Mazmuny
Sebepteri jáne qaýip faktorlary
Gerpes – aýyrsynatyn kópirshikter men oıyq jaralardy týyndatatyn vırýstar tobynyń ataýy. Gerpestiń túrleriniń biri (qarapaıym gerpes vırýsy nemese QGV) aýyz mańaıyndaǵy gerpesti (ushyq) jáne jynystyq gerpesti (jynystyq múshelerdiń aýmaǵyndaǵy) týyndatýǵa qabiletti. Qursaý gerpesi – jelsheshekti jáne qursaý temiretkini týyndatatyn gerpestiń bir túri.
Gerpes vırýsy álemdegi mıllıondaǵan adamda bar. Aýrýdyń ýshyǵýynan keıin basylatyn kezeńi bolady. Aýrýdyń ýshyǵýy kezinde jynystyq qatynasta prezervatıv qoldaný nemese jynystyq qatynasqa túspeý arqyly naýqas seriktesin juqpalanýdan saqtaıdy. Bul jóninde dárigermen keńesý shart.
Ómir saltyna qatysty keńester:
- Dárigermen keńesińiz, eger gerpeske kúmánińiz bolsa.
- Jalǵyz sizde ǵana emes, álemde mıllıondaǵan adamda gerpes baryn bilińiz
- Salaýatty ómir saltyn ustanyp, kúızelisti shekteńiz
- Oıyq jaralardy ustamańyz
- Jynystyq qatynastaǵy seriktesińizge gerpes bar ekendigin aıtyńyz, prezervatıv qoldanyńyz.
Jynystyq gerpestiń sımptomdary qandaı?
Sımptomdaryna kiretinder: jynystyq múshelerdiń aýmaǵyndaǵy aýyrsynatyn oıyq jaralardyń, qyshýdyń, aýyrsynatyn nesep júrýiniń, qynaptan bólindilerdiń jáne shaptyń aýmaǵyndaǵy aýyrsynatyn túıinderdiń paıda bolýy. Alǵashqy ýshyǵýy kezinde (alǵashqy gerpes) keıbir naýqastarda tumaý tárizdi sımptomdar: denedegi aýyrsyný, qyzba jáne bastyń aýyrsynýy bolady. Gerpeske shaldyqqan adamdardyń kópshiliginde ózine tán sımptomdarymen aýrýdyń asqynýy bolyp turady. Keıbir áıelderde gerpestik bóritkender jatyrdyń moınynda ǵana bolady. Bul jaǵdaıda sımptomdary az nemese bolmaýy múmkin.
Juqqannan keıin ne bolady?
Gerpes vırýsyn juqtyrýdan keıin aýrý birneshe kezeńde ótedi. Olardyń sıpattamalary tómende keltirilgen.
Alǵashqy kezeńi
Bul kezeń juqtyrǵannan keıin 2 - 8 kúnnen keıin bastalady, biraq, keıde bul kóbirek ýaqytty alýy múmkin. Ádette, ınfektsııanyń órshýinde azdaǵan aýyrsynatyn kópirshikter toby paıda bolady. Kópirshikterdegi suıyqtyq móldir nemese bulyńǵyr bolady. Kópirshikterdiń astyndaǵy aýmaq ádette, qyzyl bolady. Kópirshikter ońaı jarylady, sondyqtan, ashyq oıyq jaralarǵa tez aınalady. Naýqas kópirshik kezeńin baıqamaýy múmkin.
Jynystyq múshelerdiń aýmaǵynda aýyrsynatyn kópirshikter men oıyq jaralar paıda bolýynda nesep júrýi kezinde aýyrsyný bolady. Bul joǵary temperatýramen, jalpy ózin nashar sezinýmen, nemese basqa tumaý sekildi sımptomdarmen qosarlanady.
Keıde aýrý sımptomsyz ótedi, keıbir naýqastar ózderiniń juqpalanǵandyǵyn bilmeıdi.
