Materıal medıtsına ǵylymynyń professory Almaz Sharmannyń AQSh-tyń Ulttyq onkologııa ıstıtýtyndaǵy «Sizge ókpe qaterli isigi jaıly ne bilý kerek» atty maqalasynyń negizinde daıyndaldy. (What do you need to know about lung cancer).
Ókpe
Ókpe - keýek tıptes, konýs tárizdi syńar múshe. Ol keýde qýysynyń oń jáne sol jaq bólikterinde ornalasqan. Ókpe tynys alý júıesiniń bir bóligi. Oń jaq ókpe úshke bólinip, olardy úles (dolıa) dep ataıdy. Eki úlesten turatyn sol jaq ókpege qaraǵanda, oń jaq ókpeniń mólsheri úlkenirek bolady. Dem alǵan sátimizde ókpege taza aýa tolyp, negizgi fýnktsııalardy atqarý úshin jasýshalarmen tinderge asa qajet taza aýamen qamtamasyz etedi. Dem shyǵarǵan kezde ókpe zat almasý qoregi bolyp tabylatyn qos totyqty kómirqyshqyl gazyn shyǵarady.
Ókpe qaterli isigi degenimiz ne?
Qaterli isik tinder túzetin, qurama elementter jasýshalarynan bastaý alady. Tinder aǵzany túzedi. Qalypty jasýshalar ósedi jáne bólshektenedi, aǵzanyń qajetine qaraı jańa jasýshalardy týdyrady. Kónergen jasýshalar joıylady, al olardyń orynyn jańa jasýshalar basady. Keıde, bur retti protsess buzylady. Aǵzaǵa qajet emes jańa jasýshalar túzilip, kóne jasýshalar oryn bosatpaı qoıady. Bul qosalqy jasýshalar jańatúzindi nemese isik dep atalatyn tinder massasyn túzedi.
Isikter zalaldy jáne zalalsyz bolyp bólinedi:
Zalalsyz iskterde qaterli isiktiń kategorııalary bolmaıdy.
• Zalalsyz isikter ómirge kóp qaýip tóndire bermeıdi.
• Ádette zalalsyz isikter joıylǵannan keıin qaıta paıda bolmaıdy.
• Zalalsyz isikterdiń jasýshalary mı tinderiniń aınalasyna ósip shyqpaıdy.
• Zalalsyz isiktiń jasýshalary basqa múshelerge jáne deneniń basqa bólikterine taralmaıdy.
Zalaldy isikter qaterli isikpen tikeleı baılanysty bolyp tabylady.
• Zalaldy isikter zalalsyzdarǵa qaraǵanda salmaqtyraq sımptomdarmen kórinis beredi. Olar naýqastyń ómirine qaýip tóndirýi de múmkin.
• Zalaldy isikter kóp jaǵdaıda joıylady, biraq qaıta paıda bolýy da múmkin.
• Zalaldy isikter ózine tıesili músheler men tinderdi zaqymdaýy múmkin, nemese olardy isitedi.
• Zalaldy isikterdiń jasýshalary basqa músheler men dene bólikterine taralady (metastazdanady). Qaterli isik jasýshalary taralyp, ózimen baılanysqan, qan aǵymyn nemese lımfa túıinderdi isite bastaıdy. Isik jasýshalary basqa múshelerde damıdy, ol jerde músheni zaqymdaıtyn jańa isikter túzedi. Basqa múshelerge taralǵan qaýipti isik jasýshalaryn metastazdar dep ataıdy, al olardyń taralý protsessi metastazdaný bolyp tabylady.
Isiktiń jaıylýy kezinde jáne basqa múshelerge nemese dene bólikterinde jańa isikterdiń túzilýi kezinde olar anomaldi jasýshalar quraıdy jáne olardyń barlyǵyn alǵashqylyq dep ataıdy. Mysaly, qýyq asty beziniń qaterli isigi súıekke jaıylsa, ol qýyq asty beziniń metastazdanýy bolady, súıektiń qaterli isigi bolyp sanalmaıdy. Eger ol osyndaı sebepterden týyndasa, súıek isigi emes, qýyq asty beziniń isigi boıynsha emdeledi. Dárigerler bulaı týyndaǵan isikterdi keıde «dıstantty» nemese metastatıkalyq aýrý dep ataıdy.
