Mazmuny
Dıabet – bul qandaǵy qanttyń deńgeıiniń artýymen sıpattalatyn sozylmaly aýrý.
Insýlın – uıqybeziniń qandaǵy qant deńgeıin baqylaý úshin óndiretin gormony. Dıabet ınsýlınniń óndirilýiniń tómendeýimen, ınsýlınge turaqtylyqpen (tótemelilik) nemese eki sebeptiń de saldaryna baılanysty bolýy múmkin.
Qant dıabetiniń mánin túsiný úshin qalypty úrdisti túsiný qajet, ol kezde taǵam ydyraıdy jáne organızm ony energııany óndirý úshin qoldanady. As qorytý kezinde kelesi úrdister júredi:
- Glıýkoza atalatyn qant qan aǵymyna túsedi. Glıýkoza - organızm úshin energııa kózi.
- Uıqybezi atalatyn aǵza ınsýlındi óndiredi. Insýlınniń roli – glıýkozanyń qan aǵymynan bulshyq etke, maı jasýshalaryna jáne baýyr jasýshalaryna tasymaldanýynda, olarda energetıkalyq qýat kózi retinde qoldanylady.
Qant dıabeti bar adamdarda qant deńgeıi joǵary, sebebi, organızm glıýkozany energııaǵa aınaldyrý úshin maı jasýshalaryna, baýyrǵa jáne bulshyq etine tasymaldaı almaıdy. Bul kelesi sebepterden bolady:
- Uıqybezi ınsýlınniń jetkilikti mólsherin óndirmeıdi
- Jasýshalar ınsýlınge serpin bermeıdi
- Eki sebeptiń de saldary.
Qant dıabeti eki túrli bolady. Osy túrlerdiń árqaısysy úshin paıda bolý sebebi jáne qaýip faktorlary ár túrli:
- 1 tıpti qant dıabeti kez kelgen jasta papıda bolýy múmkin, biraq, ol kóbinese balalarda, jasóspirimder men jas adamdarda anyqtalady. Aýrýdyń bul túrinde organızm ınsýlındi az óndiredi nemese óndirmeıdi. Naqastar kúndelikti ınsýlındi egýge muqtaj. Aýrýdyń paıda bolýynyń naqty sebebi belgisiz.
- 2 tıpti qant dıabeti dıabettiń kópshilik jaǵdaılaryn quraıdy. Ol kóbinese, eresekterde paıda bolady. Biraq, balalar men jastardyń arasynda semizdiktiń keń taralǵandyǵyna saı olardyń arasynda da dıabettiń bul túri kezdese bastady. 2 tıpti dıabeti bar adamdardyń kópshiligi ózderiniń bul aýrýǵa shaldyqqandaryn bilmeıdi.
- Qant dıabetiniń basqa sebepteri de bar, al keıbir naýqastardy eshqandaı topqa jatqyzýǵa kelmeıdi.
Gestatsııalyq dıabet – qandaǵy qant deńgeıiniń artýy, ol alǵash ret áıelderde júktilik kezinde paıda bolady.
Qandaǵy qant deńgeıiniń joǵary bolýy kelesi sımptomdardy týyndatýy múmkin:
- Kórýdiń aıqyn emestigi
- Shóldeý sezimi
- Sharshaý
- Ashyǵý
- Neseptiń júrýiniń jıileýi
- Salmaq joǵaltý
2 tıpti dıabet baıaý damıtyndyqtan, qandaǵy qant deńgeıi joǵary bolatyn adamdarda aýrý uzaq ýaqyt boıy sımptomdarsyz ótýi múmkin.
1 tıpti dıabettiń sımptomdary tez damıdy. Dıagnoz qoıylǵan kezde adamdardyń aýrýǵa shaldyǵýy ýshyǵady.
Aýrýdyń uzaq ýaqyt boıy ótýi saldarynan dıabet basqa kúrdeli máselelerge aparýy múmkin. Bul máseleler dıabettik asqynýlar retinde belgili, olarǵa jatatyndar:
- Kórý máseleleri (ásirese, túnde), jaryqqa sezimtaldyq, kórýdi joǵaltý
- Aıaqtaǵy nemese tabandaǵy aýyrsynatyn oıyq jaralar, olar emdelmegen jaǵdaıda aıaqtyń nemese tabannyń bóligin joǵaltýǵa aparýy múmkin.
