Materıal medıtsına ǵylymynyń professory Almaz Sharmannyń AQSh-tyń Ulttyq onkologııa ıstıtýtyndaǵy «Kómeı qaterli isigi jaıly ne bilýge bolady» atty maqalasynyń negizinde daıyndaldy. (What do you need to know about throat cancer).
Kómeı
Kómeı – moıynnyń aldyńǵy bóliginde ornalasqan, keńirdektiń jalǵasy bolyp tabylatyn múshe. Ony sonymen qatar - daýys qoraby dep te ataıdy. Eresek adamnyń kómeıiniń kólemi 5H5 sm bolady. Kómeı keńirdekten joǵary, óńeshtiń aldynda ornalasqan.
Kómeı daýys baılamdaryn túzýge qatysatyn, 2 bulshyqetti talshyqtardan turady. Kómeıdiń aldynda ornalasqan shemirshekti qurylym – jutqynshaq dep atalady.
Kómeı 3 bólikten turady:
• Joǵarǵy bóligi – kómeı ústilik bóligi.
• Ortańǵy bóligi – daýys baılamy ornalasqan bólik.
• Tómengi bóligi – kómeı asty bóligi. Kómeı asty bóligi – keńirdekpen jalǵasady.
Kómeı tynys alýǵa, jutynýǵa, sóıleýge qatysady. Negizinen kómeı keńirdek ústilik qaqpaqsha qyzmetin atqarady, ıaǵnı jabady, ashady, tynys alýǵa, jutynýǵa, sóıleýge múmkindik jasaıdy.
Tynys alý: Adam tynys almaǵan kezde, daýys baılamdary tyǵyz jabylyp qalady.
Jutyný: Kómeı keńirdekti qorǵap turady. Adam jutynǵanda, ishilgen tamaq keńirdek pen ókpege túsip ketpeýi úshin, kómekeı sańlaýdy jaýyp turady. Tamaq, keńirdekten ótip óńesh arqyly asqazanǵa túsedi.
Sóıleý: Kómeıdiń arqasynda adam túrli dybystar shyǵara alady. Adam sóılegende, daýys baılamdary bir-birine jaqyn jaıǵasa bastaıdy. Ókpeden shyǵatyn aýa daýys baılamdary arqyly ótkende tolqyndar paıda bolyp, sodan daýys paıda bolady. Tildiń, erinniń, tisterdiń arqasynda bul daýystar sózderge aınalady.
Qaterli isik degen ne?
Qaterli isik jasýshalardan bastaý alady, ol jasýshalar qurama elementterden, tinderden quralyp paıda bolady. Jalpy aǵza tinnen túziledi.
Qalypty jasýshalar ósedi jáne bólshektenedi, aǵzanyń qajetine qaraı jańa jasýshalardy týdyrady. Kónergen jasýshalar joıylady, al olardyń orynyn jańa jasýshalar basady. Keıde, bur retti protsess buzylady. Aǵzaǵa qajet emes jańa jasýshalar túzilip, kóne jasýshalar oryn bosatpaı qoıady. Bul qosalqy jasýshalar jańa túzindi nemese isik dep atalatyn tinder massasyn túzedi.
Isikter zalaldy jáne zalalsyz bolyp bólinedi:
Zalalsyz iskterde qaterli isiktiń kategorııalary bolmaıdy.
• Zalalsyz isikter ómirge kóp qaýip tóndire bermeıdi.
• Ádette zalalsyz isikter joıylǵannan keıin qaıta paıda bolmaıdy.
• Zalalsyz isikterdiń jasýshalary mı tinderiniń aınalasyna ósip shyqpaıdy.
• Zalalsyz joq isiktiń jasýshalary basqa múshelerge jáne deneniń basqa bólikterine taralmaıdy.
Zalaldy isikter qaýip-qaterge uryndyrady.
• Zalaldy isikter qateri joq isikterge qaraǵanda salmaqtyraq sımptomdarmen kórinis beredi. Olar naýqastyń ómirine qaýip tóndirýi de múmkin.
• Zalaldy isikter kóp jaǵdaıda joıylady, biraq qaıta paıda bolýy da múmkin.
• Zalaldy isikter ózine tıesili músheler men tinderdi zaqymdaýy múmkin, nemese olardy isitedi.
• Zalaldy isikterdiń jasýshalary basqa músheler men dene bólikterine taralady (metastazdanady). Qaterli isik jasýshalary taralyp, ózimen baılanysqan, qan aǵymyn nemese lımfa túıinderdi isite bastaıdy. Isik jasýshalary basqa múshelerde damıdy, ol jerde músheni zaqymdaıtyn jańa isikter túzedi. Basqa múshelerge taralǵan qaterli isik jasýshalaryn metastazdar dep ataıdy, al olardyń taralý protsessi metastazdaný bolyp tabylady.
