyn aýrý, qımyldyń úılesimine, bulshyq ettiń shıraqtyǵyna, tepe-teńdikke áser etedi. Kóbinese, qımyl qyzmetine, bulshyq et pen qantamyrlardyń shıraqtyǵyna, tynys alýǵa, júrek qyzmetine jaýap beretin, mıdyń ortasynda ornalasqan, oılaý aǵzasy –qara sýbstantsııanyń jasýshalary buzylǵanda damıdy.
{ANAME()2{ANAME}
Sebepteri
Parkınson aýrýyna kóbinese, 50 jastan asqan adamdar shaldyǵady. Áıelderge qaraǵanda erlerde jıi kezdesedi. Keıde jas adamdar da shaldyǵady.
Bul aýrýǵa beıimdilik tuqym qýalaýy múmkin. Kóbinese, Parkınson aýrýy jas shaqta paıda bolsa, tuqym qýalaý arqyly berilgen.
Parkınson aýrýy dofamınniń (mıda ımpýlster berilisi úshin qyzmet etetin zattekter) óndirilýiniń buzylys saldarynan paıda bolatyndyǵy belgili. Bul zattektiń jetispeýi mıdyń adamnyń qozǵalysy úshin jaýapty bólikterindegi jasýshalardyń qyzmetiniń buzylysyna aparady.
Aýrýdyń alǵashqy sımptomdaryna ádette, naýqastar mán bermeıdi.
Aýrýdyń sımptomdary:
· Qol-aıaqtyń qozǵalysynyń báseńdeýi;
· Mımıkalyq belsendiliktiń (bet bulshyq etiniń belsendiligi) joıylýy nemese qıyndaýy;
· Bulshyq et shıraqtyǵynyń artýy;
· Telimdi dirildeý, qozǵalǵanda azaıatyn nemese tolyq joıylatyn;
· Ornalasýdyń qıyndaýy nemese ornalasýdy baqylaýdyń joıylýy (jıi qulaý, júristiń ózgerýi, t.b.);
· búkireıý;
· sóıleýdegi ózgerister;
· qýyqtyń dısfýnktsııasy (neseptiń jiti kidirýi nemese ustamaýy);
· sozylmaly depressııa.
Basqa sımptomdary:
· úreılený, kúızelis, shıryǵý
· oılardyń shatasýy
· Dementsııa (aqyl-esten adasý)
· Esten taný
· Gallıýtsınatsııa (joq zattar men dybystardy jalǵan qabyldaý)
· Este saqtaýdy joǵaltý.
Parkınson aýrýyn anyqtaýdy dáriger sımptomdardy zertteý jáne naýqasty tekserý arqyly júrgizedi. Kóbinese, aýrýdyń sımptomdaryn anyqtaý qıyn, ásirese, egde jastaǵy adamdarda. Sımptomdar aýrý asqynǵanda aıqyn bolady.
Naýqasty qaraǵanda dáriger anyqtaıdy:
· Qozǵalýdy bastaýda jáne aıaqtaýda qıyndyq
· Julqymaly, naqty emes qozǵalý
· Bulshyq ettiń atrofııasy (bulshyq et tininiń juqarýy)
· Býyndardyń qımylynyń nasharlaýy
· Dirildeý
· Júrek yrǵaǵynyń ózgerýi (arıtmııa)
Parkınson aýrýynda reflekster qalypty.
Uqsas sımptomdary bar aýrýlardy eskerý úshin basqa testiler qajet bolýy múmkin.
Emdeý kezinde jaqsy tamaqtaný, salaýatty ómir salty, udaıy demalý, kúızelisten alshaq bolý, psıhologııalyq qoldaý qajet. Emdámdi ózgertý qajet, eger naýqasta tamaqty jutýda másele paıda bolsa.
Sımptomdardy baqylaýǵa sondaı-aq, ortasha dene júktemeleri jáne eńbekpen emdeý yqpal etedi. Dene emdeýiniń basty maqsaty – bulshyq et pen býyndardy bosańsytý, bulshyq et atrofııasyn azaıtý.
Parkınson aýrýynan tolyq jazylý tásili qazirgi kezeńde joq. Emdeýdiń maqsaty- naýqasta baıqalatyn sımptomdardy baqylaýǵa alý.
Sımptomdar kúsheıgende dári-dármekpen emdeý qajet bolady. Dáriniń naqty túrin tańdaý naýqasqa, aýrýdyń túri men kórinisine baılanysty. Parkınson aýrýynda qoldanylatyn preparattardyń kópshiligi aýrýdyń kez kelgen satysynda áreket etedi, biraq, aýrýdyń tek belgili bir satysynda qoldanylatyn dáriler de bar. Tańdaýdyń negizgi ustanymy – emdeýde az asqynýmen kóp paıda keltirý.
Parkınson aýrýyna qarsy dárilik preparattar:
· Áreket etetin zattegi – úshtsıkldik amınoadamantan bolatyn preparattar, qımyldyń qıyndaýyn jáne akınezııany (erikti qozǵala almaý) azaıtady, dirildeýdi de birshama azaıtady. Naýqastardyń shamamen jartysyna áser etedi. Parkınson aýrýynyń aıqyn túrinde bul preparattar basqa dárilermen birge qoldanylady.
