Mazmuny
Júrektiń sozylmaly jetkiliksizdigi (JSJ) – júrektiń bulshyq etiniń jıyrylý qabileti tómendeıtin jaǵdaı, organızmniń aǵzalaryna jáne tinderine ottegi men qorektik zattekterdi júrek jetkilikti mólsherde jetkize almaıdy.
Júrek – konýs tárizdi qýys bulshyq etti aǵza, qaıtalanatyn yrǵaqty jıyrylý arqyly qantamyrlarynyń boıymen qan aǵynyn qamtamasyz etedi.
Júrektiń qan aıdaıtyn qyzmeti álsiregende ókpede qannyń jınalýy, aıaq ushynda, tobyq mańaıynda isiný atalatyn suıyqtyqtyń jınalýy oryn alady. Júrektiń kameralary júrek bulshyq etiniń álsizdiginiń saldarynan júrektiń ishinde qandy kóp jınaqtaıdy, bul onyń qabyrǵasynyń tyǵyzdalýyna aparady.
Búırekte qan aǵyny álsireýiniń nátıjesinde organızmde suıyqtyqtyń (sýdyń) jáne tuzdyń jınaqtalýy bastalady. Eger suıyqtyq qolda, aıaqta nemese basqa aǵzalarda jınalatyn bolsa, organızm qanǵa tolady. Mundaı jaǵdaı júrektiń sozylmaly irkilisti jetkiliksizdigi talady.
Júrektiń ár túrli kameralarynyń arasynda nemese júrekten aortaǵa aǵatyn qan júrektiń qaqpaqshalary arqyly ótýi tıis. Bul qaqpaqshalar olar arqyly qan ótetindeı ashylady. Odan keıin qannyń keri aǵynyna kedergi keltirý úshin olar jabylady. Bul qaqpaqshalar durys jumys istemese, júrek arqyly búkil organızmge qan aǵyny buzylady. Bul júrektiń jetkiliksizdigine aparýy nemese onyń barysyn nasharlatýy múmkin. JSJ bolýy naýqastyń júregi qyzmet ete almaıdy degendi bildirmeıdi.
Júrektiń jetkiliksizdigi kóptegen sebepterge baılanysty, mysaly:
- júrektiń ıshemııalyq aýrýy – júrektiń aýrýy, júrekke qan men ottegini jetkizetin júrek arterııalarynyń (koronarlyq) tarylýynan júrektiń bulshyq etine qan aǵyny kelýiniń tómendeýi nátıjesinde paıda bolady.
Onyń jıi sebebi – koronarlyq arterııalardyń aterosklerozy, bul kezde olardyń ishki qabyrǵasynda holesterın jáne basqa da maılar óńez jáne túıindaq túrinde jınaqtalady, al qabyrǵanyń ózi tyǵyzdalyp, sozylymdylyǵyn joǵaltady. Bul arterııalardyń sańylaýynyń tarylýyna jáne qan aǵynynyń qıyndaýyna aparady.
- júrek talmasy (mıokard ınfarktisi) – júrek arterııasynyń bitelýinen jáne júrek bulshyq etiniń qanmen qamtamasyz etilýiniń jiti buzylýynan júrek bulshyq etiniń bóliginiń tirshiligin joıýy. Osynyń nátıjesinde júrektiń bulshyq etinde tyrtyqtar paıda bolady, olar júrektiń jumysynyń buzylýyna aparady.
- Kardıomıopatııa – ınfektsııanyń, alkogoldi nemese esirtkini tutynýdyń shamadan artyq saldarynan júrek bulshyq etiniń zaqymdanýy.
- Joǵary arterıaldyq qysym, júrek qaqapaqshasynyń zaqymdanýy, júrektiń kemistigi, qalqansha bezdiń aýrýlary, búırek aýrýlary, qant dıabeti sekildi júrektiń tozýyna aparatyn sebepter.