Isiktiń jaıylýy kezinde jáne basqa múshelerge nemese dene bólikterinde jańa isikterdiń túzilýi kezinde olar anomaldi jasýshalar quraıdy jáne olardyń barlyǵyn alǵashqylyq dep ataıdy. Mysaly, qýyq asty beziniń qaýipti isigi súıekke jaıylsa, ol qýyq asty beziniń metastazdanýy bolady, súıektiń qaýipti isigi bolyp sanalmaıdy. Eger ol osyndaı sebepterden týyndasa, súıek isigi emes, qýyq asty beziniń isigi boıynsha emdeledi. Dárigerler bulaı týyndaǵan isikterdi keıde «dıstantty» nemese metastatıkalyq aýrý dep ataıdy.
KÓMEI QAÝIPTI ISIGINIŃ QAÝIP FAKTORLARY
Eshkim qaterli isik aýrýynyń sebepterin bilmeıdi. Kóbinese, keıbir adamdarda ne úshin obyr aýrýyny damıdy, al keıbireýlerdi damymaıdy, ony túsindirý qıynǵa soǵady. Bir biletinimiz qaterli isik juqpaly aýrýy emes.
Keıbir adamdarda kómeı qaterli isiginiń damyýyna beıim bolatyn qaýip faktorlar bar.
Qazirgi ýaqytta tómende kórsetilgen qaýip faktorlary naqty belgili:
• Jasy: Kómeı qaterli isigi 55 jastan asqan adamdarda jıi kezdesedi.
• Jynysy. Kómeı qaterli isigi erkekterde, áıelderge qaraǵanda 4 ese jıi kezdesedi.
• Shylym shegýi. Shylym shekpeıtinderge qaraǵanda, shylym shegetinder qaterli isik aýrýy áldeqaıda jıi ushyraıdy. Eger temeki shegýmen qosa, alkogoldi asyra qoldanatyn bolsa, qaýipi odan saıyn kúsheıe túspek. Shylym shegýdi toqtatý, ókpe obyry, aýyz qýysy, uıqy bezi, quıyq jáne óńeshtiń qaterli isiginiń qaýpin aıtarlyqtaı tómendetedi eken. Budan basqa, temeki shegýdi toqtatý arqyly bas jáne moıynnyń qaıtalama qaterli isigin azaıtýǵa bolady.
• Alkogol. Alkogoldi ishimdikti kóp qoldanatyn adamdar, alkogoldik ishimdikterdi qabyldamaıtyn adamdarǵa qaraǵanda kómeı qaterli isigi aýrýyna kóbirek shaldyǵady. Sonymen qatar, qaýip tutynylatyn alkogol mólsherine de bara-bar. Adam shylym shegip jáne alkogoldi bir mezgilde qoldanǵan jaǵdaıda kómeıdiń qaterli isiginiń qaýpi aıtarlyqtaı artady.
• Bas jáne moıyn qaterli isigi. Buryn basy men moınynda qaterli isigi bolǵan tórt adamnyń bireýi osy aımaqta taǵy bir rak aýrýynyń paıda bolý qaýpinde bolady.
• Kásiptik qaýiptilikter. Kúkirt qyshqylynyń jáne nıkeldiń áseri mol salalarda jumys isteıtin adamdarda kómeı qaterli isik aýrýyniń týyndaý qaýpi basym bola túsedi. Sonymen qatar, asbestoz da qaýip faktory bolyp tabylady.
• Birqatar ǵylymı zertteýler kórsetkendeı, keıbir vırýstar, sondaı-aq quramynda A vıtamıni tómen taǵamdardan, kómeı qaterli isik aýrýlarynyń qaýpi arta túsetin kórinedi. Sondaı-aq, taǵy bir qaýip faktory bolyp - gastroezofagealdi reflıýks tabylady, ol asqazanda jınalatyn qyshqyldyń óńeshke quıyla berýinen bolatyn jaǵymsyz qubylys.
Bul qaýipti faktorlardyń barlyǵy birdeı qaterli isikti damyta bermeıdi. Alaıda, eger qaýip-qater faktorlary bola qalsa, siz ózińizdi qorǵaýyńyz kerek, jáne máselelerdi múmkindiginshe tezirek dıagnostıkalaý úshin dárigermen jıi keńesip turý qajet.
Kómeı qaterli isiginiń sımptomdary
Kómeı qaterli isiginiń belgileri isiktiń kólemine jáne onyń ornalasýyna baılanysty bolady.
Sımptomdary mynalardy qamtýy múmkin:
• Tamaqta qyryldyń paıda bolýy jáne daýystyń basqasha bolyp ózgerýi;
• Moıynnyń qatqyl sezinýi;
• Tamaqtyń ishindegi titirkený sezimi nemese bir nárse turǵandaı seziný;
• Qaıtpaıtyn jótel;
• Tynys alý máseleleri;
• Aýyzdan jaǵymsyz ıistiń shyǵýy;
• Qulaq aýrýy;
• Salmaq joǵaltý.
Bul sımptomdar qaterli isikke baılanysty bolýy múmkin, biraq basqa aýrýlarda da kezdesedi. Dárigerge tekserilińiz, ol sebepterdi anyqtaýǵa kómektese alady.
