Mazmuny
Dıalız – bul búırekterdiń óz fýnktsııalaryn durys atqarmaǵan kezde qoldanylatyn emdeý ádisi. Bul protsedýra arqasynda búırekterdiń ózdiginen atqara almaǵan jaǵdaılarda zııandy zattar qannan alynady.
Búırek dıalıziniń ár túrli túrleri bar. Atalmysh maqala gemodıalızge arnalǵan.
GEMODIALIZ DEGEN NE?
Gemodıalız kezinde qan ýaqytsha aǵzadan shyǵarylyp, arnaıy membranalyq apparattan ótkiziledi. Qandaǵy qaldyqtar (nesepnár, tuzdar jáne basqa da zattar) membrana arqyly syrtqa shyǵyp alyp tastalynady, al formalyq elementter, jasýshalar jáne qan aqýyzdary aǵzaǵa qaıta oralady.
Eger sige gemodıalız jasalatyn bolsa, medıtsına qyzmetkerleri sizdiń qan tamyrlaryńyzǵa jetý jolyn tabýy qajet. Bul protsedýra qol jetkizýdi qamtamasyz etý dep atalady. Ol biraz ýaqyt (ýaqytsha) nemese uzaq ýaqyt (turaqty) bolýy múmkin.
Ýaqytsha qol jetkizýdi qamtamasyz etý - úlken venaǵa, ádette moınyn, keýde nemese shap aımaǵyndaǵy aıaqtyń venalaryna qýys tútikti (kateter dep atalady) engizedi. Bul kóbine qysqa merzim ishinde tótenshe jaǵdaılarda jasalady. Alaıda, keıbir kateterler birneshe apta nemese birneshe aı boıy qoldanylýy múmkin.
Turaqty qol jetkizý hırýrgııalyq ádispen arterııany venaǵa jalǵaý arqyly jasalady, ádette qoldaǵaǵy tamyrlarǵa. Ony qalyptastyrýdyń eki ádisi:
• Arterııa men vena tikeleı bir-birine baılanystyrylady. Birneshe aıdan soń olar arterıovenozdy fıstýla túzedi (AVF). Baılanystyrý bul tıpi ınfıtsırlenýdiń qaýpin tómmendetedi jáne uzaq ýaqytqa saqtalady.
• Jasandy most (arterıovenozdy graft – AVG) arterııa men venany birge baılanystyrýdyń taǵy bir ádisi. AVG dıalızdi birneshe apta jasaý úshin qoldanylady.
• Dıalız jasaǵan kezde, bir nemese eki ıne qol jetkizý aımaǵynda ornalasady.
DIALIZ QAIDA JASALADY?
Gemodıalız jıi arnaıy dıalız ortalyqtaryndaf jasalady. Patsıentter, ádette aptasyna úsh protsedýradan alyp turady. Ár protsedýra 3-4 saǵat ýaqyt jasalynady. Kóptegen patsıentter dıalızden birneshe saǵattan soń sharshaý sezinedi. Keıbir jaǵdaılarda dıalız úı jaǵdaıynda oryndaýǵa bolady. Úı jaǵdaıynda dıalız myna eki shemanyn bireýimen jasalanady:
• Aptasyna kem degende 5-7 kún ótkizetin qysqa protsedýralar (2-3 saǵattan),
• Aptasyna 3-6 tún uıqy kezinde ótkizetin uzaq, túngi protsedýralar,
Dıalız protsedýrasy arterıaldy qysymnyń tómendeýine septik bolady. Kóptegen patsıentter arterıaldy qysymdy túsiretin preparattardy, bul protsedýradan keıin qajet etpeıtin bolady. Túngi protsedýralar kezinde tokıskalyq zattar jaqsyraq shyǵarylady. Olar baıaý jasalynady, sol sebepti júrekke jáne qol jetkizý ornyna júkteme túspeıdi.
