GEPATITTER
Gepatıt termıni birneshe sındromdarmen, aýrýlarmen baılanysty, qabynýdyń saldarynan baýyrda bolatyn ózgeristermen qatar, vırýs týǵyzatyn jáne ishimdik sekildi zııandy qoldanymdarǵa qatysy bar. Gepatıt týdyratyn vırýstarǵa A, V, S, E vırýsty gepatıtteri jáne delta faktory jatady. Joǵaryda atalǵan vırýstardyń árqaısysy bir-biri tóbe, árqaısysynyń ózindik sımptomdary bar.Vırýsty gepatıttiń eń kóp taralǵan túri - V gepatıti. Eń qaýipti formadaǵy gepatıt A gepatıti bolyp tabylady. S gepatıti atalǵan eki formasynan da eń qaýiptisi bolyp sanalady.
Tómendegi siltemeler boıynsha eń kóp taralǵan 3 gepatıtiń formasy jaıynda tolyq maǵlumat ala alasyz:
GEPATIT A
A Gepatıti
Bul qandaı aýrý? Gepatıt termıni birneshe sındromdarmen, aýrýlarmen baılanysty, qabynýdyń saldarynan baýyrda bolaltyn ózgeristermen qatar, vırýs týǵyzatyn jáne ishimdik sekildi zııandy qoldanymdarǵa qatysy bar. Gepatıt týdyratyn vırýstarǵa A, V, S, E vırýsty gepatıtteri jáne delta faktory jatady. Joǵaryda atalǵan vırýstardyń árqaısysy bir-biri tóbe, árqaısysynyń ózindik sımptomdary bar.. V jáne S gepatıtteri týraly qosymsha aqparat alý úshin arnaıy saıttardan qarańyz: gepatıt V jáne gepatıt S.
A Gepatıti gepatıtterdiń eń qaýipti túri bolyp tabylady. V jáne S gepatıtinen aıyrmashylyǵy A gepatıtinde sozylmaly aýrýdyń damýyna alyp kelmeıdi.
Vırýsty A gepatıti lastanǵan sý men buzylǵan azyq-túlik arqyly beriledi. Sondaı-aq, A Gepatıtimen aýyratyn adamnan da juǵady. Vırýysty A gepatıti naýqastyń nájisinen de bólinedi. Inkýbatsııalyq dep atalatyn kezeńi 15-45 kúnge deıin sozylady. Nájisten basqa, qan jáne organızmniń basqa da suıyqtyqtarynan juqtyrýy múmkin.
Vırýsty A gepatıti emdelgennen keıin organızmde salyp qalmaıdy. Sondaı-aq, A gepatıtiniń taratatyn naqty faktor joq, desede, osy ınfektsııany adam ózi aýyrmasa da, basqalarǵa taratyp júrýi yqtımal. Osyndaı jaǵdaı (tasymaldaýshy) V gepatıtinde de paıda bolýy múmkin.
A gepatıtiniń qaýipti faktorlary: A gepatıtimen aýyratyn adammen birge ómir súrý, Ońtústik jáne Ońtústik-Shyǵys Azııa, Ońtústik Amerıka elderine týrıstik saparmen barý, sondaı-aq, esirtkini tamyr ishine qoldaný.
A Gepatıtniń belgileri:
• Sarǵyshtaný
• Álsireý
• Dene temperatýrasynyń sál kóterilýi
• Barlyq deneniń qyshynýy
• Tábettiń bolmaýy
• Neseptiń kúńgirttenýi (onyń túsi kúńgirt-sary nemese qońyr tústi bolady)
• Nájistiń tússizdenýi (nájis aqshyl-sur tústi bolady).
A gepatıtiniń dıagnozyn tabý úshin dáriger, zerthanalyq zertteýler negizinde tekserý júrgizedi. Antıdenelerdi qatystyra otyryp, baýyr fermentteriniń deńgeıin anyqtaıdy.
Emdelýi. A gepatıtine arnalǵan arnaıy emdeý túri joq. Naýqastardyń 85%-nan astamy 3 aı ishinde saýyǵyp ketedi. Basqa naýqastarda aýrý uzaǵyraq sozylady, biraq, ádette, 6 aıdan aspaıdy. Demalý jáne tósektik rejım usynylady. Baýyrǵa zııan keltiretin alkogol ónimderi men keıbir dári-dármekterdi paıdalanbaý kerek. Sondaı-aq maıly taǵamdardan bas tartyp, Paıdaly as retinde – asqabaqty tutyný kerek.
Vırýysty A gepatıtin juqtyrýdyń aldyn-alý úshin: qoldy uqyptylap juý kerek; sondaı-aq taza sýdy qoldanyp jáne A gepatıtimen aýyratyn adamdardan múmkindiginshe aýlaq bolý kerek. Mektepke deıingi mekemeler men mektepterdi sanıtarlyq-gıgıenalyq normalarǵa sáıkes taza sýmen qamtamasyz etý qajet.