KÓMEI QATERLI ISIGIN DIAGNOSTIKALAÝ
Eger sizde kómeı qaterli isiginiń sımptomdary bolsa, sizge kelesideı dıagnostıkalyq synaqtar túrleri taǵaıyndalýy múmkin:
• Jalpy sholý. Dáriger moıyndy sıpalap kóredi, qalqansha bezdi, kómeıdi jáne lımfa túıinderinen tyǵyzdaný jáne isiný sııaqty belgilerdi anyqtaıdy (palpatsııalaıdy).
• Janama larıngoskopııa. Dáriger kishkentaı aınanyń kómegimen patologııalyq ózgeristerdi jáne buzylystardy kórý úshin tamaq baılamdaryn qarap shyǵady. Bul aýyrtpaıtyn protsedýra, soǵan qaramastan, bul tek dárigerlik keńsede júzege asyrylady.
• Tikeleı larıngoskopııa. Larıngoskop, jaryq kózi bar juqa tútik patsıentke muryn nemese aýyz arqyly engiziledi. Tútiksheni engizgende, aınadan kórinbegen kómeı bólikterin kórýge múmkindik týady. Qolaısyzdyqty boldyrmaý úshin jergilikti anestezııany qoldanýǵa nemese tynyshtandyrǵysh dárini qoldanýǵa bolady. Keıde jalpy narkozdy paıdalansa da bolady. Bul zertteýler aýrýhanada júrgizilýi kerek.
• Kompıýterli tomografııa. Kompıýterge qosylǵan rentgen apparaty moıynnyń egjeı-tegjeıli sýretterin alýǵa múmkindik beredi. Jaqsy kóriný úshin, moıyn aımaǵynda isiktiń bar ekenin anyqtaýǵa múmkindik beretin rengenokontrasty zatty engizse de bolady.
• Bıopsııa. Eger aldyn-ala zertteý patologııalyq ózgeristerdi anyqtaýǵa múmkindik berse, onda kishkene tin bólshegin alýǵa bolady. Bul protsedýra bıopsııa dep atalady. Ol jergilikti nemese jalpy anestezııamen jáne larıngoskoptyń kómegimen júrgiziledi. Odan keıin rak kletkalaryn anyqtaý úshin mıkroskoptyń astynda tin bóligi zertteledi. Bıopsııa jáne mıkroskopııalyq zertteý - onkologııalyq aýrýlardy eń naqty dıagnostıkalaıtyn ádisi bolyp tabylady.
KÓMEI QATERLI ISIGINIŃ DAMÝ SATYLARY
Emdeýdi jaqsy josparlaý úshin dáriger onkologııalyq aýrýlardyń damý kezeńin belgileýi kerek. Bul qaterli isik qanshalyqty taralǵanyn anyqtaýǵa múmkindik beredi. Osy maqsatta dáriger rentgen, kompıýterlik tomografııa, ıadrolyq magnıttik
rezonans jáne basqa da ádisterdi paıdalanyp, lımfa túıinderdi nemese moıynnyń basqa bólikterin nemese sál qashyq ornalasqan músheler men tinderdi obyr zaqymdady ma, joq pa, sony anyqtaıdy.
KÓMEI QATERLI ISIGIN EMDEÝ
Kómeı obyrmen aýyratyn adamdar aýrýdy emdeý týraly sheshim qabyldaýda jıi belsendi qatysqysy keledi. Mundaı nıet tanytýy tabıǵı qubylys.
Dáriger sizdi kómeı qaterli isigin emdeıtin mamandar - hırýrg, otolarıngolog, onkolog dárigerge jibere alady. Emdeý ádette dıagnoz qoıylǵannan soń, birneshe apta ótkennen keıin bastalady. Bul aralyqtaǵy ýaqyt dárigermen emdeý josparyn talqylaý jáne basqa mamannan qosymsha pikirin alý úshin jumsalady.
Emdeý ádisteri
Emdeý ádisin tańdaý kóptegen faktorlarǵa, sonyń ishinde jalpy densaýlyqqa, lokalızatsııaǵa, isiktiń taralý kólemine jáne satysyna baılanysty bolady.
Kómeı obyrdy radıatsııalyq terapııa, hırýrgııalyq ádis, hımıoterapııalardyń kómegimen emdeýge bolady. Keıbir naýqastar aralas emdeýge taǵaıyndalady.
Radıatsııalyq terapııa (sáýlelik terapııa dep te atalady) rak jasýshalaryn joıý úshin joǵary energııaly rentgendi sáýlelerdi paıdalanady. Radıoterapııa - sáýle túsetin aımaqta zaqymdanǵan kletkalardyń jergilikti emdeýi. Emdeý ádette 5-ten 8 apta aralyǵynda aptasyna 5 kún ótkiziledi.
Kómeı obyry sáýlelik terapııa nemese hırýrgııalyq emdeý jáne hımıoterapııamen birge qoldanylady.
• Shaǵyn ólshemdi isikteri bar naýqastarǵa nemese hırýrgııalyq operatsııadan ótpeıtin naýqastarǵa radıatsııalyq terapııa taǵaıyndalady.
