Mazmuny
Qaterli isik qalaı taralady jáne metazdary (kóshýi) degenimiz ne
Silemeı bezderi tútikter arqyly aýyz qýysyna silemeı atalatyn suıyqtyqty bóledi. Silemeı tamaqty ylǵaldap, shaınalýy men jutylýyn jeńildetedi. Bul jaıly qorytylýyna yqpal etedi. Sondaı-aq, silemeı aýyz qýysyn tazartady, oyń quramynda mıkrobtarmen kúresetin antıdeneler bar.
Silemeı beziniń qaterli isigi – bas pen moıynnyń isikteriniń biri. Sırek kezdesetin aýrý. Sımptomdarsyz nemese kelesideı kóriniste bolýy múmkin:
- Qulaqta, jaqta, erinde nemese aýyzda isiktiń bolýy
- Qulaqtan bólindi shyǵýy
- Jutýda jáne aýyz ashýdaǵy qıyndyq
- Bet aýmaǵyndaǵy jansyzdaný jáne aýyrsyný.
Silemeı beziniń qaterli isigi qaraý arqyly, zertteýdiń kórneki ádisteri jáne bıopsııa arqyly qoıylady. Emdeýge hırýrgııalyq operatsııa, sáýlelik jáne/nemese hımııalyq emdeý kiredi.
Adamnyń organızmi shamamen, 10 trıllıon jasýshadan turady. Olar organızmniń qurylymdyq negizin quraıdy («kirpishterin») jáne mıkroskoppen ǵana kórinedi. Jasýshalar ár túrli ólemdi jáne pishindi bolady, jáne san alýan qyzmetti atqarady. Ózara jaqyn ornalasqan jasýshalar tinderdi quraıdy, mysaly, teri nemese bulshyq et tini. Basqa túrleri organızmde bos kúıinde bolady. Olarǵa jatatyndar: qan jasýshalary, mysaly, qannyń ottegini tasymaldaýǵa jaýapty qyzyl jasýshalary – erıtrotsıtter, qannyń bakterııalardan, vırýstar men qaterli isik jasýshalarynan qorǵanysqa jaýap beretin aq jasýshalary – leıkotsıtter. Jasýshalardyń keıbir túrleri arnaıy zattekterdi – gormondardy, fermentter men silemeıdi túzedi.
Organızmniń kóptegen jasýshalary ózderi eshnárse óndirmeıdi, biraq, belgili bir qyzmetti atqarady. Mysaly, júrek bulshyq etiniń jasýshasy júrektiń jıyrylýyn qamtamasyz etedi, al júıke jasýshalary júıke ımpýlsin deneniń túrli bóligine berýge jaýapty.
Organızmniń jasýshalary máńgilik emes, belgili bir ýaqyttan keıin joıylady. Sonymen qatar, olar bólinýge qabiletti, osylaısha, sanyn tolyqtyrady. Shash follıkýldarynyń, qannyń jáne ishek epıtelııiniń bólinýi jıi bolady, al júıke jasýshalary sırek bólinedi.
Qalypty jaǵdaıda jasýshalar ósedi jáne organızmniń qajettiligine saı jańa jasýsha túzý arqyly bólinedi. Qartaıǵan jasýshalar joıylyp, ornyn jańa jasýshalar basady. Keıde bul tártipti úrdis buzylady: jańa jasýshalar organızmge qajet bolmasa da túziledi, al eskileri ýaqytynda joıylmaıdy. Osy qosymsha jasýshalar isik atalatyn tin massasyn quraıdy.
Isikter qaterli jáne qatersiz bolady:
qatersiz isikter qaterli isikterdiń sanatyna jatpaıdy.
- qatersiz isikter ómirge sırek qaýip tóndiredi.
- qatersiz isikterdi alyp tastaǵannan keıin qaıtadan shyqpaıdy.
- qatersiz isikterdiń jasýshalary qorshaǵan tinge óspeıdi.
- qatersiz isikterdiń jasýshalary basqa aǵzalar men deneniń bólikterine taralmaıdy.
Qaterli isikter:
- Qaterli isikterdiń qatersiz isikterge qaraǵanda kúrdeli sımptomdary bolady. Olar kóbinese, naýqastyń ómirine qaýip tóndiredi.
