Materıal medıtsına ǵylymynyń professory Almaz Sharmannyń AQSh-tyń Ulttyq onkologııa ıstıtýtyndaǵy «Sizge jatyr obyry jaıly ne bilý kerek» atty maqalasynyń negizinde daıyndaldy. (What do you need to know about uterine cancer).
Jatyr
Jatyr – áıelderdegi óndiristik júıeniń bir bóligi bolyp sanalady. Bul múshe almurt tárizdi bolyp keledi, onda - uryq damıdy. Jatyr – qýyq pen tik ishektiń arasynda, kishi jambas qýysynda ornalasqan.
Jatyr moıyndyǵy – jatyrdyń tómengi bóliginde ornalasqan, tarylǵan jeri. Jatyrdyń keń bóligi, moıyndyqtyń ústińgi jaǵynda ornalasqan, ony – jatyr denesi deıdi. Jatyrdyń kúmbez tárizdi joǵarǵy bóligi - jatyrdyń túbi dep atalady. Jatyrdan qarama-qarsy eki jaq betinen Fallopıev tútiksheleri shyǵady. Olar analyq bezge jalǵasyp tuıyqtalady.
Jatyr 3 qabattan turady. Ishki qabatty – endometrıı. Ortańǵy qabatty – mıometrıı – (bulshyqetti qabat). Syrtqy qabatty – perımetrıı.
Bala týý jasyndaǵy áıelderdiń ár aı saıyn endometrıi jýaryp turady, bul jatyrdyń júktilikke daıyndalýyna baılanysty bolatyn qubylys. Eger júktilik bolmasa, endometrıı qabatty sylynyp, qynap arqyly qanmen aralasyp syrtqa shyǵyp ketedi. Ony – etekkir (menstrýatsııa) dep ataıdy.
Qaterli isik degen ne?
Qaterli isik tinderdi túzetin, qurylym elementterinen, jasýshalardan bastalady. Tinder múshelerdi túzedi.
Qalypty jasýshalar ósedi jáne bólshektenedi, aǵzanyń qajetine qaraı jańa jasýshalardy týdyrady. Kónergen jasýshalar joıylady, al olardyń orynyn jańa jasýshalar basady. Keıde, bur retti protsess buzylady. Aǵzaǵa qajet emes jańa jasýshalar túzilip, kóne jasýshalar oryn bosatpaı qoıady. Bul qosalqy jasýshalar jańatúzindi nemese isik dep atalatyn tinder massasyn túzedi.
Isikter zalaldy jáne zalalsyz bolyp bólinedi:
Zalalsyz isikterde qaterli isiktiń kategorııalary bolmaıdy.
• Zalalsyz isikter ómirge kóp qaýip tóndire bermeıdi.
• Ádette zalalsyz isikter joıylǵannan keıin qaıta paıda bolmaıdy.
• Zalalsyz isikterdiń jasýshalary mı tinderiniń aınalasyna ósip shyqpaıdy.
• Zalalsyz isiktiń jasýshalary basqa múshelerge jáne deneniń basqa bólikterine taralmaıdy.
Jatyr obyrynyń zalalsyz túri kelesilerdi de qamtıdy:
Fıbroıdty isikter (jatyr mıomasy) jatyrdyń bulshyqetti qabatynda jaıylatyn keń taralǵan isik túri bolyp tabylady. Bul araý kóbinese 40 jastan asqan áıelderde jıi kezdesedi. Bul indetke urynǵan áıelerde bir ýaqytta birneshe fıbroıdty túıinder paıda bolady. Fıbroıdty isik obyr túrine aýysyp ketpeıdi. Menopaýza kezine óte bastaǵan fıbroıdty isikterdiń barlyǵynyń kólemi jıi kishirıedi jáne keıbireýleri ózdiginen joǵalyp ketedi.
Ádette fıbroıdty isikter (jatyr mıomasy) eshqandaı sımptom týdyrmaıdy. Biraq kólemine, ornalasý mekenine qaraı fıbroıdty túıinder qan ketýmen, qynap bólindilerimen jáne jıi zár shyǵarýlarmen astasyp ketip jatady. Mundaı sımptomdary kórinis tapqan áıelder mindetti túrde dárigerge qaralýy kerek. Eger kóp mólsherde qan ketýler oryn alsa, jáne isik jaqyn turǵan aǵzalarty basyp bara jatsa, qatty aýrý ezimin týyndatsa dárigerler hırýrgııalyq aralasýlar nemese basqa da túrli em-sharalardy oryndaýǵa keńes beredi.
Endometrıoz jatyrdyń taǵy da bir zalalsyz ózgerisiniń bir túri. Ol kóbinese 30-40 jasar, ásirese júkti bolmaǵan áıelderde baıqalyp jatady. Endometrıoz jatyrdaǵy endometrıaldi tinderdiń jaqyn aǵzalarǵa taralýymen sıpattalady. Bul jaǵdaı oryn alǵanda, etekkir kelgende qatty aýyrǵan sezimder bilinedi, qynaptan potologııalyq bólindiler bólinedi jáne bedeýlik damýy múmkin. Biraq endometrıoz jatyr obyryn týdyrmaıdy. Endometrıozy bar áıelderge ádette, gormonaldi terapııamen emdelýge bolady degen keńester beriledi.
Endometrııa gıperplazııasy – bul basqa bir zalalsyz jaǵdaı, jatyr ishkilik qabattardaǵy jasýshalardyń sany artyp ketýimen sıpattalady. Endometrııa gıperplazııasy – obyr emes, biraq ol obyrǵa ákep soqtyratyn jaǵdaı. Endometrııa gıperplazııasy etekkirdiń artýymen, etekkir aralyq qan ketýlermen, sondaı-aq, menopaýza kezeńderinde qan bólinýimen sıpattalady. Bul jaǵdaı kóbinese 40 jastan asqan áıelderde jıi kezdesedi.