• Hırýrgııalyq emdeýge baılanysty radıatsııalyq terapııa. Radıoterapııa hırýrgııalyq emdeý bastalǵanǵa deıin isik kólemin azaıtýy nemese operatsııadan keıin qalǵan rak kletkalaryn joıýy múmkin. Eger hırýrgııalyq operatsııadan keıin isik qaıtadan ósse, isik sáýlelik terapııamen emdeledi.
• Hımıoterapııamen birge radıatsııalyq terapııa: Radıatsııalyq terapııa hımıoterapııanyń aldynda, sonymen bir ýaqytta jáne odan keıin de qoldanylady.
Keıbir naýqastarǵa radıatsııalyq terapııa engizilgennen keıin, tútik ýaqytsha asqazanǵa engiziledi, ol arqyly qorektik zattar beriledi.
Hırýrgııalyq emdeý - bul is-áreketti skalpel nemese lazermen alyp tastaý ádisi. Hırýrgııa ádette jalpy narkozben ótkiziledi. Operatsııanyń sıpaty negizinen isiktiń kólemine jáne dál ornalasýyna baılanysty bolady.
Larıngektomınyń birneshe túri bar (kómeıdiń bir bóligin nemese barlyq bólikterin hırýrgııalyq jolmen alý úshin):
• Totaldi (tolyq) larınektomııa: kómeı tolyǵymen alynyp tastalynady.
• Ishinara larınektomııa (gemılarıngektomııa): hırýrg kómeıdiń bir bóligin ǵana alyp tastaıdy.
• Kómekeılik larıgektomııa: Hırýrg kómekeıdi – kómeıdiń joǵarǵy jaǵyn alyp tastaıdy.
• Kordektomııa: Hırýrg bir nemese qos dybys baılamyn alyp tastaıdy.
• Keıde moıyn lımfa túıinderi operatsııa kezinde joıylady. Bul operatsııa lımfa túıininiń dıssektsııasy dep atalady. Qalqansha bezdi de joıýǵa bolady.
Kómeı obyrynyń operatsııasy kezinde stomany - keńirdekke tútikti ornatý kerek bolýy múmkin. Mundaı operatsııa traheostomııa dep atalady. Stomanyń arqasynda jańa aýa joldary moıynnyń aldyńǵy qabyrǵasyndaǵy tesik arqyly jasalady. Ókpe men keńirdektegi aýa osy tútik arqyly ótedi. Kóptegen naýqastar úshin traheostomııa ýaqytsha belgilenedi. Operatsııadan keıin patsıenttiń qalpyna kelgeninshe ǵana qajet. Operatsııadan keıin keıbir naýqastar ýaqytsha azyqtandyrý tútigin engizdi.
Hımıoterapııa obyr kletkalaryn joıýǵa arnalǵan dári-dármekterdi paıdalanýǵa negizdelgen. Dárigerge qarsy is-qımyldyń biryńǵaı agentin nemese eki nemese odan da kóp dárilerdiń qosyndysyn usynýǵa bolady. Dári-dármekter ádette ishilik ınektsııa arqyly basqarylady. Bul jaǵdaıda preparattar qanǵa kiredi jáne túrli músheler men tinderge baǵyttalady.
Hımıoterapııa kómeı qaterli isikti emdeý úshin ártúrli maqsattarda qoldanylady:
• Hırýrgııalyq emdeý nemese radıatsııalyq terapııa bastalǵanǵa deıin: keıbir jaǵdaılarda hırýrgııalyq emdeý nemese sáýlelik terapııany bastaý úshin, dáriniń kómegimen úlken isikterdiń kólemi kishireıtilýi múmkin.
• Hırýrgııalyq emdeý nemese sáýleli terapııadan keıin: hımıoterapııa hırýrgııalyq emdeýden jáne sáýlelik terapııadan qalǵan jasýshalardy joıý úshin qoldanylady. Hımıoterapııa, sonymen qatar, isikterdi basý úshin qoldanylady.
Hırýrgııalyq emdeýdiń ornyna: Hımıoterapııa hırýrgııanyń ornyna sáýlelik terapııamen birgeqoldanylady. Bul kómeı men daýysty saqtaýǵa múmkindik beredi.
KÓMEI QATERLI ISIGIN EMDEÝDEGI JANAMA ÁSERLER
Kómeı obyryn emdeýde, qaterli isikti joıýǵa baǵyttalǵan sharadan, saý jasýsha men tinder de zaqymdanyp qalyp jatady. Osy sebepti kómeı qaterli isigin emdeýde qajet emes janama áserler de qatar júredi.
Janama áserler ər adamdarda ər túrli bolýy múmkin. Olar bir seanstan ekinshisine qaraı ózgerýi múmkin. Emdeý bastalǵanǵa deıin dárigerler naýqasqa múmkin bolatyn janama áserlerdi aıtyp, jáne olardy qalaı basqarýǵa bolatynyn túsindirýi kerek. Bul janama áserlerdiń aýyrlyǵyn tómendetýge kómektesýi múmkin.
Radıatsııalyq terapııanyń janama áseri
Radıatsııalyq terapııadan ótip jatqan adamdarda birneshe janama áser týyndaýy múmkin:
• Aýyzdyń qurǵaýy. Naýqastar kóp mólsherde suıyqtyq qabyldasa, sol kómek bolady.