Ókpe qateril isigi – mıkroskoptaǵy jasýsha beınesine baılanysty eki túrge bólinedi. Olar: usaq jasýshaly ókpe obyry jáne usa qjasýshaly emes ókpe obyry. Bul ókpe isikteriniń eki túride ártúrli taralady, olarǵan qarsy qoldanylatyn da emdeý tásili árqalaı bolmaq.
Usaq jasýshaly emes ókpe obyry - bul ókpe obyrynyń barynsha kóp taralǵan formasy bolyp tabylady. Ol usaqjasýshaly obyrǵa qaraǵanda baıaý ósip, taralady. Bul atalmysh obyrdyń túri jasýshalardyń túrine baılanysty túrli ataý ıelenedi: skvamozdy-jasýshaly kartsınoma (epıdermoıdty karttsınoma dep te atalady), adenokartsınoma jáne iri jasýshaly kartsınoma.
Usaq jasýshaly ókpe obyry sırek kezdesedi, biraq ósýi men taralýy usaq jasýshaly emes obyrdan qaraǵanda óte tez oryndalady. Jáne bul atalmysh isik túri zalaldy bolyp tabylady.
ÓKPE ISIGINIŃ QAÝIP FAKTORLARY
Ǵylymı zertteýlerdiń nátıjesinde ókpe obyryn damytatyn birneshe sebepter anyqtaldy. Olardyń kópshiligi shylym-tabaktarǵa qatysty.
• Temekiler. Shylym shekse ókpe obyry damıdy. Tabaktyń quramynda kantserogender dep atalatyn, ókpe jasýshalaryn zaqymdaıtyn zııandy zattar bolady. Ýaqyt óte kele zaqymdanǵan jasýshalar obyrǵa aınala bastaıdy. Shylymdy toqtatpaı shegetinder, erte jastan shegetinder, kúnine kóp mólsherde shylym tútinine ystanatyndar, sondaı-aq shylym ysyn kóp jutatyndar ókpe obyry týyndaýy múmkin qaýipti faktorlar tobynyń qatarynda bolyp sanalady. Adam eger, shylym shegýdi toqtatsa ókpe obyrynyń damý qaýpin edáýir tómendeter edi.
• Shylym men tútiksheler. Salystyrmaly túrde shylym men tútiksheni tartpaıtyndardan qaraǵanda, tartatyndarda ókpe obyrynyń damý qaýpi basym eken. Oǵan sondaı-aq mynadaı faktorlarda qatysty: shylym shegýdi toqtatpaý, kóp mólsherde shylym nemese tútik ysymen ystaný, sonymen qatar tabak ysyn kóp jutý. Tipti siz tabak ysyn jutpasańyz da ókpe obyry, aýyz qýysy nemese obyrdyń basqa da túrleri damýy múmkin.
• Shylymǵa janasý. Ókpe obyry passıvti shylym shegetinderde de damıtyn kórinedi. Passıvti shylym shegetinder – ózi shylymdy arnaıy shekpese de bir bólmede shylym tútinin jutýǵa májbúr bolǵan jandar.
• Radon. Radon – bul tússiz, dámsiz radıoaktıvti gaz, ol jaıshylyqta topyraq pen tastan túziledi. Radon ókpe jasýshalaryn zaqymdap, ókpe obyryn damytýy múmkin. Shahtada jumys isteıtinder, ádette radonnyń áserinen zaqymdanady. Osy radonnyń áserne ushyraǵandar shylym shekse, olar da ókpe obyrynyń bamý qaýpi basym bolady eken.
• Astestoz. Asbet – bul mıneraldy zattar toby. Olar talshyq túrinde bolady jáne ony qurylystyq ındýstrııada keńinen paıdalanady. Talshyqty asbast usaq bólshekterge tez ýatylyp, aýaǵa kóterilip, kıimge nemese ókpege birden qonýy múmkin. Olar qaı jasýshany zaqymdasa, sodan ókpe obyrynyń damý qaýpi artady. Zertteýlerdiń nátıjesi boıynsha aıtar bolsaq, jumysta asbesttiń áserinen zaqymdanǵandar, zaqymdanbaǵandardan qaraǵanda ókpe obyrynyń damý qaýpin 3-4 esege arttyrady eken. Alaıda bul másele qurylys salasynda, asbestpen jumyss jasaıtyndar arasynda qarastyrylady. Sebebi mundaımen jumys jasaıtyndarda ókpe obyryna shaldyǵý qaýpi shylym shegetinderden qaraǵanda áldeqaıda basymyraq. Asbestpen baılanysty óndiristerde jumys isteıtinder, onyń áserinen zaqymdalmass úshin, arnaıy respıratorlardy kıip jáne basqa da qajetti qaýipsizdik sharalaryn qoldanýy kerek.
