Mazmuny
Mononýkleoz - vırýstyq ınfektsııa, qyzba, baspa (angına) paıda bolýymen, lımfalyq túıinderdiń ulǵaıýymen, ásirese, moıyn aýmaǵyndaǵy, sıpattalatyn aýrý.
Mononýkleoz (nemese mono) silekeı arqyly tyǵyz qatynasta beriledi. Aýrý «súıisý aýrýy» atymen de belgili, kez kelgen jasta paıda bolýy múmkin, biraq, kóbinese, 15-17 jas aralyǵynda jıi kezdesedi.
Mononýkleoz, Epshteın-Barr vırýsymen baılanysty, biaq, tsıtomegalovırýs (TsMV) sekildi basqa da mıkrorganızmderden bolýy múmkin.
Bul - “jalǵan jasýsha”, ınfektsııalyq mononýkleozda kezdesedi, VEB (Epshteın-Barr vırýsymen) nemese TsMV (tsıtomegalovırýspen) juqpalanatyn lımfotsıt. Mononýkleozda lımfotsıtterdiń úsh túrin bólýge bolady. Bul lımfotsıt II tıpti jasýshaǵa jatady.
Mononýkleoz, birtindep, sharshaý sımptomdarynan, jalpy nashar sezinýden, bas aýrýynan jáne tamaqta (kómeıde) aýyrsyný paıda bolýynan bastalady. Tamaqtaǵy aýyrsyný birtindep kúsheıedi. Badamshabezder isinedi jáne aqshyl-sary óńezben jabylady. Kópshilik jaǵdaıda moıyn lımfa túıinderiniń ulǵaıýy paıda bolady, birtindep isinip, aýyrsyna bastaıdy.
Aýrý qyzylsha tárizdi bóritkenniń paıda bolýymen sıpattalady. Onyń paıda bolýy tamaqtyń qabynýyn emdeý úshin ampıtsıllın nemese amoksıtsıllın sekildi antıbıotıkterdi qabyldaýda paıda bolýy yqtımal (Antıbıotıkterdi streptokokkqa tekserýdiń nátıjesi oń bolmasa, taǵaıyndaýǵa bolmaıdy).
Lımfa túıinderiniń ulǵaıýy, tamaqtyń aýyrsynýy, sharshaý jáne bas aýyrýy - Epshteın-Barr vırýsynan bolǵan mononkýleozdyń jıi kezdesetin sımptomdary. Ádette, naýqastardyń kópshiliginde aýrý ózdiginshe 4-6 apta ishinde emdeýsiz de ótýi múmkin.
Mononýkleozdyń sımptomdary:
- Uıqy basýy
- Qyzba
- Jaısyzdyq, mazasyzdaný sezimi nemese jalpy nashar seziný
- Tábetti joǵaltý
- Bulshyq ettiń aýyrsynýy nemese bulshyq ettiń qımylynyń nasharlaýy
- Bóritken
- Tamaqtaǵy aýyrsyný
- Lımfa túıinderiniń ulǵaıýy, ásirese, moıyn jáne qoltyq aýmaǵynda
- Kókbaýyrdyń ulǵaıýy
Sırek kezdesetin sımptomdary:
- Keýdedegi aýyrsyný
- Jótel
- Sharshaý
- Bastyń aýyrýy
- Esekjem (teriniń kúldirektenýi)
- Sary aýrý (teriniń sarǵaıýynan kórinedi)
- Moıyn bulshyq etiniń siresýi
- Murynnan qan ketýi
- Júrek yrǵaǵynyń jıileýi
- Jaryqty kótere almaý
- Entigý
Dáriger nemese medbıke qaraǵanda anyqtalýy múmkin:
- Moıynnyń aldyńǵy jáne artqy lımfa túıinderiniń ulǵaıýy
- Isingen badamshabezder, aqshyl-sary óńezdengen
- Baýyrdyń nemese kókbaýyrdyń ulǵaıýy
- Bóritken
Qajetti qan taldaýlary:
- Leıkotsıtter kólemi ádettegiden joǵary bolady
- aýrý anyqtalǵanda mononýkleozǵa taldaý oń bolady.