• Tamaqtyń nemese aýzyndaǵy titirkený sezimi. Suıyqtyqpen shaıý arqyly titirkenýdi azaıtýǵa bolady.
• Stomatologııalyq protsedýralardan keıingi emdeý. Patsıentterge stomatologqa tekserilip kórýge keńes beriledi, sáýlelik terapııany bastamas buryn tister men tisterdi emdeý usynylady.
• Tis jegi. Aýyz qýysynyń gıgıenasyn qatań qadaǵalap, tister men qyzyl ıekti saý kúıinde saqtaý kerek. Keıde tis shetkasyn paıdalaný qıyn bolsa, arnaıy gıgıenalyq shaıý ertindilerin paıdalaný usynylady.
• Dám men ıistiń ózgerýi. Radıoterapııa kezinde dám men ıisti qabyldaý ózgerýi múmkin.
• Álsizdik. Radıoterapııa kezinde, ásirese sońǵy aptalarda, naýqastarda barynsha álsizdik jáne sharshaý baıqalady. Muny jeńý úshin tynyǵý kerek, biraq múmkindiginshe uzaq ýaqyt belsendi bolǵa keńes beriledi.
• Daýys qasıetteriniń ózgerýi. Ásirese, kúnniń sońyna qaraı álsiregen daýys bilinedi. Daýysqa aýa-raıy da áser etýi múmkin. Rentgenoterapııanyń áserinen kómeıdiń isinýinen daýystyń ózgerýi jáne moınynda tyǵyzdyq sezimi baıqalady. Dáriger kómeıdiń isinýin azaıtý úshin dári-dármekterdi usynýy múmkin.
• Emdelýmen birge teriniń ózgerýi. Radıatsııanyń áser etý aýmaǵynda teri qurǵaq jáne qyzarady. Teri kútimi teriniń qabynýyn boldyrmaý úshin óte mańyzdy. Jabysqaq teri aımaǵyna aýa kirýin qamtamasyz etý usynylady, biraq kún sáýlesiniń tikeleı áserine qalmaý kerek. Radıatsııalyq terapııa áserin qabyldaǵanda onyń tıetin jerindegi túkti qyrmaý kerek jáne aýyr matadan tigilgen kıimdi kımeý kerek. Losondar men kremderdi qaýipsiz teri kútimi ónimderin usynatyn dárigermen keńespeı turyp paıdalanýǵa bolmaıdy.
Hırýrgııalyq operatsııanyń janama áseri
Hırýrgııa tómendegideı janama áserlermen astasady:
• Aýyrsyný. Operatsııadan keıingi alǵashqy birneshe kún ishinde naýqastar yńǵaısyzdyq sezinýi múmkin. Alaıda aýyrsynýdy baqylaý úshin aýyrýdy basatyn dárilerdi qoldanýǵa bolady.
• Álsizdik. Tabıǵı reaktsııa - operatsııadan keıin álsizdik pen sharshaý seziminiń bolýy zańdy. Operatsııadan keıin qalpyna keltirý ýaqyty ár naýqasta, ár túrli bolady.
• Tamaqtyń isinýi. Operatsııadan keıin birneshe kún boıy, patsıentterdiń ishýge, jeýge nemese jutýǵa múmkindigi bolmaıdy. Sondyqtan patsıentter taǵamdyq eritindilerdi ishilik engizý arqyly aldymen parenteraldi tamaqtanýdy usynady. Bir-eki kúnnen keıin naýqasqa as muryn nemese aýyz arqyly asqazanyna zondpen engiziledi, ol arqyly qorektik qospasy da beriledi. Isiný tómendegen soń jáne hırýrgııalyq jara jazyla bastaǵanda, zond alynyp tastalady. Issinýdiń saldarynan tamaqtaný jáne sóıleý qıyndyqtary týdyrady. Alaıda birte-birte tamaqtaný jáne sóıleý qabileti qalpyna keltirildi. Keıde qorektik zond operatsııa arqyly asqazanǵa tikeleı engiziledi. Qalypty fýnktsııalar qalpyna keltirgennen keıin mundaı zond alynyp tastalady, alaıda keıbir naýqastarda zond ary qaraı ómir súrý úshin qalady.
• Shyryshtyń túzilýiniń artýy. Operatsııadan keıin ókpe men keńirdek qyshqyl dep atalatyn shyryshty kóp mólsherde shyǵarady. Ony alyp tastaý úshin meıirbıke traheostomııaǵa salynǵan arnaıy tútikpen kómektese alady. Keıinnen naýqas qaqyryq shyǵarýdy úırenedi.
• Sezimtaldyqtyń buzylýy jáne álsizdik. Larıngotomııadan keıin hırýrgııa aımaǵynda nerv zaqymdanýyna baılanysty sezimtaldyqtyń buzylýy bolýy múmkin. Ol ıyq pen moıynnyń sezimtaldyǵyna da áser etýi múmkin. Fızıoterapııa bul buzylýlardy jeńýge kómektesedi.
• Syrtqy kórinisti ózgertý. Operatsııadan keıin túıinshe qalyptasady jáne moıynnyń mólsheri azdap tómendeýi múmkin. Keıbir naýqastar óz moıyndaryn jaýyp turatyn kıim kııýdi qalaıdy.