Júrektiń sozylmaly jetkiliksizdiginiń sımptomdary udaıy, ótpeli, aýyr nemese jeńil bolýy múmkin.
Aýrýdyń negizgi sımptomdary:
- Tynys alýdyń qıyndaýy, ókpede suıyqtyq jınalýynyń jáne irkilýiniń nátıjesinde dene jattyǵýlaryn oryndaǵanda jáne tynysh kúıde de bolatyn qurǵaq, úzilisti jóteli.
- Júrektiń sozylmaly irkilisti jetkiliksizdiginiń sımptomdary – tobyqtyń isinýi, odan keıin aıaqtyń, ishtiń isinýi, salmaqtyń ulǵaıýy; túnde neseptiń jıi júrýi; ishtiń kebýi, tábetti joǵaltýǵa nemese júrek aınýyna aparatyn.
- bas aınalýy, sharshaý, álsizdik. Aǵzalarǵa jáne bulshyq etterge qan aǵynynyń tómen bolýynan naýqas ózin sharshaýly, álsiz sezinedi. Mıdyń qan aınalymynyń tómen bolýy bas aınalýyn nemese estiń qalypty bolmaýyn týyndatýy múmkin.
- júrektiń tez nemese udaıy emes soǵýy, sebebi, qannyń jetkilikti mólsherin aıdaýy úshin júrek tezirek soǵa bastaıdy.
Júrektiń sozylmaly jetkiliksizdigi kezinde joǵaryda keltirilgen sımptomdardyń biri ǵana baıqalýy múmkin, aýrý sımptomsyz ótýi múmkin, biraq, bul sımptomdardyń biriniń bolýynda júrektiń álsizdigi bolýy mindetti emes.
Ádette, qabyldaý kezinde dáriger naýqasqa aýrýdyń belgilerdiń bolýy týraly suraqtardy qoıady. Dáriger naýqasta júrektiń ıshemııalyq aýrýy, stenokardııa, dıabet, júrektiń qaqpaqshalarynyń aýrýy, joǵary arterıaldyq qysym sekildi aýrýlardyń bolýy týraly, sondaı-aq, zııandy ádetteri týraly suraıdy.
Osydan keıin naýqasty tolyǵymen qaraıdy. Dáriger fonendoskoppen júrekti tyńdap, júrektiń jetkiliksizdiginiń jáne júrek bulshyq etiniń álsireýine aparatyn basqa da aýrýlardyń belgilerin izdeıdi.
Dáriger naýqasty aýrýdyń aýyrlyq dárejesin anyqtaý úshin birqatar zertteýlerdi ótkizýge baǵyttaıdy. Bul kelesideı zertteýler:
• qan taldaýlary, olar búırektiń, qalqansha bezdiń jaǵdaıyn baǵalaý, holesterın deńgeıin jáne anemııa bolýyn anyqtaý úshin qoldanylady.
· Elektrokardıogramma (EKG) – júrek jumysynda paıda bolatyn elektr órisin zertteý jáne tirkeý ádisi. EKG-plenka júrek arqyl ótetin elektr ımpýlsterin beıneleıdi. EKG tynyshtyq kúıde júrek bulshyq etiniń yrǵaǵyn, ótkizgishtigin qanmen qamtamasyz etilýin baǵalaıdy, sondaı-aq, júrek kameralarynyń ulǵaıýyn anyqtaıdy.
• Keýde qýysynyń rentgenografııasy – keýde qýysy aǵzalarynyń ózgeristerin anyqtaý úshin qoldanylatyn zertteý, júrektiń ólshemin jáne júrektiń, ókpeniń mańaıynda suıyqtyqtyń bolýyn kórstedi.
• Ehokardıografııa - ýltradybystyq test, ol júrektiń qurylymyn, qyzmetin jáne jıyrylý belsendiligin kórsetedi.
