Mazmuny
Gıpopıtýıtarızm – gıpofızdiń bir nemese birneshe gormondarynyń qajetti mólsherde óńdirilmeýinen týyndaıtyn aýrý.
Gıpofız – bas mıynyń negizinde ornalasqan kishikentaı anatomııalyq qurylys. Ol aıaqshalar kómegimen gıpotalamýsqa (onyń fýnktsııalaryn qadaǵalaıtyn mı aımaǵyna) bekinedi.
Gıpofız bóletin gormondar jáne olardyń fýnktsııalary:
• Adrenokortıkotropty gormon (AKTG) – búırek ústi bezderiniń kortızoldy bosatýyn yntalandyrady; kortızol qan qysymyn jáne qant deńgeıin saqtaýǵa qatysady.
• Antıdıýretıkalyq gormon (ADG) - organızmde sýdyń búırekterden shyǵarylýyn retteıdi.
• Follıkýlostımýldeýshi gormon (FSG) – erlerdiń jáne áıelderdiń seksýaldy fýnktsııasy men uryqtandyrýdy retteıdi.
• Ósý gormony (ÓG) - tinder men súıektiń ósýin retteıdi.
• Lıýteındeýshi gormon (LG) - erlerdiń jáne áıelderdiń seksýaldy fýnktsııasy men uryqtandyrýdy retteıdi.
• Oksıtotsın - bosaný kezińde jatyr qabyrǵalarynyń jıyrylýyn, sút joldaryn qorshaıtyn jasýshalardyń jıyrylýyn retteıdi.
• Prolaktın - áıel emshekteriniń damýyn jáne emshek sútiniń prodýktsııasyn retteıdi.
• Tıreotropty gormon (TTG) – organızmdegi zat almasýǵa áser etetin qalqansha beziniń gormondaryn óndirýin yntalandyrady.
Gıpofız –bas mıynyń negizinde ornalasqan, jynystyq qatynas, jynystyq damý jáne reprodýktıvtik fýnktsııany retteıtin gormondar shyǵaratyn bez bolyp tabylady.
Gıpopıtýıtarızm kezinde bir nemese birneshe gıpofız gormondary jetkilikti túrde bólinbeıdi. Qanda gormondar deńgeıiniń tómendeýi, jumys atqaratyn aǵzalardyń fýnktsııasynyń buzylysyna ákelip soǵady. Mysaly, TTG deńgeıiniń tómendeýi qalqansha beziniń fýnktsııasynyń buzylysyn shaqyrady.
Gıpopıtýıtarızmge sebepshi bolý múmkin:
• Mıdaǵy hırýrgııalyq aralasý
• Bas mıynyń qaterli isigi
• Bas jaraqaty
• Mıdy qorshaıtyn tinderdiń ınfektsııasy
• Radıatsııa
• Paralıch
• Sýbarahnoıdaldy qan quıylý (anevrızmanyń jarylýynan)
• Gıpofısh nemese gıpotalýmýs isigi
Keıde gıpopıtýarızm ımmýndyq júıedegi buzylystarǵa nemese metabolıkalyq aýrýlarǵa baılanysty, mysaly:
• Gemohromatoz
• Gıstıotsıtoz H
• Lımfotsıtarly gıpofızıt
• Sarkoıdoz
Sondaı-aq, gıpopıtýıtarızm júktiliktiń sırek asqyný túri bolyp tabylady. Ol Shıhan sındromy dep atalady
• Ishtegi aýrý sezimi
• Tábettiń joǵalýy
• Seksýaldy qyzyǵýshylyqtyń tómendeýi (erlerde)
• Súttiń shyǵýynyń buzylýy (áıelderde)
• Sharshaǵyshtyq
• Bas aýrýy
• Bedeýlik (áıelderde)
• Jynystyq qatynasqa qyzyǵýshylyqtyń joq bolýy (áıelderde)
• Qoltyqta nemese qasaǵada shashtyń túsýi
• Denede nemese bette shashtardyń túsýi (erlerde)