• Ekologııalyq lastaný. Zertteýshiler aýanyń dızel otyny men basqa da hımııalyq zattardyń janyp, tútininiń aýaly lastaýynan ókpe obyrynyń damý qaýpi týyndaıtynyn aıtady. Biraq olarmen tikeleı baılanysstylyǵy áli naqtylanbady. Sondyqtan bul suraqtyń tóńireginde taǵy qosymsha zertteýler júrgizý kerek.
• Ókpe aýrýy. Týberkýlez sekildi ókpe aýrýyna shaldyqqandarda da ókpe obyrynyń damý qaýpi basym bolady. Sondyqtan mynadaı tendentsııa qalyptasqan, buryn qaı jerde týberkýlezge qatysty tinder zaqymdalǵan bolsa, sol jerde ókpe obyry damýy múmkin.
• Syrqatnama. Buryn kim ókpe obyrymen aýyrǵan bolsa, sol adamdarda, buryn aýyrmaǵandarmen salystyrǵanda indettiń qaıta týyndaý qaýpi basym eken. Sol úshin buryn ókpe obyrymen aýyrǵandar shylym shegýin múmldem doǵarsa, atalmysh indetke qaıta urynýdan saqtanady.
Ǵalymdar ókpe obyrynyń týyndaý sebebin isdestirýde, sondaı-aq onyń aldyn alýdy da qarasstyrýda. Qazirgi tańda bir belgilisi ókpe obyryn boldyrmas úshin shyly shegýdi toqtatý kerek. Tipti keıbir adamdar ondaǵan jyl temeki shekse de, endigi ári ol jaǵymsyz ádetin tastasa ókpe obyryna shaldyǵý qaýpin birshama azaıtýy múmkin.
ÓKPE OBYRYNYŃ SIMPTOMDARY
Ókpe obyrynyń negizgi sımptomdary bolyp tabylatyndar:
• Jótel, buryn bolmaı júredi de kúrt bastalyp asqynyp ketedi;
• Keýdeniń ylǵı aýryp turýy;
• Qaqyryq aralas jótel;
• Demikpe, yssqyryqty tynys alý jáne tamaqtaǵy qyryl;
• Moıyn men bettiń isinýi;
• Tábettiń joǵalýy jáne aryqtaý;
• Jalpy álsizdik.
Kóretilgen sımptomdar ókpe obyrynyń týyndaýynan bolýy múmkin, sondaı-aq, bular basqa da jaǵdaılardan da bolyp jatady.
ÓKPE OBYRYNYŃ DIAGNOSTIKASY
Sımptomdardyń sebepterin tabý úshin dárigerler aýrý syrqatnamasymen tanysýy kerek: onyń ádetterin, ekologııalyq faktorlardyń múmkin bolatyn áserin jáne kásiptik zııandylyǵyn sondaı-aq,otbasynda obyrǵa qatystylyǵyn tekseredi.
Jáne de dáriger aýrý adamdy tolyq tekserýden ótkizýi kerek, rentgenologııalyq jáne basqa da tekserý sharalary júrgiziledi. Ókpe obyrynyń bolýy múmkin degen kúmán bolsa, naýqastyń qaqyryǵyn tsıtologııaǵa (bronhtyq shyryshty alý úshin júrgiziletin mıkroskopııalyq jasýsha zetteýi) zertteýdi taǵaıyndaıdy, bul ókpe obyryna dıagnoz qoıýǵa arnalǵan eń qarapaıym ádis. Dıagnozdy anyqtaý úshin bıopsııanyń kómegimen ókpe tininiń azdaǵan bóligin alý kerek, ony mıkroskppen tekseredi. Bıopsııalyq materıal alý úshin birneshe jol qarastyrýǵa bolady:
• Bronhoskopııa. Naýqastyń tynys alý joldaryn qaraý úshin aýyz quysy men jutqynshaǵyna bronhoskop engiziledi (ushynda jaryǵy bar jińishke tútikshe) . Bronhoskop arqyly mıkroskoptyq tekserý úshin azǵantaı tin bólshegi alynady.