· Antıholınergııalyq quraldar (atsetılholındi – organızmde júıke-bulshyq et berilisin júzege asyratyn zattekti tejeıtin dáriler) dirildeý men qımyldaýdyń qıyndaýyna qatysty jaqsy áreket etedi, biraq, gıpokınezııa (qozǵalý belsendiliginiń tómendeýi) kórinisterine asa áser etpeıdi. Dárilerdiń úlken mólsheri kúshtirek áser etpeıtindigin este ustaǵan jón, al asqynýdy arttyrýy múmkin.
· Áreket etetin zattegi – dıgıdroksıfenılalanın bolatyn preparattar kópshilik naýqastar úshin Parkınson aýrýynan eń tıimdi qural bolyp qalýda. Dıgıdroksıfenılalanın organızmde dofamınge aınalady, onyń tapshylyǵyn tolyqtyrady. Preparattyń joǵary áseri 2-5 jyl boıy, ýaqyt óte onyń áseri azaıa bastaıdy. Bul preparatpen uzaq emdelgende eriksiz qımyl nemese aýrýdyń jiti kórinisteri baıqalýy múmkin. Osyǵan baılanysty keıbir dárigerler bul preparatpen emdeýdi keıinge qaldyrǵandy jón kóredi.
· Bromokrıptın (organızmde dofamınnyń óndirilýin yntalandyrǵysh) – bul dárini Parkınson aýrýynyń kez kelgen satysynda qoldanýǵa bolady, barlyq kórinisterin azaıtady, jeke jáne basqa da osy aýrýǵa qarsy dárilermen birge qoldanylady.
Parkınson aýrýyn hırýrgııalyq emdeý dári-dármekpen emdeýdiń tıimsizdiginde kórsetiledi. Mıdaǵy operatsııa jasalǵanymen, aýrýdyń ýshyǵýy toqtamaýy múmkin, naýqas dári ishýin jalǵastyrýy qajet.
Aýrýdyń hırýrgııalyq emdeý ádisteri:
· Stereotaksıkalyq talamotomııa. Bul kezde mıǵa arnaıy zond engiziledi, onyń ushynyń temperatýrasy óte tómen bolady, bul dirildeýdi shaqyratyn jasýshalardyń buzylysyna aparady.
· Pallıdotomııa kezinde solǵyn sharǵa (mıdyń bulshyq et shıraqtyǵyn retteıtin bóligi) ıne engizilip, onyń ishinara buzylysqa ushyratady. Bul operatsııa naýqasty kúshti qımyl buzylysynan qutqara alady,
· Neırostımýlıatsııa. Mıdy elekt togymen az ınvazıvti hırýrgııalyq yntalandyrý aýyrsyný sezimin jáne qımyl buzylysyn azaıtady.
Emdelmegen jaǵdaıda aýrý asqynady, múgedektikke aparady, mıdyń barlyq qyzmetiniń nasharlaýyna aparýy jáne erte ólim-jitimge aparýy múmkin. Ádette, sımptomdar kópshilik naýqastarda dári qabyldaýda jeńildeıdi. Dárilerdiń mólsheri men qabyldaý uzaqtyǵy ár túrli bolady.
· Kúndelikti qyzmetti oryndaý qıyndyǵy
· Jutýdyń nemese shaınaýdyń qıyndaýy
· Múgedektik (ár túrli kórinis beredi)
· Qulaý nátıjesindegi jaraqattar
· Silemeıdi jáne tamaqtyń tynys alýǵa túsýinen (aspıratsııadan) pnevmonııa
· Dárilerdiń janama áserleri
Eger sizde :
· Qolyńyz dirildese
· Jalpy qımyl qıyndasa
· Júrýde, basqa da qozǵalysta másele bolsa
· Ornalasýda buzylys bolsa.
Aýrýdyń bastapqy túri oryn alsa da, naýqas kásiptik qaraýǵa jáne emdeýdiń jeke kýrsyn alýǵa muqtaj, sebebi, olaı bolmasa, kúrdeli saldary bolýy múmkin.
Parkınson aýrýynyń damýyna aparýy múmkin faktorlardy eskerý qajet. Mysaly, bul derttiń paıda bolýyn ýytty zattekterdi, sondaı-aq, dárilerdi artyq tutyný, mysaly, neıroleptıkterdi tutyný týyndatýy múmkin. Bas súıek-mı jaraqaty da osy aýrýǵa aparýy yqtımal.
Parkınson aýrýynyń paıda bolý qaýpin azaıtýǵa belsendi jáne salaýatty ómir saltyn ustaný, organızmge qolaısyz ekologııalyq faktorlardyń áserin joıý, ınfektsııalyq aýrýlardy ýaqytyly emdeý, udaıy aqyl-oı jáne dene eńbegin qoldaý yqpal etedi.