- Antıdeneler tıtrin anyqtaý – aǵymdaǵy jáne ótken ınfektsııany ajyratady.
Emdeýdiń maqsaty – aýrýdyń sımptomdaryn jeńildetý. Aýrý aýyr ótkende glıýkokortıkosteroıdter (prednızolon) taǵaıyndalýy múmkin.
Atsıklovır sekildi vırýs
qa qarsy preparattar tıimsiz.
Aýrýdyń telimdi sımptomdaryn jeńildetý boıynsha keńester:
- Suıyqtyqty kóp ishý qajet.
- Tamaqtaǵy aýyrsynýdy jeńildetý úshin tuzdy jyly sýmen shaıý qajet.
- Kóbirek demalyńyz.
- Qyzý jáne aýyrsyný bolsa, atsetamınofen nemese ıbýprofen qabyldańyz.
Kókbaýyrdyń jarylýynyń aldyn alý úshin sporttyń tyǵyz janasý túrlerinen alshaq bolý qajet.
Qyzba ádette, 10 kúnnen keıin ótedi, al ulǵaıǵan lımfa túıinderi men kókbaýyr 4 aptadan keıin burynǵy qalpyna keledi. Sharshaý birneshe apta ishinde ótedi, biraq, 2-3 boıy saqtalýy da múmkin.
Mononýkleozdyń asqynýlary:
- Tamaqtyń (kómeıdiń) bakterıaldyq ınfektsııasy
- Gemolıtıkalyq anemııa
- Gepatıt sary aýrýmen (35 jastan asqan naýqastarda jıi kezdesedi)
- Atalyq bezdiń qabynýy (orhıt)
- Sırek jaǵdaıda kelesi nevrologııalyq buzylystar paıda bolýy múmkin:
- Gııen-Barre sındromy
- Menıngıt
- Qurysý
- Bet nervisiniń ýaqytsha saldanýy (Bell paralıchi)
- Baqylaýǵa kelmeıtin qımyldar (ataksııa)
- Kókbaýyrdyń jarylýy (sırek; kókbaýyrǵa qysymnan alshaq bolý qajet)
- bóritken (balalyq akrodermatıt)
Immýndyq júıeniń álsireýinde ólim-jitimge aparýy yqtımal.
Mononýkleozdyń bastapqy sımptomdary vırýstyq aýrýǵa uqsaıdy. Aýrý 10 kúnnen uzaq bolsa nemese kelesi sımptomdar bolsa dárigerge kóriný qajet:
- ishtiń aýyrsynýy
- tynys alý jetkiliksizdigi
- udaıy joǵary temperatýra (380S artyq)
- bastyń kúshti aýyrsynýy
- tamaqtyń kúshti aýyrsynýy nemese badamshabezdiń ulǵaıýy
- Qoldaǵy nemese aıaqtaǵy álsizdik
- Kózdiń aǵynyń jáne teriniń sarǵyshtanýy
Kelesi sımptomdar bolsa «103» telefony boıynsha shuǵyl medıtsınalyq járdem qyzmetine habarlasyńyz:
- Ishtegi kenetten, jiti, kúshti aýyrsyný
- Jutýdyń nemese tynys alýdyń qıyndaýy
- Moıyn bulshyq etiniń shıryǵýy nemese aıqyn álsizdik
Mononýkleoz aýrýyna shalyqqan naýqastar sımptomdar bolýynda jáne osydan keıin birneshe aı boıy juqpaly bolýy múmkin. Juqpaly kezeńniń uzaqtyǵy ár túrli bolady. Organızmnen tys vırýs birneshe saǵat boıy tirshilik etedi. Qorshaǵan ortańyzda mononýkleozǵa shaldyqqan adam bolsa, ydysty ortaq qoldanýdan jáne súıisýden alshaq bolyńyz.
Mono; súıisý aýrýy.