• Shyǵarym fraktsııasya (ShF) – bul júrektiń bir jıyrylýynda tamyrlarǵa shyǵarylatyn qannyń úlesi. Test ár jıyrylǵanda júrektiń qandy qanshalyqty jaqsy aıdaıtyndyǵyn ólsheý úshin qoldanylady.
• Kúızelis-test –koronarlyq arerııalar aýrýlarynyń yqtımaldyǵyn anyqtaý úshin mólsherlengen dene júktemesimen synama.
• Júrektiń kateterızatsııasy – emdik-profılaktıkalyq maqsatta júrek qýysyna jáne mańaıyndaǵy tamyrlarǵa qýys ıkemdi tútikti engizý. Bul koronarlyq arerııalar aýrýynyń júrektiń irkilisti jetkiliksizdiginiń sebebi bolýyn anyqtaýǵa kómektesedi.
Dáriger naýqastyń jaǵdaıyna baılanysty, sondaı-aq, dıagnostıkalyq zertteýlerdiń basqa túrlerin de oryndaıdy.
Júrektiń sozylmaly jetkiliksizdigin emdeýdiń maqsaty – aýrýdyń ári qaraı damý yqtımaldyǵyn tómendetý, sımptomdaryn azaıtý, naýqastardyń ómir sapasyn jaqsartý. Emdeý naýqastyń jaǵdaıyn udaıy baqylaý arqyly ótkiziledi.
Emdeý nátıjeleri kóbinese, naýqastyń ózine jáne tómende kórsetilgen aýrýdyń aldyn alý sharalaryn qadaǵalaýǵa baılanysty.
Júrektiń sozylmaly jetkiliksizdiginiń dári-dármekpen emdeýine kelesi preparattar kiredi:
- Angıotenzın-aınaldyrýshy fermenttiń (AAF) tejeýshileri búırekte óndiriletin gormonnyń áserin tejeıdi, osylaısha, tamyrlardy keńeıtip, arterıaldyq qysymdy azaıtady. Bul toptyń preparattary barlyq naýqastarǵa uzaq ýaqyt boıy qoldanýǵa kórsetilgen;
- Angıotenzın II retseptorynyń tejeýshileri AAF tejeýshilerin kótere almaýda taǵaıyndalady;
- Salýretıkter – nesep aıdaıtyn preparattar, olar organızmde suıyqtyq irkilý belgileri bolýynda qoldanylady;
- Aldosteronnyń antagonısteri – organızmnen natrııdiń, hlordyń jáne sýdyń shyǵarylýynyń artýyna, búırekte nesepnárdiń jáne kalııdiń shyǵarylýynyń tejelýine aparatyn preparattar;
- Nıtrattar – júrektiń bulshyq etiniń ottegige qajettiligin azaıtatyn, onyń júrekke jetkizilýin arttyratyn preparattar; Uzaq ýaqyt boıy qoldaný stenokardııanyń qosarlanýynda ǵana oryndy.
Júrektiń sozylmaly jetkiliksizdiginiń aýyr dárejesinde dárigerler hırýrgııalyq aralasýdy usynýy múmkin. Úsh negizgi hırýrgııalyq emdeý tásilderi:
- Dástúrlik kardıohırýrgııa (qaqpaqshalar jetkiliksizdigin túzetý, júrek qarynshasyn hırýrgııalyq túzetý, kardıoyntalandyrǵyshtar qoıý);
- Kardıoımplanttardy ornatý – adamnyń denesine qosymsha qan aınalym apparattaryn (júrek qarynshalary) engizý operatsııasy, olar júrektiń qyzmetin ishinara qalpyna keltirýge kómektesedi.
- Júrektiń transplantatsııasy (almastyrý).
Júrektiń jetkiliksizdiginde
kardıostımýlıatorlar jáne defıbrıllıatorlar qoldanylýy múmkin.