• Traheostomııa. Kóptegen jaǵdaılarda traheostomııa ýaqytsha belgilenedi. Qysqartýdyń qysqa merziminen keıin traheostomııalyq tútikterdi alyp tastaýǵa bolady jáne tesikterdiń ózi emdelip, jabylady. Bul patsıentterge derbes dem berýge jáne sóılesýge múmkindik beredi, biraq daýystyń álsireýi múmkin.
• Jalpy larıngotomııadan keıin patsıentterge turaqty traheostomııa belgilenedi. Bul patsıentter dem alýdy jáne jańa tásilmen sóılesýdi úırenýdi talap etedi.
Hımıoterapııanyń janama áseri
Hımıoterapııanyń janama áserleri tabıǵatta qoldanylatyn dári-dármek túrine jáne dozasyna baılanysty. Negizinde, isikke qarsy preparattar tez arada bólinetin deneniń jasýshalaryna áser etedi:
• Qan jasýshalary - ınfektsııamen kúresýge, qannyń qanyqqandyǵyn qamtamasyz etýge jáne búkil denedegi ottekti tasymaldaýǵa kómektesetin jasýshalar. Qannyń jasýshalarynyń zaqymdanýy men ólimi kóbinese ınfektsııaǵa, qan ketý men qansyraýǵa, sondaı-aq jalpy álsizdikke ákeledi.
• Shash túbiri jasýshalary. Hımıoterapııa shashtyń túsýine soqtyrýy múmkin. Degenmen, bul qubylys ádette ýaqytsha bolady jáne shashtyń ósýi ádette qalpyna keltiriledi. Jańadan
ósirilgen shashtyń túsi ózgerip jáne ózgeshe qasıetteri paıda bolýy múmkin.
• Asqazan-ishek jolynyń shyryshty qabyǵyn jabatyn jasýshalar. Hımıoterapııa tábettiń buzylýyn týydyrýy múmkin, júrek aınýyn, qusýdy, dıareıany, aýzyndyń jáne erinniń jaralanýyna soqtyrýy múmkin. Osy jaǵdaılardyń kópshiligin qazirgi zamanǵy medıtsınada qoldanylatyn dárilermen emdeýge bolady.
Kómeı obyrymen aýyratyndardyń salaýatty ómir salty
Kómeı obyrmen aýyryp, emdelgen keıbir naýqastar taǵamǵa degen qyzyǵýshylyǵyn joǵaltýy múmkin. Dámi ózgertilgen jáne keıbir ıisi búr túrli taǵamdardy qabyldaı almaı qınalady. Alaıda, jyldam qalpyna keltirý úshin jaqsy tamaqtanýdyń mańyzy zor. Atap aıtqanda, kalorııa men aqýyzy mol aspen qorektenýi kerek, tinderdi qalpyna keltirý úshin jáne salmaqty qalypty ustap turý úshin, sondaı-aq kúshti-qýatty tolyqtyrý úshin jetkilikti tamaqtaný kerek.
Eger tamaqtaný qıyndyqtary sáýlelik terapııaǵa baılanysty bolsa, dámdendirgishter qosylǵan jáne jumsartylǵan, jumsaq ólshemdi taǵamdy qabyldańyz. Mysaly, sorpa, pýdıngı, sút ónimderin tańdaýyńyzǵa bolady.
Hırýrgııalyq jáne radıatsııalyq terapııadan keıin keıbir naýqastardyń asqazanyna nemese ishegáne arnaıy taǵamdyq zondtar ornatylady. Jutyný qabileti qalpyna kelgennen keıin kóptegen patsıentter qalypty dıetasyna oralady. Degenmen, keıbireýler suıyq azyq-túlikti durys kóredi, al basqalary qalypty dıetasyn jalǵastyra beredi.
Traheostomııamen ómir súrý
Qalypty ómirge oralý, ádette, kómeı qaterli isigimen aýyratyn naýqastar úshin ońaıǵa soqpaıdy.
Eger naýqasqa traheostomııa jetkizilse, ol ony qalaı emdeý kerek ekenin bilýi kerek:
• Naýqas traheostomııalyq tútikti qalaı alyp, tazalap, shyryshty ketirip, traheostomııalyq shuńqyrdyń aınalasyna qalaı kútim jasaýdy úırenýi kerek.
• Eger bólmedegi aýa tym qurǵaq bolsa, ol jaǵdaı jylytý maýsymy kezinde, ıaǵnı qysta jıi oryn alatyn bolsa, ókpeler kóp shyrysh bóledi. Sonymen qatar, traheostomanyń aınalasyndaǵy teri titirkenýi múmkin. Birneshe máselelerdi boldyrmaý úshin ylǵaldatqyshty qoldaný usynylady.
• Traheostomııaǵa sý kirse qaýipti bolýy múmkin. Bul jaǵdaıǵa jol bermeý úshin, sýdy qabyldar kezde nemese jaı jýyný jáne qyryný kezederinde quralǵa sý kirip ketpes úshin arnaıy qaqpaqty kıgizip qoıý usynylady. Shańnan, tútinnen jáne basqa da titirkendirgishterden qorǵaıtyn arnaıy qalpaqtar da bolady.
