Mazmuny
Ortostatıkalyq kollaps nemese ortostatıkalyq gıpotenzııa – dene ornalasýynyń kóldeneńnen tik kúıge kúrt ózgerýinde alǵashqy úsh mınýtta bolatyn arterıaldyq qysymnyń (AQ) tómendeýi.
Bul jaǵdaı arterıaldyq qysymnyń tómendeýi saldarynan mıǵa qan kelýiniń jetkiliksizdiginen paıda bolady. Kóbinese, ortostatıkalyq gıpotenzııa tamyr shıraqtyǵy álsiregen adamdarda paıda bolady.
Ortostatıkalyq kollaps qannyń mıǵa jetkiliksiz túsýinen, júrektiń dene ornalasýynyń ózgerisine serpininiń jetkiliksizdiginen jáne arterıaldyq qysymnyń túsýinen týyndaıdy. Sondaı-aq, ortostatıkalyq gıpotenzııa organızmde sýdyń kúshti joǵaltylýynan – degıdratatsııadan, qan ketýinde nemese nesep aıdaıtyn zattekterdiń (dıýretık) áserinen paıda bolýy múmkin.
Ortostatıkalyq kollaps uzaq ýaqyt tósek tartýdan, keıde anemııaǵa shaldyqqan naýqastarda paıda bolýy múmkin.
· Bas aınalýy
· Bas aýyrýy
· Jeńil talma (júrek aınýy, teriniń solǵyndyǵy, álsizdik).
· Tereń talma (ter bólinýiniń artýymen, qurysýmen, eriksiz nesep shyǵarýmen qosarlanady).
Ortostatıkalyq gıpotenzııa anyqtalady, eger naýqas 2-5 mınýt tynysh turǵan kezde kelesi belgiler bolsa:
· Sıstolıkalyq qysymnyń tómendeýi baıqalady (bul júrektiń birinshi estiletin soǵýy – tonometrmen ólshegende aýa aıdalǵan manjetten aýany birtindep jibergende) 20 mm-ge jáne odan artyq;
· Dıastolıkalyq qysymnyń tómendeýi baıqalady (bul júrektiń dybysynyń estilýiniń toqtaýy – tonometrmen ólshegende aýa aıdalǵan manjetten aýany birtindep jibergende) 10 mm-ge jáne odan artyq;
· ortostatıkalyq kollaps, bas aınalýy nemese dene ornalasýynyń ózgerýindegi AQ tómendeýiniń basqa sımptomdary.
Emdeý paıda bolý sebebine baılanysty:
· aýrýdyń damýyna aparýy múmkin dárilik preparattardy qabyldaýdy toqtatý.
· Tósekten baıaý jáne birtindep turý qajet, ásirese, egde jastaǵy naýqastarǵa jáne júkti áıelderge.
· Jeńil dene jattyǵýlary. Uzaq ýaqyt tósek tartqan naýqastarǵa keıde otyrý usynylady.
· Tuzdy tamaqty tutynýdy arttyrý. Taǵamdyq tuzda natrıı bar (organızmde sýdy irkiltetin hımııalyq element, onyń saldarynan qysym artady). Tuzdy tutyný egde jastaǵy naýqastarǵa jáne júrek-qantamyr júıesiniń aýrýy bar adamdarǵa usynylmaıdy.
· Elastıkalyq shulyq kııý qajet, eger gıpotenzııa aıaq kóktamyrynyń varıkozdyq keńeıýimen baılanysty bolsa.
Eger aýrý sozylmaly bolsa, dárilerdi taǵaıyndaý usynylady:
· Adrenergııalyq preparattar shetkeri áreketti (dene ornalasýynyń kóldeneńnen tik kúıge kúrt ózgerýinde AQ kúrt túsýin boldyrmaý úshin tamyrlardy taryltatyn preparattar).