• Ine arqyly aspıratsııalaý. Bul shara ıneniisik ornalasqan keýde qýysyna engizýmen júzege asyrylady. Onyń kómegimen mıkroskopııalyq zertteý úshin tin bólshegin alýǵa bolady.
• Torakotsentez. Ineniń kómegimen obyr jasýshasyn zertteý maqsatynda ókpeni qorshap turatyn suıyqtyq úlgisi jınap alýǵa baǵyttalǵan ádis.
AÝRÝ SATYLARY
Eger ókpe obyry anyqtalǵan bolsa, kelesideı kezeńder boıynsha aýrýdyń damý satylaryn belgileýge bolady. Bul isiktiń taralý satylaryn belgileý úshin mańyzdy bolyp tabylady. Ókpe obyly mı men súıektergi sırek metastazdanady. Mundaı aqparattyń emdeý tásilin júrgezgende dárigerlerge kómek bolýy múmkin. Ókpe obyrynnyń taralýy men satysyn anyqtaýǵa arnalǵan birneshe testter bar:
• Kompıýterli tomagrafııa (KT). Rentgen qurylǵysyna jalǵanǵan kompıýter ókpe men basqa da túrli qýystardaǵy múshelerdiń keskindemelerin egjeı-tegjeıli toptamalaýǵa múmkindik beredi.
• Iadroly-magnıtti rezonans (IaMR nemese MRT). Magnıtti qurylǵynyń kómegimen jumys isteıtin kompıýter ókpe men basqa da túrli qýystardaǵy múshelerdiń keskindemelerin egjeı-tegjeıli serııalaýǵa múmkindik beredi.
• Radıonýklıdti kóshirme. Zertteýdiń bul túri obyrdyń baýyr sekildi basqa jerge taralǵan-taralmaǵandyǵyn anyqtaýǵa baǵyttalady. Zetteýdi júrgizý úshin aýrýǵa birkelki radıoaktıvti zatty jutqyzady nemese ishine engizedi. Túrli múshelerdegi radıoaktıvtiliktiń kezeńi radıoaktıvti kóshirme dep atalatyn arnaıy qurylǵynyń kómegimen baǵalanady. Bul arqyly túrli múshelerdiń potologııalyq oshaǵyn anyqtaýǵa bolady.
• Súıekti skanerleý. Súıekti skanerleý radıonklındi skanerleýdiń taǵy bir túri. Bul ádis súıek tinderine isiktiń taralǵan-taralmaǵandyǵyn anyqtaýǵa múmkindik beredi. Bul zertteýdi júrgizý úshin aýrýǵa birshama mólsherde radıoaktıvti engiziledi. Bul zat biraz ýaqyt ótkennen keıin súıektegi isiktiń potologııalyq isingen ornyna baryp tunady. Skanerdiń múmkindigimen bul jaıtty basyp, rentgendik keskindemege shyǵarýǵa bolady.
• Medıastınoskopııa/Medıastonomııa. Medıastıoskopııa kókirektegi lımfa túıinderge isiktiń taralǵan-taralmaǵanyn anyqtaýǵa múmkindik týǵyzady. Bul tekserý sharasy ushynda jaryǵy bar arnaıy qurylǵynyń kómegimen júzege asyryladdy. Ol qurylǵyny kókirekti azdap tesip ishke endiredi, sol arqyly músheler men lımfa túıinderdi zertteıdi. Kókirekti sondaı-aq medıastınotomııalyq jolymen – hırýrgııalyq operatsııa arqyly tekserýge bolady. Ol úshin keýdeni tilý arqyly kókirek shyǵarylady. Eki jaǵdaıda da bıopsııa júrgizýge bolady jáne mıkroskopııalyq zertteý úshin tinniń azdaǵan bólshegi alynady.