Jasyryn kezeńi
Bul kezeńde kópirshikter, oıyq jaralar nemese basqa sımpomdar bolmaıdy. Bul kezde vırýs teriden omyrtqany qorshaıtyn nervterge ótedi.
Órshý kezeńi
Bul kezeńde vırýs nerv jalǵamdarynda kóbeıe bastaıdy. Eger zaqymdanǵan nerv jalǵamdary organızmniń suıyqtyqpen (silemeı, sháýet, qynap bólindisi) janasatyn aýmaǵynda bolsa, vırýs olarǵa túsedi. Bul kezeń sımptomsyz ótedi, biraq, bul kezde vırýstyń taralýy júredi.
Sebepteri jáne qaýip faktorlary
Jynystyq gerpes qalaı taralady?
Jynystyq gerpes ádette, jynystyq qatynas kezinde, onyń ishinde, juqpaly adammen aýyz arqyly qatynasty qosa, adamnan adamǵa beriledi. Vırýs organızmge zaqymdanǵan teri nemese aýyzdyń silemeı qabaty, nesep shyǵarý jolarynyń sańylaýy, jatyrdyń moıny nemese aınalshyq sańylaýy arqyly ótýi múmkin. Gerpes ınfektsııanyń órshýinde kópirshikter nemese oıyq jaralar bolǵanda jeńil taraıdy. Biraq, keıde ınfektsııa kórinetin sımptomdarsyz da taralady. Gerpes vırýsy organızmde aýysyp turady, mysaly, jynystyq músheden saýsaqqa, kózge nemese deneniń basqa bóligine.
Júkti áıel gerpes vırýsyn óziniń qursaǵyndaǵy nárestege beredi me?
Iá. Júkti áıel dárigerge ózinde jynystyq gerpes bar ekendigin nemese gerpes bar adammen jynystyq qatynasta bolǵandyǵyn aıtýy qajet. Gerpes bar analardan týǵan sábıler bosaný kezinde ınfektsııany juqtyrady. Jańa týǵan sábılerde gerpes mıdyń zaqymdanýyna, soqyrlyqqa, ólim-jitimge deıin ushyratýy múmkin.
Sábı jatyrdyń ishinde qorǵanysta. Biraq, bosaný joldary arqyly ótkende juqpalanýy múmkin. Eger sizde gerpes bolsa, nemese osy vırýs bar adammen jynystyq qatynasta bolsańyz, sondaı-aq, bosaný kezinde aýrýdyń sımptomdary bolsa, dáriger kesar tiligin jasaýǵa sheshim qabyldaýy múmkin, sebebi, sábı gerpespen juqpalanǵan áıeldiń bosaný joldary arqyly ótpeýi qajet.
Ózimde gerpes bar ekendigin boljasam, ne isteýim qajet?
Tezirek dárigerge baryńyz. Gerpesti oıyq jaralarǵa qarap anyqtaý ońaı. Emdeýdi bastap, aýyrsynýdy azaıta alasyz.
Gerpesten aıyǵýǵa bolady ma?
Joq, biraq dáriler jaǵdaıdy jaqsartady. Atsıklovır sekildi dárilik preparattar gerpes kezinde jaralardyń jazylýyna, aýyrsynýdyń azaıýyna yqpal etedi. Atsıklovırdiń tabletkadaǵy túri alǵashqy nemese qaıtalanǵan gerpesti emdeýge arnalǵan. Sondaı-aq, preparat aýrýdyń qaıtalaný sanyn azaıtýǵa qabiletti. Atsıklovır, sondaı-aq, jaqpa maı túrinde shyǵarylady, ony aýrýdyń bastapqy kezeńinde nemese qaıtalanýy kezinde oıyq jaralarǵa jaǵýǵa bolady.
Famtsıklovır jáne valatsıklovır qaıtalanatyn jynystyq gerpesti emdeý jáne qaıtalanýdyń aldyn alý úshin qoldanylady.