- Nervterdiń zaqymdanýy, onyń saldarynan aýyrsyný, shanshý jáne sezimtaldyqty joǵaltý, as qorytý máseleleri, erektsııanyń buzylysy paıda bolýy múmkin.
- Búırektiń máseleleri, bul búırek jetkiliksizdigine aparýy múmkin.
- Immýndyq júıeniń álsireýi, bul da jıi ınfektsııalarǵa aparýy múmkin.
- Júrek talmasynyń nemese ınsýlttiń paıda bolý yqtımaldyǵynyń artýy.
Nesep taldaýy qandaǵy qanttyń joǵary deńgeıin kórsetýi múmkin. Biraq, qant dıabeti tek nesep taldaýy boıynsha ǵana anyqtalmaıdy.
Dáriger dıabettiń bolýyn qandaǵy qant deńgeıi 200 mg/dl artyq bolǵanda boljaıdy. Dıagnozdyń rastalýy úshin kelesi tekserýlerdi ótkizý qajet:
Qan taldaýy:
- Ash qarynǵa glıýkozanyń deńgeıin anyqtaý - qant dıabeti qoıylady, eger bul deńgeı kelesi kórsetkishten: «126 mg/dl» - eki esege asatyn bolsa. 100 - 126 mg/dl arasyndaǵy deńgeı ashqarynǵa glıkemııa buzylysy nemese dıabet aldy atalady. Bul 2 tıpti qant dıabeti paıda bolýynyń qaýip faktory.
- HbA1c (glıkozıldengen gemoglobın) deńgeıin anyqtaý
- Normasy: 5.7% kem
- Dıabet aldy: 5.7% - 6.4%
- Dıabet: 6.5% nemese odan joǵary.
- Glıýkozaǵa tózimdilik testi - qant dıabeti qoıylady, eger qandaǵy glıýkozanyń deńgeıi glıýkoza qabyldaǵannan keıin 2 saǵat ótkende 200 mg/dl asatyn bolsa. (bul test 2 tıpti dıabetti anyqtaý úshin jıi qoldanylady).
Aýrýdyń qandaı da bir sımptomdarynsyz 2 tıpti qant dıabetine skrınıngti ótý kelesi adamdarǵa usynylady:
- Artyq salmaǵy bar balalar jáne qant dıabeti damýynyń basqa qaýipteri bar balalar 10 jasynan bastap, ár 2 jyl skrınıngten ótýi tıis.
- Artyq salmaǵy bar eresekter (dene salmaǵynyń ındeksi - DSI > 25 bolsa) basqa qaýip faktorlary bolýynda.
- 45 jastan asqan eresekter ár 3 jyl saıyn skrınıngten ótýi tıis.
2 tıpti qant dıabeti ómir saltyn ózgerýinde, ásirese, salmaq azaıtý men emdám saqtaýda, keri qaıtýy baıqalady. Sonymen qatar, 2 tıpti qant dıabeti salmaq azaıtý operatsııalarynan keıin de qaıtýy múmkin.
1 tıpti qant dıabeti emdelmeıdi. Qandaǵy qant deńgeıin baqylaý úshin naýqastarǵa ınsýlın preparatyn engizý qajet.
1 jáne 2 tıpti dıabetti emdeýge dárilik preparattar, emdám saqtaý jáne dene jattyǵýlary jatady, bul sharalar qandaǵy qant deńgeıin baqylaýǵa arnalǵan.
Qandaǵy qant jáne holesterın deńgeıin, arterıaldyq qysymdy udaıy baqylaý búırektiń, kózdiń, júıke júıesiniń aýrýlarynyń, ınfarkt pen ınsýlttiń damý qaýpin azaıtýǵa kómektesedi.
Dıabettiń asqynýynyń aldyn alý úshin jylyna keminde, 2-4 ret dárigerge baryp turý qajet. Máseleler týraly dárigermen keńesińiz. Dıabetti baqylaý týraly dárigerdiń keńesin oryndańyz.
Belsendi ómir saltyn ustaný jáne ońtaıly dene salmaǵyn saqtaý 2 tıpti qant dıabetiniń paıda bolýynyń aldyn alýy múmkin.
1 tıpti qant dıabetiniń aldyn alýǵa kelmeıdi.