· Mıneralokortıkoıdtar (sý-tuz úılesimine, osydan organızmdegi AQ deńgeıine áser etetin búırek ústi bezi qyrtysynyń gormondary). Bul top preparattary qanda natrıı ıondaryn irkiltedi, dene ornalasýynyń kóldeneńnen tik kúıge kúrt ózgerýinde AQ kúrt túsýin boldyrmaý úshin tamyrlardyń tarylýyn arttyrady.
· Steroıdty emes qabynýǵa qarsy quraldar. Shetkeri tamyrlarǵa taryltý áserin tıgizedi.
· Beta – adrenoblokatorlar. Mıneralokortıkoıdtardyń jáne natrııdiń (hımııalyq element, organızmde sýdy irkiltedi, osydan qysym artady) áserin kúsheıtedi, sondaı-aq, vegetatıvti júıke júıesiniń, tamyrlardyń shıraqtyǵyna áser etedi.
Kollapsty týyndatqan sebepti joıý kóbinese, tolyq saýyǵýǵa aparady. Aýyr aýrýlarda jáne jiti ýlanýda boljamy kóbinese, negizgi aýrýdyń aýyrlyǵyna, tamyr jetkiliksizdiginiń dárejesine jáne naýqastyń jasyna baılanysty. Qaıtalanǵan kollapstardy naýqastar aýyryraq kóteredi.
Múmkin asqynýlar
· Talma - negizgi asqynýy.
· Insýlt (jiti damıtyn mı qan aınalymynyń buzylysy, mı tininiń zaqymdanýymen jáne onyń qyzmetiniń buzylysymen qosarlanady) – AQ ózgerýi saldarynan paıda bolady.
· Qulaýdaǵy jaraqattar – bas aınalýy jáne talma saldarynan.
· Ortalyq júıke júıesiniń zaqymdanýy, onyń ishinde, mıdyń.
Qaıtalanatyn kollapstar mıdyń aıqyn gıpoksııasyna (mıǵa otteginiń túsýiniń jetispeýi), qosarlanǵan nevrologııalyq aýrýlardyń ýshyǵýyna, aqyl-oı buzylysyna (tanym qyzmetiniń, zeıinniń, este saqtaýdyń nasharlaýymen kórinis beretin zerdelik aýyr buzylystar) aparady.
Ózińizde nemese basqa adamda jeńil nemese tereń talma bolsa, dárigerge kóriný shart.
Ortostatıkalyq kollapstyń aldyn alý úshin kelesiler qajet:
· Taǵamdy birtindep, azdan tutyný, kómirsýlardy shekteýmen, ásirese, ortostatıkalyq kollaps tamaqtan keıin oryn alatyn naýqastarǵa usynylady.
· dene ornalasýyn kóldeneńnen tik kúıge birtindep ózgertý, ásirese, eger ortostatıkalyq gıpotenzııa kúrt turýdan keıin paıda bolatyn jaǵdaıda.
· Udaıy ortasha dene jattyǵýlary – taza aýada, eger ortostatıkalyq gıpotenzııa vegetatıvti júıke júıesiniń álsizdigi saldarynan damyǵan bolsa. Bul ásirese, ortostatıkalyq gıpotenzııa ustamasy ýaqytsha bolatyn jáne jasy ósip, júıke júıesi nyǵaıǵanda ótetin balalarǵa qatysty.
· ortostatıkalyq gıpotenzııany týyndatqan sozylmaly aýrýlardy baqylaý.
Aqparat kózi: AQSh Ulttyq densaýlyq ınstıtýttarynyń málimetter qory: http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/
Materıaldy daıyndaǵandar: Aıgerım Chegebaeva, HealthSity jobasynyń derbes úılestirýshisi; Irına Goncharova, HealthSity jobasynyń derbes úılestirýshisi.
Redaktsııalyq alqa:
Almaz Sharman, medıtsına professory
Lázat Aqtaeva, m.ǵ.d.
Shyńǵys Jumaǵulov, zdrav.kz portalynyń kontent-menedjeri.