ÓKPE OBYRYNYŃ EMDELÝI
Qazirli ýaqytta ókpe obyry emdeledi, tek ýaqytysymen dıagnostıka jasap, emin erte qolǵa alsa. Eń mańyzdy faktory aýrý jannyń jalpy jaǵdaıy. Iaǵnı, ol operatsııanyń qaı satysyna shydaı alatyndyǵyna baılanysty. Budan basqa hırýrgııalyq operatsııany basqa da ádistermen aýystyra tursa bolady. Ol endi, aýrýdyń taralý satysyn baqylaý men aýrýdyń ómirin uzarta turýǵa ǵana múmkindik beretin amaldar. Eger ondaı da emdeý ádisteri qoldanylýǵa kelmeıtin bolsa, dáriger pallıatıvti emdi usynýy múmkin. Ol kezde aýrýdyń boıyndaǵy obyrmen baılanysty basqa da máselelerdiń týyndaýyn toqtatýǵa, sondaı-aq, naýqastyń ómirlik sapayn jaqsartýǵa baǵyttalǵan sharalar iske qosylady.
Dáriger sonymen qatar, aýrýdy ókpe obyryn anyqtap, emdeýmen aınalysatyn mamandarǵa joldaýy múmkin. Olar: onkologtar, hırýrgtar, radıologtar, pýlmonologtar.
Ókpe obyryn emdeıtin ádisterdi tańdaý
Ókpe obyryn emdeıtin túrli ádister bar, olardy kóptegen faktorlarǵa baılanysty tańdaý jasaýǵa týra keledi. Mysaly, isiktiń túri, kólemi, ornalasýy, sondaı-aq, taralý satylaryna qarasty. Bulardan basqa mańyzdy faktordyń biri – aýrýdyń jas mólsheri bolyp tabylady. Jáne onyń densaýlyǵynyń jalpy jaǵdaıy, janama áserler men t.b. jaıttar da nazarǵa alynady.
Ókpe obyryn emdeıtin ádister, obyr isigin joıýǵa, sondaı-aq aýrýdyń ómir sapasyn jaqsartýǵa, aýrý ssımptomdaryn jeńildetýge baǵyttalady.
• Hırýrgııalyq operatsııa isikti joıýǵa baǵyttalady. Operatsııanyń sátti bolýy ókpedegi isiktiń ornalaý jaǵdaıyna baılanysty. Ókpe tininiń azdaǵan aýmaǵyn joıýǵa baǵyttalǵan operatsııa túri – segment rezektsııasy dep atalady. Ókpeniń tolyqtaı bir jartysyn joıýǵa baǵyttalǵan operatsııa túri lobektomııa dep atalady. Pnevmonektomııa – bul ókpeni todyqtaı joıýǵa baǵyttalǵan operatsııa túri. Isiktiń keıbir túrleri neoperabeldi bolyp tabylady, ıaǵnı hırýrgııalyq operatsııa arqyly joıýǵa kelmeıtin isik túri bolyp tabylady. Odan basqa, hırýrgııalyq operatsııa basqa da sebepterge baılanysty oryndaýǵa yńǵaısyz bolyp qalýy da ǵajap emes.
• Hımıoterapııa barlyq aǵzadaǵy obyr jasýshalaryn joıý úshin obyrǵa qarsy dárilerdi qabyldaýǵa negizdeledi. Tipti obyr isigi hırýrgııalyq jolmen joıylǵannyń ózinde, obyr jasýshalary ózine jaqyn basqa tinderde saqtalyp qalýy múmkin. Hımıoterapııa isiktiń úlkeıip ketpeýi úshin qoldanylýy múmkin, sondaı-aq, aýrýdyń sımptomdaryn jeńildetýge de paıdalanylady. Obyrǵa qarsy dáriler kóbinese ishke ınektsııa arqyly engiziledi nemese kateteranyń (bul arnaıy tútikshe, ol dári engizilgenshe iri tamyrǵa ornatylady) kómegimen júzege asady. Keıbir obyrǵa qarsy dáriler aýrýlarǵa aýyz arqyly beriledi.