A gepatıtimen aýyratyn adamdarmen baılanysqa túsken adamdarǵa ımmýnoglobýlınderdi engizý usynylady.
A gepatıtine qarsy eń tıimdi shara – ekpe júrgizý. Ekpe (vaktsına) alǵash engizgen kúnnen bastap 4 apta boıy qorǵanysh qyzmetin atqarady. Uzaq ýaqyt boıy qorǵaý úshin, alǵashqy dozadan soń, 6 jáne 12 aı araǵa salyp baryp qosymsha ekpeler alǵan durys.
A gepatıtine qarsy ekpe egý usynylǵan adamdar:
• A gepatıtin juqtyrý qaýpi joǵary elderge baratyn adamdar. Ekpeni 4 apta buryn saldyrady, sodan soń 6 jáne 12 aı araǵa salyp engizý kerek. Budan basqa, ımmýnoglobýlındi ınektsııa alýǵa da bolady.
• V nemese S sozylmaly gepatıti bar adamdar
• Inektsııalyq esirtki tutynýshylar.
GEPATIT V
Gepatıt V
Gepatıt termıni birneshe sındromdarmen, aýrýlarmen baılanysty, qabynýdyń saldarynan baýyrda bolaltyn ózgeristermen qatar, vırýs týǵyzatyn jáne ishimdik sekildi zııandy qoldanymdarǵa qatysy bar. Gepatıt týdyratyn vırýstarǵa A, V, S, E vırýsty gepatıtteri jáne delta faktory jatady. Joǵaryda atalǵan vırýstardyń árqaısysy bir-biri tóbe, árqaısysynyń ózindik sımptomdary bar.Vırýsty gepatıttiń eń kóp taralǵan túri - V gepatıti.
V gepatıti vırýsyn juqtyrǵan adamdardyń kópshiligi 6 aı ishinde osy vırýstan qutylyp jatady. Alaıda, V gepatıti vırýsyn juqtyrǵan adamdardyń shamamen 10% -y sozylmaly túrine tap bolady, bul kezde baýyrda belgili bir ózgerister týyndaýy múmkin, muny - baýyr tsırrozy dep ataıdy.Bul aýrý - qaýipti jáne jazylmaıtyn aýrý túrine jatady.
Sozylmaly ınfektsııasy bar naýqastardyń keıbireýinde eshqashan aýrýdyń belgileri baıqalmaıdy. Biraq olar vırýstyń «tasymaldaýshysy» bolyp tabylady. Biraq naýqas bul jaıtty bilmeı basqalarǵa ońaı juqtyryp júrýi múmkin.
V gepatıti qan jáne basqa da suıyqtyqtar arqyly juǵady. Infektsııa mynadaı jaǵdaılarda berilýi bolýy múmkin:
• Qanmen jáne basqa da bıologııalyq materıaldarmen baılanysta bolǵan kezde – munymen dárigerler, medbıkeler, tis dárigerleri sııaqty densaýlyq saqtaý qyzmetkerleri zardap shegýi múmkin.
• Jeke qorǵanys quraldaryn qoldanbaı jynystyq qatynasqa túsken kezinde
• Qan quıý kezinde
• Inektsııalyq esirtki tutynýshylary bar zalalsyzdanbaǵan ınelerdi qoldanǵan kezde
• Tatýırovka jáne ınemen tesý kezinde sterıldenbegen quraldar qoldanylǵanda
• Bosanǵanda, vırýs anadan balaǵa berilse.
Asqynǵan gepatıttiń birinshi sımptomdary 1-den 6 aıǵa deıin belgi beredi. Mysaly: júrek aınýy, qusý, tábettiń joǵalýy, álsizdik, bulshyq etterde jáne súıekterde aýyrsyný. Keıin, dene sarǵyshtanyp, nesep qara-qoıýlanyp, nájis tússizdenip ketedi.
Gepatıttiń dıagnostıkasy mynadaı synaqtardan turady:
• Vırýstyń betkeı antıgenin anyqtaý - HbsAg. Bul birinshi belgi. Bettik antıgen ádette 1- 2 aıdan keıin joǵalady.
• Anti-HBc antıgenine antıdenelerdi qarsy qoıý kerek. Betki antıgen paıda bolǵannan keıin 1-2 apta ishinde kórinis beredi.
• Antıdeneler antıgenderine (Anti-HBc) V gepatıtine ushyraǵandardyń nemese V gepatıtine qarsy egilgenderdiń qanynda kezdesedi.
• Gepatıt V bar naýqastardyń qanynda Antı-HBc jáne Anti-HBs ekeýi de bar.