• Tómeńgi arterıaldy qysym
• Sýyqqa sezimtaldyq
• Eresekterde boıdyń tómen bolýy (152 sm kishi)
• Jynystyq damýdyń tejelýi (balalarda)
• Menstrýatsııanyń bolmaýy (áıelderde)
• Kórý nasharlaýy
• Álsizdik
• Salmaq joǵaltý
Eskertý: Sımptomdar baıaý damý múmkin jáne de aıtarlyqtaı ózgerýi múkin. Ol mynaǵan baılanysty:
• Sıntezdelmegen gormondardyń jáne olar áser etetin organdar sany
• Aýrýdyń aýyrlyǵyna
Atalmysh aýrýda kezdesetin basqa da sımptomdar:
• Bettiń isinýi
• Shashtyń túsýi
• Daýystyń ózgerýi
• Salmaq qosý (ádeıi emes)
Gıpopıtýıtarızm dıagnozyn qoıý úshin qandaǵy gıpofızdyń qaı gormonyń deńgeıi tómendegeniń anyqtaý qajet. Sonymen qatar sol gormon áser etetin aǵzanyń aýrýlaryn joıý qajet.
Tekserý ádisteri:
• Bas mıynyń kompıýterlik tomografııasy (KT)
• Gıpıfızdiń magnıtti-rezonansty tomografııasy (MRT)
• Qandaǵy AKTG quramyn anyqtaý
• Qandaǵy kortızol deńgeıi
• Qandaǵy follıkýlstımýldeýshi gormonnyń (FSG) deńgeıi
• Qandaǵy estradıol (estrogen) deńgeıi
• Qandaǵy ınsýlıntárizdi ósý faktor 1 (IFR-1) deńgeıi
• Qandaǵy lıýtındeýshi gormon deńgeıi
• Qandaǵy testosteron deńgeıi
• Qandaǵy tıreotropty gormon (TTG) deńgeıi
• Qandaǵy qalqansha bez gormon (T4) deńgeıi
Gıpofız isigi bolǵan jaǵdaıda, sol nemese basqa gormonyń kóp mólsherde sındezdeýine baılanysty, qanda sol gormon deıgeıi joǵary bolady. Isik gıpofızdiń basqa jasýshalaryn zaqymdaıdy, sol sebepten basqa gormondar deńgeıiniń tómendeýineákelip soqtyrady.
Eger gıpopıtýıtarızm isikten damysa, onda operatıvti em,sáýlelik terapııamen nemese sáýlelik terapııasyz emdeý qajet bolady.
Ary qaraı sizge ómir boıy gormon almastyrýshy terapııa qajet bolady. Oǵan mynalar jatady:
• Kortıkosteroıdtar (kortızol)
• Ósý gormony
• Jynys gormondary (testosteron erlerge jáne estrogen áıelderge)
• Qalqansha bez gormondary
• Áıelder men erlerdegi bedeýlikti emdeýde qoldanylatyn preparattar.
Gıpopıtýıtarızm ádette ómir boıy emdi qajet etedi. Alaıda, oǵan qaramastan siz qarapaıym ómir súre alasyz.
Dári-dármek terapııasynyń jaǵymsyz áserleri damýy múmkin. Aýyr aýrý kezinde kortıkosteroıdterdiń qosymsha dozasyn qoldanýdyń múmkin emestigi ómirge qaýipti bolýy múmkin.
Eger sizde gıpopıtýıtarızm sımptomdary bar bolsa dárigerge qaralyńyz.
Kóp jaǵdaıda bul aýrýdyń aldyn alý múmkin emes. Bul aýrýdyń paıda bolý qaýpin bilý – erte dıagnostıkaǵa jáne emdelýge yqpal etýi múmkin.
Tegter:
gıpopıtýıtarızm
gıpofız gormondarynyń jetkiliksizdigi
gıpofız
gormondar deńgeıiniń tómendeýi
bettiń isinýi
shashtyń túsýi