Kardıoyntalandyrǵysh – shaǵyn elektrondyq qural, batareıamen jumys isteıdi, ol teri astyna engiziledi, júrek yrǵaǵynyń jıiligin jáne durystyǵyn retteýge kómektesedi. Kardıoyntalandyrǵyshtyń elektrodtary bar, olar iri kóktamyr arqyly júrekke kelip, bekitiledi. Elektrodtar júrekke elektr ımpýlsterin jiberip, onyń soǵýyna yqpal etedi.
Kardıoyntalandyrǵysh qolanylady:
- júregi tym baıaý, tym jyldam, nemese qalypsyz túrde soǵatyn adamdarda;
- Júrektiń eki jaǵyn zaqymdaǵan júrek jetkiliksizdigi bar adamdarda. Olar bıventrıkýlıarlyq kardıoyntalandyrǵysh atalady.
Júrektiń soǵýy álsiregende tym ulǵaıyp, qandy nashar aıdaıdy, júrek yrǵaǵynyń ómirge qaýip tóndiretin buzylysynyń damý qaýpi paıda bolady. Mundaı jaǵdaıda ornatylatyn kardıoverter – defıbrıllıator qoldanylady, ol yrǵaqtyń ómirge qaýip tóndiretin buzylysyn anyqtaıdy jáne yrǵaqty qalypqa keltirý úshin júrekke elektr razrıadyn tez jiberedi. Zamanaýı bıventrıkýlıarlyq kardıoyntalandyrǵyshtardyń kópshiligi osy quraldar retinde jumys isteı alady.
Júrektiń qanmen qamtamasyz etilýin jaqsartýǵa baǵyttalǵan hırýrgııalyq emdeýge jatatyndar:
- Angıoplastıka jáne stent ornatý
- Júrektiń tamyrlaryn shýntırleý.
Dárilik preparattarmen nemese arnaıy kardıoyntalandyrǵyshpen emdeýge kelmeıtin júrektiń aýyr jetkiliksizdiginde jasandy sol qarynshany ornatý qajet bolýy múmkin. Jasandy qarynsha júrekke qandy júrekten barlyq organızmge aıdaýǵa kómektesedi.
Aorta ishilik ballondy sorǵysh (nasos) almastyrýdy kútetin naýqastarda júrek qyzmetin qoldaýǵa kómektesedi. Sondaı-aq, ol júrek qyzmetiniń kenetten jáne aýyr tómendeýi damyǵan adamdarǵa kómektesedi. Bul sorǵysh (nasos) jińishke ballon túrinde, aıaqtaǵy arterııa arqyly ornatylady jáne joǵary qaraı júrekten shyǵatyn aortaǵa deıin jyljıdy.
Júrek jetkiliksizdigin emdeý, negizinen, ómir saltyn ózgertý men dárilerdi durys qabyldaýǵa negizdelgenimen, hırýrgııalyq sharalar men operatsııalardyń mańyzy da zor.
Jalpy, JSJ bar naýqastarda aýrýdyń boljamy teris, biraq, naýqastar kóp jyl boıy ómir súre alady. JSJ bar naýqastarda kenetten bolatyn ólim-jitimniń qaýpi basqalarǵa qaraǵanda 3 ese joǵary. Sondyqtan, aýrýdy ýaqytyly anyqtap, sáıkes emdeýdi bastaý asa mańyzdy.
- Júrektiń kameralarynyń keńeıýi (kardıomıopatııa);
- Júrek yrǵaǵynyń buzylysy;
- ınsýlt;
- tromboembolııa (qantamyrynyń qan uıyndysymen (trombymen) jiti bitelýi);
- kenetten bolatyn ólim-jitim.
JSJ baıaý damıdy, kóptegen adamdar ony organızmniń qartaıýy retinde sanaıdy. Mundaı jaǵdaıda kópshilik naýqastar sońǵy sátke deıin dárigerge barýdy sozady. Ózińizde JSJ sımptomdary bolsa, jáne bir kúnde 1,5 kg salmaq qossańyz, nemese aptasyna 2,5 kg qossańyz, shuǵyl dárigerge kórinińiz.