- Qaterli isikterdi kóptegen jaǵdaıda hırýrgııalyq jolmen alyp tastaýǵa bolady, biraq, olar qaıtadan ósýge beıim.
- Qaterli isikterdiń jasýshalary jaqyn jerdegi tinder men aǵzalarǵa ósip, zaqymdaýy múmkin.
- Qaterli isikterdiń jasýshalary basqa aǵzalarǵa jáne deneniń bólikterine taralady (metastazdaný).
Qaterli isik qalaı taralady jáne metazdary degenimiz ne
Qaterli isikterdiń jasýshalary bastapqy isiktiń ajyraǵan bóliginiń qan aǵymyna nemese lımfa júıesine túsýi arqyly taralady. Jasýshalar basqa aǵzalarǵa ósip, osy aǵzalardy zaqymdaıtyn jańa isikterdi túzýi múmkin. Kóbinese, qaterli isikter jasýshalarynyń ókpe, baýyr, mı jáne súıek sekildi aǵzalarǵa metastazdanýy bolady. Basqa aǵzalarǵa taralǵan qaterli isikterdiń jasýshalaryn – metastazdar, taralý úrdisin – metastazdaný dep ataıdy.
Qaterli isiktiń taralýynda jáne basqa aǵzada nemese deneniń bóliginde jańa isik túzýinde ol da aýytqýly jasýshalardan turady jáne ataýy da bastapqydaı bolady. Mysaly, qýyq asty beziniń qaterli isigi súıekke taralsa, súıekte anyqtalatyn qaterli isik jasýshalary súıektiń qaterli isigi emes, qýyq asty beziniń metastazdanǵan qaterli isigi bolady. Sondyqtan, ol qýyq asty beziniń qaterli isigi retinde emdeledi. Dárigerler jańa isikti keıde «metastazdaný aýrýy» dep ataıdy.
Qaterli isiktiń sımptomdary onyń túrine, ornalasýy men ólshemine, sondaı-aq, taralýynyń jáne basqa aǵzalardy zaqymdaýynyń dárejesine baılanysty bolady. Eger qaterli isiktiń metastazdanýy (basqa aǵzalarǵa taralýy) bolsa, sımptomdary organızmniń túrli bóliginde bolady.
Qaterli isiktiń keıbir túrleri sımptomsyz bolady, biraq, biraz ýaqyttan keıin kórinis beredi. Mysaly, qaterli isiktiń jasýshalary júıke tinine ósip, bele aýyrsyný týyndatqanǵa deıin uıqybeziniń qaterli isigi sımptomsyz ótýi múmkin. Ót joldaryna ósetin isik sary aýrýdy týyndatady. Bul satydaǵy isikter keń taralǵan.
Qaterli isikterdiń kóptegen túrlerine tán sımptomdar:
- qaltyraý
- dene temperatýrasynyń artýy - keń taralǵan sımptom, biraq, qaterli isiktiń basqa aǵzalarǵa taralýynda –metastazdanýynda jıi kezdesedi. Qyzba kóbinese qannyń qaterli isiginiń erte sımptomy bolýy múmkin (leıkemııa nemese lımfoma).
- Sharshaý, qajý - mańyzdy sımptom, isik ósken saıyn kórinis beredi. Ol qaterli isiktiń leıkemııa nemese qan joǵaltýmen qosarlanatyn túrleriniń erte satysynda kórinis berýi múmkin.
- Jalpy nashar seziný
- Túngi tersheńdik
- Qysqa ýaqyt ishinde túsiniksiz salmaq joǵaltý (5 kg astam). Bul qaterli isiktiń alǵashqy sımptomdarynyń biri.
- Tábettiń bolmaýy.
- Aýyrsyný sezimi qaterli isiktiń metastazdanýy kezinde jıi bolady, biraq, súıektiń nemese atalyq bezdiń qaterli isiginiń erte sımptomy bolýy múmkin. Bas arýrýlary mıdyń qaterli isiginde bolady. Beldegi aýyrsyný analyq bezdiń, toq jáne tik ishektiń qaterli isiginde bolýy múmkin. Qaterli isikte aýyrsyný bolatyn sebebi – ol basqa aǵzalarǵa taraıdy jáne nervterdi qysady.