Dıalızdik meıirbıke patsıentterge dıalızdi úı jaǵdaıynda jasaýǵa úırete alady. Patsıentter gemodıalızǵa qajet apparatty satyp almaýy kerek. Ol apparattar patsıentterge berilýi kerek. Eger protsedýra úı jaǵlaıynda oryndalatyn bolsa, onda patsıent ózi nemese onyń bir kómekshisi myna nárseni úırenýi shart:
• Apparatpen qoldaný
• Qol jetkizý ornyna ıneni sala bilý
• Em kezińde apparat pen arterıaldy qysymdy tekserip otyrý
• Nátıjelerdi saqtaý
• Apparatty tazalaý
• Shyǵyn materıaldarǵa tapsyrys berý
GRAFT PEN FISTÝLAǴA KÚTIM
Qol jetkizý ornynan qysym túsýden aýlaq bolyńyz. Eger graft pen fıstýla trombtalsa, onda jańasyn ornatý qajet bolady.
• Qol jetkizý aımaǵy bar qoldan qan qysymyn tekserýge eshkimge ruqsat bermeńiz.
• Qol jetkizý aımaǵyn nemese qolyńyzdy qysyp turatyn kıim kımeńiz
• Uıqy kezinde qol jetkizý aımaǵy bar qoldy qysyp qalmańyz
• Qoldarǵa aýyr zattardy kóterýde artyq fızıkalyq júk túsirmeńiz
• Qol jetkizý aımaǵynan qan ketýden saqtańyńyz
• Qol jetkizý aımaǵyna krem nemese losondar qoldanbańyz
Qol jetkizý ornynda shanshý sezilip turý kerektigin bilińiz. Ol sol aımaqtyń durys istep turǵanyn bildiredi. Eger ol sezim joq bolyp ketse, mindetti túrde dárigerge habarlasyńyz.
Dıalızdiń bir de bir seansyn ótkizbeńiz. Ýaqytynda kelip turǵańdyǵyńzydy qadaǵalańyz. Kóptegen ortalyqtarda jumys ýaqyty tyǵyz bolady. Eger keshigip qalsańyz, ýaqytyńyzdy qaıtara almaıtyńyzdy umytpańyz.
Qol jetkizý ornynda isiný, qan ketý nemese ınfıtsırleý belgilerine mán berip turyńyz. Eger de sizde qyzba nemese ınfektsııanyń basqa belgileri bolsa dárigerge habarlasyńyz.
Búırektik dıalız kezinde mindetti túrde dıetany ustanyp turyńyz.
Búırektiń negizgi qyzmeti – qandaǵy toksınderdi shyǵarý bolyp tabylady. Toksınderdiń jınalýy ólimge alyp kelýi múmkin.
Búırek taǵy da mynadaı qyzmet atqarady:
• Aǵzada sý mólsherin retteıdi
• Natrıı, kalıı, fosfor jáne basqada mıneral men vıtamınderdiń turaqtyǵyn retteıdi
• Siltili-qyshqyldy balansty saqtaıdy
Dıalız búırektiń sozylmaly aýrýlary bar naýqastarǵa qoldanylady. Dıalız jasaý aldynda, dárigerińiz jáne meıirbıkeńiz sizben osy protsedýra taǵaıyndaý turaly sóılesedi.
Búırektiń jedel jetispeýshiligi kezińde de dıalız qoldaný múmkin.
Keıbir jaǵdaılarda gemodıalız organızmnen ý nemese narkotıkterdi tez arada shyǵarý úshin qoldaný múmkin.
Gemodıalız jasaý qaýipteri:
• Qanǵa kishkentaı aýv kópirshiginiń túsýi, ol óz kezeginde aýalyq embolııa shaqyrý múmkin.
• Qol jetkizý aımaǵynan qan ketý
• Tyrysý
• Elektrolıtti dısbalans
• Infektsııa
• Júrek yrǵaǵynyń buzylysy
• Tómen arterıaldy qysym
• Qusý jáne loqsý
Tizim áli tolyq emes.
Jasandy búırek; Gemodıalız; Almastyrýshy búırektik terapııa
Tegter:
gemodıalız
jasandy búırek apparaty
qan tazalaý
dıalız ortalyǵy
medıtsınalyq protsedýra
emdeý