Asqynýdyń aldyn alý úshin naýqas kelesi usynystardy qadaǵalaýy tıis:
- aýrýdyń belgilerin baqylaýdy júrgizińiz.
- Arterıaldyq qysymnyń deńgeıiniń qalypty bolýyn qadaǵalańyz.
- Organızmde suıyqtyq jınalýyn baqylaý úshin ózińizdiń salmaǵyńyzdy udaıy tekserińiz, deneńizde isiný aýmaqtary bolýyn tekserińiz. Qajet bolsa, salmaq tastańyz. Kúndelikti ólshený usynylady, kúndelikti tańerteń birdeı kıimmen, sondaı-aq, nesep shyǵarýdan keıin, biraq, tamaq isherdiń aldynda emes.
- Sý úılesimin baqylańyz. Dáriger kúndelikti tutynatyn sýdyń mólsherin, ájethanaǵa barý jıiligin qadaǵalaýdy usynady. Qantamyrlarynda suıyqtyq kóp bolǵan saıyn organızmdi qanmen qamtamasyz etý úshin júrektiń soǵýy qıyndaıdy. Suıyqtyq ishýdi kúnine eki lıtrge deıin azaıtý júrektiń jumysyn jeńildetýge jáne júrek jetkiliksizdiginiń keıbir belgileriniń aldyn alýǵa kómektesedi.
- Tuzdy tutynýdy shekteńiz. Tuz biz tutynatyn kóptegen ónimderde bolady. Eger tuzdy tutynýdy shekteseńiz, organızmde suıyqtyq azyraq jınalady, isiný azaıady, tynys alý jeńildeıdi.
- Dárigerdiń nusqaýy boıynsha dárilerdi qabyldańyz. Dáriler júrek jumysynda, arterıaldyq qysymdy tómendetýde, organızmde suıyqtyq jınalýy úrdisiniń jáne aýrýdyń nasharlaýynyń aldyn alý úshin qajet. Júrek jetkiliksizdigine qarsy kóptegen preparattar zııandy gormondardyń shyǵarymyn azaıtý úshin qoldanylady.
- Dárigerge jıi tekserilińiz. Dárigerge barý kezinde ol salaýatty ómir saltyn jalǵastyrýyńyzdy jáne jaǵdaıyńyzdyń nasharlmaýyn qadaǵalaıdy. Kóbinese, dáriger kúndelikti ólshený týraly aqparatty suraıdy, dárilerdi taǵaıyndaıdy. Mamanǵa barar aldynda suraqtaryńyzdy jazyp alyńyz. Suraq qoıyp, jaýap alýdan qoryqpańyz. Dárigerge ustamalar, dári qabyldaý týraly habarlańyz, múmkin shekteýler týraly surańyz. Basqa salanyń dárigeri taǵaıyndaǵan dárilerdi qabyldaýǵa bolatyndyǵy týraly dárigerińizden surańyz.
Júrekti zaqymdaýdan qorǵaý úshin kelesiler qajet:
- Temek shegýdi qoıý
- Salaýatty salmaqty qoldaý
- Arterıaldyq qysymdy, qandaǵy holesterın deńgeıin baqylaý
- Udaıy sportpen shuǵyldaný
- alkogol tutynbaý.
Kelesi medıtsınalyq preparattardy qabyldaýdan alshaq bolyńyz:
- Nesteroıdtyq qabynýǵa qarsy preparattar
- arıtmııaǵa qarsy keıbir preparattar
- kaltsıılik kanaldardy tejeıtin preparattardyń kópshiligi
- tuzdyń almastyrǵyshtary sekildi taǵamdyq qospalar
- quramynda natrıı (tuz) bar antatsıdtik quraldar
- isinýdi azaıtatyn quraldar.