• Radıatsııalyq terapııa, muny radıoterapııa dep te ataıdy. Bul ádis arqyly obyr jasýshasyn joıýǵa baǵyttalǵan joǵary energııalyq radıoaktıvti sáýle qoldanylady. Radıoterapııa isiktiń kólemin kishireıtý úshin hırýrgııalyq operatsııanyń aldynda qoldanýylýy múmkin nemese obyr jasýshalaryn túgeldeı joıý úshin operatsııadan keıin paıdalanylady. Keıde radıoterapııa hımıoterapııanyń sapasyn kúsheıtý úshin, hırýrgııalyq operatsııamen birge obyrdy emdeý negizinde paıdalanylady. Radıoterapııa tynys ala almmaý, demikpe sekildi sımptomdardy jeńildetý maqsatynda da qoldanylýy múmkin. Radıatsııanyń negizgi kózi retinde arnaıy apparat (syrtqy radıatsııa) qoldanylýy múmkin, sondaı-aq quramynda radıoaktıvti materıaly bar ımplantty qurylǵy qoldanylady. Bul atalmysh qurylǵy isiktiń jaqyn aralyqtaryna qondyrylady (ımplanttanady) bul ishki radıatsııa dep atlady.
• Fotodınamıkalyq terapııa – sáýleli terapııanyń bir túri. Muny oryndaý barysynda aǵza jasýshalaryna sińiriletin arnaıy hımııalyq zattardy qantamyrlar arnasyna engizedi. Bul nárse qalypty jasýshalardyń tez ketýine yqpal etedi, biraq, obyr jasýshalarynda uzaq ýaqytqa deıin saqtalyp qalady. Sáýleniń áserinen bul zat iske qosylady jáne ózi sińgen obyr jasýshalaryn joıady.
Fotodınamıkalyq terapııa ókpe obyrynyń sımptomdaryn seńildetý úshin qoldanylýy múmkin, mysaly, qantamyrlaryn baqylaýda ustaýy múmkin, jasýshalardy joıý barysynda tynyss alýdy jeńildetýi múmkin, jáne bekitilgen muryntynys joldaryn ashýy múmkin.Fotodınamıkalyq terapııa sondaı-aq, dástúrli emdik ádister retteı almaıtyn, naýqastardyń shaǵyn kólemdi isikterin de joıý úshin qoldanylady.
Usaq jasýshaly emes ókpe obyryn emdeý
Usaq jasýshaly emes ókpe obyrymen aýrytan aýrýlarǵa emdeýdiń túrli joldary taǵaıyndalýy múmkin. Emdik tásildi isiktiń kólemine, ornalasý yńǵaıyna jáne taralý satylaryna baılanysty tańdaý kerek. Obyrdyń bul túrine kóbinese hırýrgııalyq em qoldanylady. Krıohırýrgııa – obyr jasýshasyn qatyrý jolymen joıýǵa negizdelgen, sondaı-aq usaq jasýshaly emes ókpe obyrynyń barynsha sońǵy satylaryndaǵy sımptomdardy baqylaýǵa múmkindik týǵyzady. Aýrýdy baıaý damytý maqsatynda jáne jımtomdardy jeńildetý úshin radıatsııa terapııasy men hımıoterapııa kombınatsııasyn qoldansa bolady.
Usaq jasýshaly ókpe obyrynyń emdelýi
Usaq jasýshaly ókpe obyry tez taralatyn bolyp sıpattalady. Dıagnoz qoıý barysynda, kóbinese basqa músheler men tinderde taralǵan isik anyqtalady. Iaǵnı, taralǵan isikterdi joıý úshin jalpy árqashan hımıoterapııa taǵaıyndalady. Budan basqa, ókpe, mı jáne basqa múshelerdegi obyrlardy joıýǵa baǵyttalǵan radıatsııalyq terapııa tásili qoldanylýy múmkin. Keıbir usaqjasýshaly ókpe obyry bar aýrý jandarǵa , olarda metastazdaný oryn alǵan-almaǵanyna qaramastan mı radııatsııalyq terapııasy taǵaıyndalýy múmkin. Bul qadam profılaktıkalyq kranıaldy ırradıatsııa dep atalady. Ol mı isiginiń damýynyń aldyn alýǵa baǵyttalǵan. Hırýrgııalyq operatsııa ókpe obyrymen aýratyndardy emdeýdiń jalpy strategııalyq bóligi bolyp tabylady.
