Mazmuny
Degıdratatsııa (sýsyzdaný) – organızmde sýdyń jáne suıyqtyqtyń jetkilikti mólsheri bolmaıtyn jaǵdaı.
Degıdratatsııa jeńil, ortasha nemese aýyr bolady, ol organızmniń joǵaltqan nemese tolyqtyrylmaǵan suıyqtyǵynyń kólemine baılanysty. Aýyr degıdratatsııa ómir úshin asa qaýipti jaǵdaı.
Degıdratatsııa suıyqtyqtyń úlken kólemin joǵaltýǵa, organızmge sýdyń jetkilikti kóleminiń túspeýine nemese osy eki sebeptiń saldarynan da paıda bolady.
Organızm kelesi jaǵdaılarda suıyqtyqtyń úlken kólemin joǵaltýy múmkin:
- Tersheńdikte (mysaly, dene jattyǵýlarynan)
- Neseptiń kóp bólinýinen, mysaly, baqylaýǵa alynbaǵan dıabette, nemese dıýretıkter qabyldaýda (organızmnen suıyqtyqty shyǵaratyn dárilik preparattardy qabyldaýda)
- Qyzbada
- Qusýda nemese dıareıada
Naýqas kelesilerdiń saldarynan suıyqtyq ishpeýi múmkin:
- Aýrý kezindet tábetti joǵaltýdan
- Júregi aınýynan
- Kómeıdegi aýyrsynýdan jáne aýyzdaǵy oıyq jaralardan
- Naýqas balalardaǵy sýsyzdaný kóbinese, taǵamdy nemese suıyqtyqty qabyldaýdan bas tartýmen birge qusýda, ish ótýinde nemese qyzbada suıyqtyq joǵaltýmen qosarlanýdyń nátıjesinde bolady.
Sábıler men balalar eresekterge qaraǵanda sýsyzdanýǵa kóbirek beıim, sebebi, olardyń salmaǵy az, olardyń organızmi suıyqtyq pen elektrolıtterdi tezirek joǵaltady. Egde adamdar jáne túrli aýrýlary bar adamdar da joǵary qaýiptilik sanatynda.
- Aýyz qýysynyń qurǵaqtyǵy nemese jabysqaqtyǵy
- Letargııa nemese koma (aýyr degıdratatsııada)
- Neseptiń bólinýi azaıǵan nemese bólinbeıdi; nesep qoshqyl-sary tústi
- Kóz jasynyń bolmaýy
- Kózdiń shúńireıýi
- Balada eńbeginiń (tóbesindegi jumsaq tusy) túsip ketýi
Sondaı-aq, naýqasta qusý. Ishtiń ótýi, nemese eshteńe istegisi kelmeıtin ejarlyq bolýy múmkin. Osynyń bári sýsyzdanýǵa baılanysty bolýy múmkin.
Teriniń serpimdiliginiń (týrgor) azaıýy teriniń (eresek adamnyń alaqanynyń syrtynda nemese balanyń ishinde) birneshe sekýndqa qyrtysqa jınalyp, kóterilgennen keıin jibergende qaıtadan ornyna kelmeýinen baıqalady. Teriniń týrgorynyń azaıýy -sýsyzdanýdyń kesh (keıingi) belgisi.
Naýqasty teksergende kelesiler anyqtalýy múmkin:
- Kóldeneńnen tik qalypqa kóshkende arterıaldyq qysymnyń tómendeýi
- Qyltamyrlardyń tolyqpaýy
- Tómen arterıaldyq qysym
- Teriniń týrgorynyń tómendigi – teri ádettegideı sozylymdy bolmaýy, dáriger qyrtysqa jınaǵanda ornyna kelýi baıaýlasa (ádette, teri birden ornyna kelýi qajet)
- Júrek yrǵaǵynyń jıileýi
- Shok (soqqy)
Tekserýge kiredi:
- Qannyń bıohımııalyq taldaýy (elektrolıtterdiń, ásirese, natrııdiń, kalııdiń jáne bıkarbonattyń deńgeılerin anyqtaý úshin)
- Qandaǵy nesepnárdiń deńgeıin anyqtaý
- Qannyń jalpy taldaýy
- Kreatının
- Neseptiń menshikti salmaǵy
Sýsyzdanýdyń sebebin anyqtaý úshin basqa da tekserýler ótkiziledi (mysaly, qant dıabetine tekserý úshin qandaǵy qant deńgeıin anyqtaý).