• Baýyr qyzmeti buzylǵan kezde qandaǵy kóteriletin baýyr fermentteriniń deńgeıin (transamınaz) anyqtaý.
• Qandaǵy albýmın deńgeıiniń tómendeýi múmkin, baýyr qyzmeti buzylǵan bolsa, qan uzaq ýaqyt uıyp turyp alady.
Emdelýi. Kúshti gepatıtpen aýyratyn naýqasty muqııat qadaǵalaý kerek. Mundaı jaǵdaıda, aqýyzy kóp tamaqtardy shekteý kerek, óıtkeni baýyr aqýyzdy ıgerip úlgere almaıdy.
Sozylmaly gepatıt qabyný protsesin tómendetkende ǵana emdeledi. Ol úshin ınterferondy jáne basqa da preparattardy qoldanǵan lázim. Qıyn jaǵdaılarda baýyr transplantatsııasyna júginýge týra keledi.
GEPATIT S
S gepatıti A, V tepatıtteri sııaqty emes, ol (HCV) vırýsyn týdyratyn gepatıt. S gepatıtin juqtyrý qaýpi bar fatorlar mynalar:
• S gepatıti bar donordyń qanyn quıý arqyly, qanyn alý arqyly, múshesin ornatý arqyly juǵady;
• Inektsııa qabyldaý kezinde S gepatıtimen zalaldandaǵan ıneni qoldanǵannan;
• Buryn búırek dıalızin alǵan adam;
• Tikeleı qanmen jumys jasaıtyn medqyzmetkerler;
• Kóp adammen jynystyq qatynasqa túsetinder;
• S gepatıti bar adammen jynystyq qatynas jasaıtyn adamdar;
• S gepatıti badamnyń tiss shetkasy, saqal qyrǵyshy sekildi turmystyq zattaryn qoldaný;
• S gepatıti bar anadan týylǵan bala.
Belgileri. S gepatıtin juqtyrǵan kópshilik adamdardan asa bir belgiler baıqala bermeıdi. Mamandardyń jalpy tekserisinde ǵana bilinip jatady. Eger ınfektsııa uzaq ýaqyt boıy denede júrse, saldarynan baýyr tsırrozy damýy múmkin, erte me, kesh pe áıteýir osy aýrýǵa dýshar qylatyny sózsiz.
S gepatıtiniń paıda bolǵanyn mynadaı belgilerden bilýge bolady:
• Sarǵyshtaný
• Oń jaq jambastyń ústi aýyrady
• Tutastaı álsizdik seziledi
• Tábet nasharlaıdy
• Júrek aınyp, qusý bastalady
• Dene qyzýy azdap kóterile beredi
• Nájis tússizdenedi
• Nesep kúńgirttenedi
• Qyshý paıda bolady
• (Astsıt) suıyqtyqtyń kóp bólinýinen ish úlkeıip ketedi
• Óńeshten ótpeli qan ketip turady (óńeshtińtamyrlary kerilip ketkendikten)
Dıagnostıkasy
Myna testterdiń kómegimen dıagnostıka jasaýǵa bolady:
• Vırýs antıgenine qan taldamasyn ótkizý;
• S gepatıti vırýsynan antıdeneni anyqtaý úshin ımmýnfermentti taldama alý kerek;
• Vırýsty anyqtaý úshin PTR ( polımerazdy tizbekti reaktsııa) jasatý kerek;
• Baýyrdyq fermentti (transamınaz) anyqtaý kerek. Ol baýyr fýnktsııasynyń buzylýynan qannyń kórelilýin bildiredi.
• Baýyrǵa
bıopssııa jasatý kerek. Ol úshin baýyrdyń zaqymdanǵan jasýshalaryn mıkroskoppen qaraıdy.
Emdelýi
Qazirgi tańda álemde S gepatıtin emdý úshin kóptegen dári-dármekter shyǵarylǵan. Bul dárilerdi qoldaný joly bir basqa, sonymen qatar adamdar da bul indetti taratpas úshin bir-birine jaýapkershilikpen qaraý kerek. Qazaqsatanda emdeýdiń eki eselik jáne úsh eselik syzbasyn resmı túrde maquldaǵan. Eki ese syzba ádisi boıynsha - rıbavrın tabletkasy men pegılırovandy ınterferon ınektsııasyn apta saıyn terige qabyldap turý kerek. Úsh eselik túrinde úshinshi komponentke qos terapııany qabattaý kerek, mysaly telaprevır nemese botseprevır. Bul terapııalardyń janama áserine qaramastan qoldaný kerek, sebebi bul kezde em 50-80% áser etýi múmkin. Naýqastar osy kúnge deıin eki esilik terapııany qoldanyp esh nátıje kórmedi, endi úsh eselik terapııany qoldanyp kórý qaldy.
Tegter:
gepatıt
gepatıt A
gepatıt B
gepatıt C