Mazmuny
Qandaı kontratseptsııa túrin tańdaý túrli faktorlarǵa baılanysty, onyń ishinde, densaýlyqqa, jynystyq qatynastyń jıiligine, bala órbitýge tilektiń bolýyna.
Kontratseptsııa túrin tańdaýda eskerý qajet túrli faktorlar:
- Tıimdiligi - bul ádistiń júktilikten qorǵaýy qanshalyqty jaqsy? 1 jyl ishinde osy ádisti qoldanǵan 100 áıeldegi júktilik sanyna qarańyz. Eger josparlanbaǵan júktilik jeke tulǵa nemese qos tulǵa úshin qarymdy buzylysty retinde qarastyrylatyn bolsa, asa tıimdi ádis tańdalýy tıis. Kerisinshe, eger qos tulǵa júktilikti keıinge qaldyrsa, biraq, júktiliktiń josparlanýdan erte ornaýyna jalpy qarsy bolmasa, tıimdiligi tómen ádisti tańdaǵan jón.
- Quny – ádistiń qol jetimdiligi?
- Densaýlyqqa qaýpi – densaýlyqqa qarymdy qaýpi qandaı? Mysaly, uryqtanýǵa qarsy tabletkalar, ádette, 35 jastan asqan áıelderge usynylmaıdy, jáne temeki shegetin bolsa.
- Seriktesiniń qatysýy – seriktesiniń tańdalǵan kontratseptsııa ádisin qoldaýǵa daıyndyǵy. Alaıda, siz belsendi jáne kómektesetin roldi tańdamaıtyn seriktespen jynystyq qatynasyńyzdy qaıta qarastyrýyńyzǵa bolady.
- Udaıylyq - Ýaqytsha ádisti qoldanǵyńyz keledi (tıimdiligi tómen), nemese uzaq merzimdi nemese udaıy ádisti tańdaısyz (tıimdiligi joǵary)?
- JJBI (IPPP) jynystyq jolmen beriletin ınfektsııalardyń jáne AIT (VICh) aldyn alý – kóptegen ádister JJBI eshqandaı qorǵanys bermeıdi. Jalpy, prezervatıvter JJBI aldyn alýda jaqsy tańdaý, ásirese, spermıtsıdtermen birge.
- Qol jetimdik – Ádis retseptisiz, dárigerge barmastan, nemese kámelettik jasqa jetpegenderde – ata-anasynyń kelisiminsiz qoldanylady ma?
PREZERVATIVTER
- Prezervatıv - juqa latekstik nemese polıýretan qabyqsha. Erlerdiń prezervatıvi qozǵan (erektsııaly) penıske (jynystyq múshege) kıgiziledi.
- Prezervatıv júktilikti boldyrmas úshin jynystyq qatynastyń barlyq ýaqyty boıy kıgizilýi tıis.
- Prezervatıvter kópshilik dárihanalarda jáne kóptegen dúkenderde qol jetimdi. Olardy satyp alý úshin retseptiniń qajeti joq.
Áıelder prezervatıvi, erler prezervatıvi sekildi, lateksten nemese polıýretannan jasalǵan barerlik kontratseptsııa ádisi. Prezervatıvtiń ár ushynda saqına bar. Qynaptyń (inshektiń) ishine ornalastyrylǵan saqına jatyrdyń moınyna kıgiziledi, al basqa ashyq turǵan saqına, inshekten tys jatady jáne výlvany qamtıdy. Áıelder prezervatıvteri bólshek saýdada satylady.
DIAFRAGMA JÁNE TsERVIKALDYQ QAQPAQShA
- Dıafragma – ıkemdi rezeńkeden kishkene ydys, ol spermıtsıdti kremge nemese jelege toltyrylǵan.
- Ony inshekke, spermatozoıdtar jatyrǵa ótpes úshin jynystyq qatynastyń aldynda jatyr moınyna ornalastyrady.
- Ony jynystyq qatynastan keıin ornynda 6-8 saǵat ótkenge deıin qaldyrǵan jón.
- Membranalardy áıelge dáriger taǵaıyndaıdy, ol áıel úshin dıafragmanyń durys túrin anyqtaıdy.
- Durys qoldanýyna baılanysty, 1 jylda osy ádisti tańdaıtyn 100 áıelde 5-20 jýyq júktilik oryn alady.
- Uqsas, kishirek ólshemdi jabdyq tservıkaldyq qaqpaqsha atalady.
- Qaýpi – dıafragmaǵa nemese spermıtsıdterge titirkenis, allergııalyq serpin jáne nesep shyǵarý joldarynyń ınfektsııasynyń paıda bolýy jıiliginiń artýy. Sırek jaǵdaıda, áıelderde ýytty shok sındromy damýy múmkin. Bul dıafragmany inshekte uzaq ýaqyt qaldyrǵanda oryn alady. Tservıkaldyq qaqpaqsha Pap-testiniń qalypsyz mánin týyndatýy múmkin (Papanıkolaý boıynsha juǵyndy– jatyr moınynyń qaterli isigin anyqtaýdyń juǵyndysy).
Dıafragma - ıkemdi rezeńkeden jasalǵan kishkene ydys, ol spermıtsıdti kremge toltyrylǵan, jynystyq qatynastyń aldynda jatyr moınyna qoıylady. Jabdyq jynystyq qatynastan keıin ornynda birneshe saǵatqa qaldyrylady. Dıafragma – dáriger taǵaıyndaıtyn jáne ornatatyn jabdyq, basqa barerlik ádisterge, mysaly, prezervatıvterge qaraǵanda baǵasy qymbatyraq..