Ókpe obyryn emdeýdegi janama áserler
Obyrǵa qarsy terapııadaǵy janama áserler emdeý ádisine baılanysty jáne jeke tulǵalardyń bolmysyna baılanysty da bólinedi. Janama áserler kóbinese ýaqytsha sıpat kórsetedi jáne onyń álsireý boıynsha da ádisteri bar.
• Ókpe obyry boıynsha hırýrgııalyq aralasý keń kólemdi operatsııa bolyp tabylady. Ókpeniń bir syńaryn joıǵannan keıin keýde qýysyna aýa men suıyqtyqtar jınala bastaıdy. Naýqastarǵa ylǵı keýde qýysyn aýdaryp, tereń dep alyp nemese jıi jótelip turýǵa týra keledi. Mundaı amaldar arqyly ókpeniń kólemi ósedi, artyq aýa men suıyqtyqtardy shyǵarýy jeńildeıdi. Ókpege operatsııa jasaǵannan keıin keýdeniń aýyrsynýy men demikpe qatty mazalaýy múmkin. Bul janama áserdiń negizgi belgisi bolyp tabylady. Naýqastarǵa, ádette, kúsh-qýaty qaıta qalpyna kelýi úshin birneshe apta nemese aı qajet bolady.
• Hımıoterapııa, obyr jasýshalarynan basqa saý jasýshalarǵa da áser beredi. Hımıoterapııanyń janama áseri dárilerden jáne olardy artyq mólsherde qoldanǵannan naqty anyqtalady. Hımıoterapııanyń barynsha keń taralǵan janama áserleri: júrek aıný, qusý, shash túsý, aýyz qýysynda oıyq jaralardyń paıda bolýy jáne álsizdik.
• Radıatsııalyq terapııa da hımıoterapııa sekildi obyr jassýshalarynan basqa saý jasýshalardy da zaqymdaıdy. Radıatsııa terapııasynyń janama áseriniń sıpaty jergilikti áerlermen belgi beredi, sondaı-aq, radıoterapııanyń mólsherin artyq qoldanǵannan janama áser beredi. Radıoterapııanyń keń taralǵan janama áserleri qurǵaý jáne aýyz qýysynyń titirkenýi, jutynýdyń qıyndaýy, álsizdik, sáýleniń áseri bolǵan teriniń ózgerýi, sonymen qatar, tábettiń joǵalýy bolyp tabylady. Mı radıoterapııasy bas aýrýymen qatar kelýi múmkin, sondaı-aq teri ózgerip, del-sal kúıge túsip, júrek aınyp, qusyp, shash túsip, este saqtaý qabileti buzylyp, sanaly oılaný múmkin bolmaı qalýy múmkin.
• Fotodınamıkalyq terapııa teriniń sezimtaldyǵyn arttyrady jáne kóz jaryqqa alty aptadaı tózgisiz bolyp júredi. Bul terapııany qoldanǵan naýqastar kúnnen
qorǵaıtyn kıim kıip, kózildirik taǵyp júrgeni durys. Fotodınamıkalyq terapııanyń basqa da ýaqytsha bolatyn janama áserleri jótel, jutynýdyń jıyndaýy, aýyr dem alý jáne demikpe bolyp tabylady.
QOSYMShA JÁNE ALTERNATIVTI MEDITsINA
Keıbir qaterli isikke shaldyqqandar qosymsha jáne alternatıvti medıtsınanyń ádisterin ońtaıly dep sanaıdy:
Qosymsha ádister hmıoterapııa jáne radıoterapııa sııaqty mı isigen emdeýge arnalǵan standartty emdeý túrlerimen qatar qoldanylady. Alternatıvti ádis – standartty emdeý ádisteriniń orynyna qoldanylady.
Akýpýnktýra (ıneterapııasy), emdik massaj, shóp ónimderi, dárýmender nemese arnaıy dıeta, sonymen qatar, vızýalızatsııa, medıtatsııa jáne túrli rýhanı emder qosymsha nemese alretnatıvti medıtsınaǵa jatady.