• Operatsııadan keıin birneshe aı boıy teri sezimtaldyǵy joǵalyp ketýi múmkin. Sondyqtan qyrynǵanda jaralanyp qalmas úshin qyrynýǵa arnalǵan elektr ustarany paıdalaný usynylady.
• Traheostomııasy bar naýqastar jumys istegende kópshiliginde problema týyndamaıdy. Degenmen, olar aýany ustaı almaıtyndyǵyn atap ótý kerek. Sondyqtan, ortasha jáne aýyr fızıkalyq kúshtermen baılanysty, ásirese salmaq kóterýmen baılanysty jumys olarǵa yńǵaısyz. Júzý jáne basqa da sý sport túrlerimen shuǵyldanýdyń qajeti joq.
• Keıbir naýqastar ózderin qalaı kórinip, qalaı sóıleıtinin durystaı almaı qınalady, jáne oǵan «basqalar ne oılaıdy» dep alańdaýmen bolady. Mundaı jaǵdaılarda psıhologtyń kómegi qajet bolýy múmkin.
Sóıleýdi qaıta úırenińiz
Sóıleý qabileti kúndelikti ómirdiń ajyramas bóligi bolyp tabylady. Sondyqtan bul qabilettiń joǵalýy aıtarlyqtaı kúızeliske uryndyratyny jassyryn emes. Mundaı jaǵdaılarda týystary men dostarynyń qoldaýy mańyzdy.
Ádette, sóıleý qabileti ishinara larıngotomııadan keıin bir apta ishinde qalpyna keledi. Alaıda, jalpy larıngotomııadan keıin naýqastar jańa tásildermen sóıleýdi úırenýi kerek.
Buǵan deıin naýqas oı men qarym-qatynas jasaýdyń basqa tásilderin úırenýi kerek.
• Patsıentterge bloknot pen qaryndashty barlyq ýaqytta ózimen birge alyp júrýge keńes beriledi.
• Oılar kompıýter arqyly nemese basqa quraldarmen kórsetilýi múmkin. Bul jaǵdaıda basylǵan sózderdi arnaıy baǵdarlamalyq jasaqtama arqyly oınatýǵa bolady.
• Kishkentaı sózdiktiń de paıdaly tııýi múmkin, onda patsıent ózi aıtqysy keletin sózderdi kórsete alady.
Óńeshtik sóıleý, mehanıkalyq sóıleý, sondaı-aq traheofazaldy sańlaý dep atalatyn sóıleý sóıleýdiń basqa joldary da bar. Osy ádisterdi qoldaný, oryndalatyn operatsııa kólemine, sondaı-aq basqa da jaǵdaılarǵa baılanysty.
QOSYMShA JÁNE ALTERNATIVTI MEDITsINA
Keıbir onkologııalyq naýqastar qosymsha jáne balamaly medıtsına ádisterin unatady:
Qosymsha ádisterge hımıoterapııa jáne sáýleli terapııa sııaqty qaterli isikke qoldanylatyndar standartty ádister jatady. Balama ádister - standartty emdeý ádisteriniń ornyna qoldanylatyndar.
Akýpýnktýra (akýpýnktýra), terapevtik massaj, ósimdik derıvatıvteri, vıtamınder nemese arnaıy dıetalar, vızýalızatsııa, medıtatsııa jáne rýhanı saýyqtyrý - qosymsha nemese balamaly medıtsına túrleri bolyp tabylady.
Keıbir onkologııalyq naýqastar qosymsha nemese balamaly terapııa ádisterin qoldaný nátıjesinde densaýlyq jaǵdaıynyń jaqsarǵanyn atap ótti. Degenmen, qosymsha jáne balamaly medıtsınanyń keıbir túrleri hımıoterapııa men radıoterapııanyń áser etý mehanızmderin ózgerte alady. Bul ózgerister naýqasqa zııan keltirýi de múmkin. Sonymen qatar, qosymsha jáne balamaly medıtsınanyń belgili bir túrleri jeke-jeke qoldanylǵan jaǵdaıda da zııandy bolýy múmkin. Qosymsha jáne balamaly medıtsınanyń keıbir túrleri qymbat turady.
AÝRÝDYŃ KÚTIMI JÁNE OǴAN QOLDAÝ KÓRSETÝ
Mundaı qaterli isikpen ómir súrý ońaı emes. Keıbir adamdarǵa aýrýymen baılanysty emotsıonaldy jáne praktıkalyq máselelerdi sheshý úshin kómek qajet. Mundaı jaǵdaılarda ózara qoldaý toptary aıtarlyqtaı paıdaly bolýy múmkin. Bul uǵym kóptegen batys elderinde keń taralǵan. Osyndaı toptarda onkologııalyq naýqastar ózderiniń bilimderi men tájirıbesin bólise otyryp aýrýǵa jáne emniń janama áserlerine qalaı qarsy turý úshin keńesedi.