QYNAPTYQ (INShEKTIK) GÝBKALAR
Inshektik kontratseptıvtik gýbkalar – bul jumsaq, sıntetıkalyq, spermıtsıdter sińirilgen gýbkalar. Jynystyq qatynasqa deıin gýbka ylǵaldandyrylyp, inshekke engiziledi jáne jatyr moınynyń ústinen qoıylady.
Gormondyq ádister – bul estrogen men progesteron, nemese tek progesteron gormony qoldanylatyn kontratseptıvtik ádis.
Eki gormon da etekkir aınalymy kezinde uryq jasýshasynyń áıeldiń analyq bezinen shyǵýyna (ovýlıatsııaǵa) kedergi keltirýge baǵyttalady. Oǵan organızmniń basqa gormondarynyń deńgeıine áser etý arqyly qol jetkiziledi.
Progestınder spermanyń (sháýettiń) jatyrǵa túsiýine kedergi keltiredi, ol úshin áıeldiń jatyrynyń mańaıyndaǵy silemeıdi qoıý jáne jabysqaq etedi.
‘’Tabletkalar júktilikti boldyrmas úshin birneshe baǵytta jumys isteıdi. Uryqtanýǵa qarsy tabletkalar ovýlıatsııany tejeıdi, uryq jasýshasynyń analyq bezden shyqpaýyna yqpal etedi. Sondaı-aq, olar tservıkaldyq silemeıdiń jaǵdaıyn ózgertip, qoıýyraq etedi, bul spermanyń (sháýettiń)jatyrǵa jetý úrdisin qıyndatady. Uryqtanýǵa qarsy tabletkalar sondaı-aq, endometrııdiń jetkilikti damýyna – uryqtanǵan uryq jasýshasyn qabyldap, ósirýge múmkindik bermeıdi.
Bul kontratseptsııa ádisi jynystyq jolmen beriletin aýrýlardan qorǵanys bermeıdi.’’
Gormondyq kontratseptsııanyń túrleri:
- Estrogen men progesteron gormondary biriktirilgen uryqtanýǵa qarsy, ovýlıatsııany tejeıtin tabletkalar.
- Progesteron gormony bar uryqtanýǵa qarsy tabletkalar, «mını-pılı» dep atalady.
- Implanttar – shaǵyn sterjender, hırýrgııalyq jolmen teri astyna ornatylady, olar ovýlıatsııaǵa qarsy úzdiksiz progesteron mólsherlemesin shyǵarady.
- Teri plastyrlary (OrtoEvra) ıyqta, bóksede, nemese basqa yńǵaıly jerde ornalastyrylady. Olar udaıy progesteron men estrogen shyǵarady. Basqa gormondyq ádister sekildi olardy qoldaný úshin retseptiniń qajeti joq.
- Inshek saqınasy (NovaRıng) – ıkemdi saqına, eni 2 sm jýyq, inshektiń ishine ornalastyrylady. Ol progesteron men estrogen shyǵarady.
- JIS (VMS) – shaǵyn, plastıkten nemese mystan jasalǵan qural, ony jatyrdyń ishine gınekolog dáriger ornatady. Keıbir JIS progesteronnyń az mólsherin bóledi. JIS ornynda 5-10 jyl boıy qaldyrýǵa bolady, bul onyń túrine baılanysty.
- JIS kez kelgen ýaqytta ornatýǵa bolady.
- JIS – qaýipsiz jáne qyzmetin jaqsy atqarady. Jylyna JIS qoldanǵan 100 áıeldiń birinen azy ǵana júkti bolady.
- Múmkin qaýpi men asqynýlary - qurysý, qan ketýi (keıde, aýyr), sondaı-aq, jatyrdyń perforatsııasy.
- Progesterondy JIS alǵashqy birneshe aıda jıi pıgmentatsııany týyndatýy múmkin. Áıelderdiń 50% birinshi joldyń sońynda etekkir toqtaýy múmkin. JIS alyp tastaǵannan keıin bul áser joıylady.
Udaıy kontratseptsııa ádisteri
Bul ádister bolashaqta bala órbitýdi eshqashan josparlamaıtyn adamdarǵa arnalǵan. Udaıy ádis sanalǵanymen, keıinirek bala órbitýge sheshim paıda bolsa, keıde bul operatsııalardy qaıtarýǵa bolady.
- Úzilgen jynystyq qatynas - sháýet shashý aldynda penısti (jynystyq músheni) inshekten shyǵarý. Biraq, sháýettiń azǵantaı bóligi sháýet shashýǵa deıin bólinýi múmkin, osy arqyly júktilik bolýy da múmkin.
- Búrký (spermıtsıdter qoldaný) - jynystyq qatynastan bul ádisti keıin qoldaný tıimsiz, sebebi, sháýet jatyr moınynan deıingi óziniń jolyn 90 sekýnda jetedi.
- Emshek emizý. Ana sútin emizý júktiliktiń aldyn alady, degenmen, tájirıbe júzinde keıde emizetin áıelderde júktilik bolǵan jaǵdaılar kezdsedi.
Kontratseptsııa; otbasyn josparlaý jáne kontratseptsııa