Aýyrsynýdy basý úshin keńester
- Aspırın, atsetamınofen nemese ıbýprofen qabyldańyz.
- Aýyrsynatyn jerge sál jyly nemese salqyn salfetka basyńyz. Jyly (ystyq emes) vanna qabyldańyz (nesep júrýinde áıel vannada nesep shyǵarýyna bolady, bul nesepti ezip, oıyq jarany kúıdirmeıdi).
- Zaqymdanǵan jerdi qurǵaq jáne taza ustaý qajet.
- Maqta matadan ish kıim kıińiz.
- Bos, qyspaıtyn kıim kıińiz.
Mende gerpes bolsa, jáne júkti bolýdy josparlasam, ne isteýim qajet?
Eger sizde jynystyq gerpes bolsa, jáne júktilikti josparlasańyz, nemese júkti bolsańyz, bul týraly dárigerge habarlaý qajet. Ol júktilik kezinde jáne bosaný aldynda aýrýdyń órshýi bolmas úshin vırýsqa qarsy preparattardy taǵaıyndaıdy. Jynystyq gerpes ınfektsııasy bosaný kezinde órshise, dáriger kesar tiligin jasaıdy, bul kezde gerpes vırýsynyń sábıge berilý qaýpi azǵantaı.
Júktilik kezinde gerpesti juqtyrsam, ne isteýim qajet?
Eger jynystyq gerpestiń alǵashqy órshýi júktilik kezinde bolsa, dárigerge aıtýyńyz qajet. Dáriger vırýsqa qarsy dárilerdi usynady. Sábıdiń gerpes vırýsyn juqtyrý qaýpi aýrý bosaný aldynda órshise, edáýir joǵary bolady.
Júktilik kezinde gerpesti juqtyrmaý mańyzdy. Eger seriktesińizde gerpes bolsa, al sizde bolmasa, jynystyq qatynas kezinde prezervatıv qoldanyńyz. Osy ýaqytta gerpestiń órshýi bolmasa da, seriktesińiz sizge ınfektsııany berýi múmkin. Oıyq jara jazylǵanǵa deıin jynystyq qatynastan alshaq bolyńyz.
Kóptegen adamdarda gerpestiń alǵashqy órshýinen keıin kópirshikter men oıyq jaralar qaıtadan paıda bolýy múmkin. Bul aýrýdyń qaıtalanýy. Ádette, bul kezde aýrýdyń sımptomdary alǵashqydaı aıqyn bolmaıdy. Kúızelis, nashar seziný, sharshaý, kúnniń kózinde bolý nemese etekkir aınalymy aýrýdyń qaıtalanýyna beıim etedi. Keıde adam aýrýdyń órshýiniń jaqyndaýyn sezinedi: alǵashqyda kópirshikter men oıyq jaralar bolǵan jerde qyshý, shanshý nemese aýyrsyný sezilýi múmkin.
Gerpes vırýsyn taralmaıtyndaı, jynystyq qatynas úshin qaýipsiz ýaqyt bar ma?
Tolyq qaýipsiz deıtin ýaqyt joq, ony bilý qıyn. Siz jynystyq seriktesińizge ózińizde gerpes bar ekendigi týraly aıtýyńyz shart. Oıyq jaralar bolsa, qatynasqa túspeý qajet. Oıyq jaralar kezinde gerpes bir adamnan basqaǵa jeńil beriledi. Onyń taǵy bir sebebi, oıyq jara kezinde JITS (SPID) týyndatatyn, adamnyń ımmýnıtet tapshylyǵy (AIT- VICh) vırýsyn jeńil juqtyrýǵa bolady. Ár jynystyq qatynasta prezervatıv qoldanýyńyz qajet. Biraq, olar búkil zaqymdanǵan aýmaqty qamtyǵan kezde ǵana gerpestiń taralý qaýpin azaıtady.