Obyry bar naýqastar óz otbasylaryna, jumys oryndaryn saqtap qalýǵa, kúndelikti ómirlik qajettilikterin qalaı tolyqtyrý kerektigine alańdaıdy. Mundaı naýqastarda emdelýge, aýrýhanaǵa jatqyzýǵa, sondaı-aq medıtsınalyq qyzmetterge aqy tóleý qajettiligine baılanysty alańdaýshylyq da bolady. Onkologııalyq naýqastarǵa qatysty kóptegen máselelerge ádette densaýlyq saqtaý salasynyń qyzmetkerleri jaýap beredi.
Taǵamdyq jáne fızıkalyq belsendilik
Obyr aýrýlar úshin ózine kútim jasaý asa mańyzdy bolyp tabylady. Ol úshin jaqsy tamaqtanyp jáne múmkin bolatyn eń joǵary belsendilikke ıe bolý kerek. Obyrmen aýyratyn naýqastar salmaqtaryn turaqty saqtaý úshin jetkilikti kalorııamen qamtamassyz etilýi kerek. Atap aıtqanda, jetkilikti aqýyzdy qabyldaýy qajet. Jaqsy tamaqtaný kóńil-kúıdi jaqsartýǵa jáne energııany kóp jınaýǵa kómektesedi.
Onkologııalyq naýqastarda, ásirese emdeý kezinde nemese emdeýden keıin dereý, jıi tábet tómendeýi kezdesedi. Olar ózderin jaqsy sezinbeı nemese sharshaǵandyqtan ne bolmasa, aýyzyndaǵy dámniń ózgerýin sezinýi múmkin. Sonymen qatar, emniń janama áseri (mysaly, tábettiń joǵalýy, júrek aınýy, qusý nemese aýzyndaǵy jaralar) eleýli problemaǵa alyp kelýi de yqtımal. Dáriger, dıetologııa nemese basqa medıtsına qyzmetkeri taǵamdyq máselelerdi sheshý joldaryn usyna alady.
Kóptegen adamdar belsendi ómir saltyn saqtaý arqyly jaqsy ózderin sezinedi. Jaıaý júrý, ıoga, júzý jáne basqa da is-sharalar kúshti qalpynda ustaýǵa jáne energııa men ómirlik tonýsty qamtamasyz etýge kómektesedi. Jattyǵý júrek aınýy men aýyrsynýdy azaıtady jáne emdeý protsesin jeńildetedi. Olar sondaı-aq stresti jeńildetýge kómektesedi. Dene belsendiligi týraly dárigermen keńesý óte mańyzdy. Eger jattyǵý aýyrsyný týdyrsa nemese odan basqa máseleler týyndasa, fızıkalyq qyzmettiń sıpatyn ózgertý týraly máseleni sheshý úshin dárigerge habarlaý qajet.
Aldaǵy baqylaýdyń mańyzdylyǵy jáne emdeý
Kómeı rak aýrýlarynyń keıingi baqylaýy jáne emdelýi densaýlyqtyń kez-kelgen ózgeristerin belgileý úshin mańyzdy. Eger obyr aýrýynyń jańa belgileri paıda bolsa, onda ony emdeý týraly sheshim qabyldaý óte mańyzdy bolmaq. Mundaı baqylaý merzimdi medıtsınalyq tekserýden, rentgendik jáne zerthanalyq zertteýlerden turady. Naýqastyń ózi de aýrýdyń ózgerýi týraly dárigerge habarlaýy kerek.
Kómeı obyryn emdeý qalqansha bezine teris áser etýi múmkin. Sondyqtan, qandaǵy gormondardyń bıohımııalyq anyqtalýy arqyly qalqansha beziniń kúıin tekserý mańyzdy bolyp tabylady.
ǴYLYMI ZERTTEÝLER
Qazirgi ýaqytta radıatsııalyq terapııa ádisterin jetildirý boıynsha zertteýler júrgizilýde. Mysaly, 5-ten 7 aptaǵa deıin eki apta boıy (kúnine 3 ret jáne aptasyna 5 ret) sáýlelik terapııany qabyldaýǵa bolady.
Ǵalymdar onkologııalyq aýrýlardy emdeýdiń janama áserlerin azaıtatyn dári jasap jatyr. Mundaı dári-dármekter dene salmaǵyn saqtap, teriniń jáne shyryshty qabyqtyń buzylýyn boldyrmaıdy.
Sondaı-aq, ǵalymdar obyr kletkalaryn tıimdi túrde buzatyn jańa proteınge qarsy preparattar men olardyń kombınatsııalaryn damytady, bul rette gormondardyń anatomııalyq tutastyǵyn saqtaý mańyzdy.
Belgili bir «úmit» bıohımııalyq terapııa dep atalady, onda monoklonaldy antıdeneler qoldanylady. Olar rak kletkalarynyń ósýin tejeýge qabiletti.
Daýyssyzdyq jáne / nemese daýys joǵaltý (erlerde / áıelderde)
Sınonımderi:
Vokaldy qabyqtyń qaterli isigi; Jatyr moıyny qaterli isigi; Larıngaldy qaterli isik; Oroparın nemese gıpofarııalyq isik.