Keıbir onkologııalyq aýrýlar qossymsha nemese alternatıvti terapııanyń arqasynda ózderin edáýir jaqsy sezinip qalatyndyǵyn aıtyp júr. Jáne bir aıta keterligi, qosymsha jáne alternatıvti medıtsına hımıoterapııa men radıoterapııanyń keıbir mehanızmderiniń áserin ózgertedi. Bul ózgerister aýrýǵa aıtarlyqtaı zııanyn tıgizýi múmkin. Budan basqa, qosymsha jáne alternatıvti medıtsına, tipti jeke qoldanylsa da ózdiginen zııanyn tıgizip qoıýy da ǵajap emes. Keıbir qosymsha jáne alternatıvti medıtsınanyń túrleri qymbat turatyn bolyp keledi.
Aýrýlardyń kútimine qoldaý kórsetý
Qaterli isik sekildi kúrdeli aýrýmen ómir súrý ońaı emes. Keıbir adamdarǵa bul aýrýmen baılanysty emotsııalyq jáne praktıkalyq máselelerin sheshý úshin kómek qajet. Ondaı jaǵdaıda aýrýǵa qandaı jaǵynan bolsyn kómek qolyn sozsa da paıdaly bolmaq. Bul uıǵarym ásirese batys jaqta jaqsy damyǵan. Qaterli isikpen aýyratyndar men atalmysh toptar bas qosyp turady, árqaısysy óz jaǵdaıymen bólisip, keıbireýdeli emdelý úshin ózine paıdaly keńes alyp qaıtyp jatady.
Onkologııalyq aýrýy bar adamdar óz otbasy jaıly kóp oılaıdy, óziniń jumys ornynyń saqtalýyn, kúndelikti turmys-tirshiligin jıi ýaıymdap júredi. Ondaı aýrý adamdarǵa barynsha sabyr saqtap júrgen durys, olarǵa emdeletini jaıynda, emhanada alańsyz bolýy kerektigi jaıynda, medıtsınalyq kómekti barynsha durys qoldaný kerektigi jaıynda áńgimelesip turǵan júrgen jón. Onkologııalyq aýrýlardyń kóptegen suraqtaryna ádette medıtsına qyzmetkerleri jaýap beredi.
Durys tamaqtaný men fızıkalyq belsendilik
Onkologııalyq aýrýlardiń ózin ózi kútingeni asa mańyzdy bolyp tabylady. Ol úshin jaqsy tamaqtanyp, jetkilikti túrde belsendi qozǵalys jasaý kerek. Onkologııalyq aýrýlar salmaǵyn turaqty utap turý úshin náýyzyǵa baı taǵamdarmen qorektenýi kerek. Ásirese aǵýyzy mol taǵamdardy paıdalanǵany abzal. Jaqsy tamaqtaný arqyly ózin-ózi jaqsy sezinedi jáne kóp energııa jınaıdy.
Onkologııalyq aýrýlar kóbinese emdelgen kezde nemese emdelgennen keıin tábeti nasharlap ketedi. Olar ózin delsal sezinedi nemese sharshańqy júredi, ne bolmasa, dám sezýi ózgerip ketedi. Budan basqa, emdeýdiń janama áserleri (tábetiniń nasharlaýy, júregi aınýy, qusýy nemese aýzynyń qyshýy sııaqty) salmaqty máselelerdi týyndatýy múmkin. Dáriger, dıetolog nemese basqa da medıtsınalyq qyzmetkerler tamaqtanýǵa baılanysty máselelerdi sheshýge kómektesýi múmkin.
Kóptegen adamdar salaýatty ómir saltyn saqtaý arqyly ózin kádimgideı jaqsy sezinip júredi. Júrý, ıogamen aınalysý, júzý, jáne osyndaı sporttardyń biraz túrleri kúshtiń saqtalýyna jáne energııany turaqty ustaýǵa jáne ómirlik tonýsty kóterýge yqpal etedi. Jattyǵýlar emdelý protsesinde júrek aıný, aýrý sekildi jaǵdaılardy jeńildetedi. Olar sondaı-aq, kúızelisten aıyǵýǵa da kómek beredi. Dese de, fızıkalyq júkteme jaıynda dárigermen keńesip alýdyń mańyzy zor bolmaq. Eger fızıkalyq júktemeden aýrý nemese basqa da máseleler týyndap jatsa, ol jaıynda mindetti túrde dárigerge habarlaý kerek, dáriger atalmysh jattyǵýlardyń basqasha túrlerine baǵyttaýy múmkin.
Jótel (erlerde / áıelderde)