Suıyqtyqty tutyný ádette, ortasha sýsyzdanýdy emdeý úshin jetkilikti. Suıyqtyqty bir rettik, mol kólemde ishýge qaraǵanda azǵantaı mólsherde, jıi ishken jón (sábı nemese bala úshin sháı qasyqty nemese shprıtsti qoldanyp). Bir rettik kóp ishý qusýdy týyndatýy múmkin.
Elektrolıtterdiń nemese salqyn kópirshikti sýsyndardyń eritindileri de tıimdi. Olar dárihanalarda bolady. Sporttyq sýsyndarda qant kóp, olar ishtiń ótýin ýshyqtyrýy múmkin. Sábıler men balalarda alǵashqy almastyratyn suıyqtyq retinde sýdy qoldanbaǵan jón.
Ortasha jáne aýyr sýsyzdanýda suıyqtyqty kóktamyr ishilik engizý jáne aýrýhanada emdeý qajet bolýy múmkin. Munda dáriger sýsyzdanýdyń sebebin anyqtap, emdeıdi.
Kópshilik jaǵdaıda ishektiń vırýstyq aýrýlary (vırýstyq gastroenterıt) ádette, birneshe kúnnen keıin ózdiginshe ótedi.
Qarańyz: Dıareıa.
Erte anyqtalyp, emdelse, ádette, nátıjesi oń bolady.
Emdelmegen jaǵdaıda aýyr degıdratatsııa kelesilerge aparýy múmkin:
- Ólim-jitimge
- Mıdyń qaıtymsyz zaqymdanýyna
- Qurysýǵa
Eger balańyzda kelesi sımptomdar bolsa, shuǵyl medıtsınalyq járdemge (mysaly, «103») habarlasyńyz:
- Estiń qalypty bolmaýy
- Bastyń aınalýy
- Enjarlyq
- Sandyraqtaý
Eger balańyzda kelesi sımpomdar bolsa, dereý dárigerińizge habarlasyńyz:
- Nájiste nemese qusyqta qan bolsa
- Dıareıa nemese qusý (2 aılyqtan kishi sábılerde)
- Aýyzdyń nemese kózdiń qurǵaqtyǵy
- Qurǵaq teri, qyrtysqa jınalǵannan keıin qaıtadan ornyna baıaý keledi
- Júrek soǵýynyń jıileýi
- Enjarlyq jáne selqostyq
- Neseptiń azdyǵy nemese 8 saǵat ishinde bolmaýy
- Kóz jasynyń bolmaýy
- Kózdiń shúńireıýi
- Balanyń eńbegi (tóbesindegi) ishine qaraı túsken
Eger sábıge jetkilikti suıyqtyq beretinińizge senimsiz bolsańyz, dárigerge habarlasyńyz.
Sondaı-aq, kelesi jaǵdaılarda dárigerge habarlasýyńyzǵa bolady:
- Siz nemese sábıińiz aýrý kezinde suıyqtyqty ustap tura almaısyzdar
- Eresekte qusý 24 saǵattan artyq, sábıde 12 saǵattan artyq bolsa
- Eresekte nemese balada ishtiń ótýi 5 kúnnen artyq bolsa
- Bala ádettegige qaraǵanda belsendi emes, nemese ashýshań bolsa
- Balańyzda nemese ózińizde ádettegige qaraǵanda nesep jıi júredi, ásirese, eger otbasynda qant dıabetimen aýyrǵandar bolsa nemese nesep aıdaıtyn preparattar qabyldaıtyn bolsańyz.
Saý bolǵan kezde de, kúndelikti suıyqtyqty kóp ishińiz. Ystyqta nemese dene jattyǵýlaryn oryndaıtyn bolsańyz, suıyqtyqty kóp ishińiz.
Naýqastardy, ásirese, balalar men egde jastaǵy adamdardy muqııat qadaǵalańyzdar.
Eger sýsyzdaný sımptomdaryn baıqasańyz, dárigerge erte habarlańyz. Qusý jáne ishtiń ótýi paıda bolsa, sýsyzdaný belgilerin KÚTPEŃIZ, dereý suıyqtyqty tolyqtyrýdy bastańyz.
Aýyratyn adamnyń suıyqtyq ishýin qoldańyz. Qyzbada, qusýda nemese ishtiń ótýinde suıyqtyqqa qajettiliktiń joǵary bolatyndyǵyn este ustańyz. Monıtorıng jasaýdyń jeńil belgisi – dıýrez – bólinetin neseptiń jıiligi men kólemin baqylaý (dárihanaǵa jıi barý nemese jıi ylǵal tósemsheler bolmaýy tıis).