Dáriger jatyr obyrynyń damýynyń aldyn alý úshin endometrııalyq gıperplazııasy bar áıeldiń jatyryn alyp tastaýǵa (gısterektomııa) keńes beredi. Sondaı-aq, progesteron garmonynyń kómegimen emdelýge de bolady jáne ylǵyı gınekologtiń baqylaýynda bolýy tıis.
Zalaldy isikter qaterli isikpen tikeleı baılanysty bolyp tabylady.
• Zalaldy isikter zalalsyzdarǵa qaraǵanda salmaqtyraq sımptomdarmen kórinis beredi. Olar naýqastyń ómirine qaýip tóndirýi de múmkin.
• Zalaldy isikter kóp jaǵdaıda joıylady, biraq qaıta paıda bolýy da múmkin.
• Zalaldy isikter ózine tıesili músheler men tinderdi zaqymdaýy múmkin, nemese olardy isitedi.
• Zalaldy isikterdiń jasýshalary basqa músheler men dene bólikterine taralady (metastazdanady). Qaterli isik jasýshalary taralyp, ózimen baılanysqan, qan aǵymyn nemese lımfa túıinderdi isite bastaıdy. Isik jasýshalary basqa múshelerde damıdy, ol jerde músheni zaqymdaıtyn jańa isikter túzedi. Basqa múshelerge taralǵan qaterli isik jasýshalaryn metastazdar dep ataıdy, al olardyń taralý protsessi metastazdaný bolyp tabylady.
Isiktiń jaıylýy kezinde jáne basqa aǵzalarǵa nemese dene bólikterinde jańa isikterdiń túzilýi kezinde olar anomaldi jasýshalar quraıdy jáne olardyń barlyǵyn alǵashqylyq dep ataıdy. Mysaly, jatyr qaterli isigi ókpege taralsa, ókpedegi obyr isigi – jatyr obyrlyq isigi bolyp sanalady. Bul aýrý jatyr obyrynyń metastazdanýy bolady, ókpeniki emes. Eger ol osyndaı sebepterden indet týyndasa, ol jatyr obyry boıynsha emdeledi, ókpe obyry boıynsha emes. Dárigerler bulaı týyndaǵan isikterdi keıde «dıstantty» nemese metastatıkalyq aýrý dep ataıdy.
Jatyr obyry kóbinese «endrmetrııa» dep atalatyn ishki qabattan damıdy. Obyrdyń mundaı túri endometrıaldi obyr dep atalady, biraq, ony kópshilik jatyr obyry dep ataı beredi. Iaǵnı budan túıerimiz, obyr endometrııadan bastalady degen sóz.
JATYR OBYRYNYŃ SIMPTOMDARY
Jatyr obyry kóbinese menopaýzadan keıin damıdy. Biraq ol menopaýza kezinde de damı berýi múmkin. Qynaptan potologııalyq qandy bólindiniń shyǵýy jatyr obyryrynyń barynsha keń taralǵan sımptomy bolyp tabylady. Qan ketý azdaǵan qan aralasqan sýly bólindi túrinde bastalady. Sodan qandy túri qoıýlana túsedi. Budan keıin «menopaýzadan munshalyqty qan ketpeý kerek edi ǵoı» degen kúmánmen tekerilip kórgenińiz durys.
Áıelderde tómende kórsetilgen sımptomdardyń ishinara bolmasyn biri kezdesse, dárigerge habarlasýy kerek:
• Qynaptan ádettegiden tys qan men bólindiler shyqsa;
• Zár shyǵarǵan kezde qınalý, aýrý sezimderi bolady;
• Jynystyq qatynas kezinde aýrý sezimderi mazalaıdy;
• Shapta aýrý sezimi bolyp júredi.
Kórsetilgen sımptomdar qaterli isiktiń protsessin týyndatady nemese basqa da kúrdeli máselelerdiń bolǵanyn meńzeıdi. Degenmen ondaı jaǵdaıdyń bári birdeı qaterli isikten bola mermeıdi, biraq naqty, senimdi dıagnozdy dáriger ǵana qoıa alady.
Jatyr obyrynyń dıagnostıkasy
Eger áıelderdi jatyr obyrynan týyndaǵan sımptomdar mazalasa, onda olarǵa «dárigerge qaralyńyz» dep keńes berer edik. Sebebi dáriger jalpy tekserý júrgizedi jáne qan men nesep taldamasyn ótkizýdi taǵaıyndaıdy. Dáriger tómende kórsetilgendeı túrli, qajetti tekserýlerdi júrgizýi múmkin:
• Gınekologııalyq tekserý – dáriger tómengi múshelerge (qynapqa, jatyrǵa, qýyqqa jáne ash ishekke) tekserý júrgizedi. Tekserý atalǵan aǵzalardyń kólemi men qurylymyn qaraý úshin júrgiziledi. Qynap pen jatyr moınyn tekserý arnaıy qurylǵynyń kómegimen júzege asyrylady.
• Jatyr moınynyń juǵyndysy – dáriger potologııalyq jasýshalardyń zerthanalyq jáne mıkroskopııalyq jaǵdaıda tekserý úshin jatyr moınynan jáne qynaptyń joǵarǵy bóliginiń juǵyndysyn jınaıdy. Bul test Papanıkalaý boıynsha jyǵyndy alý (avtordyń aty berilgen) dep atalady nemese ony Pap-test dep te qysqartyp aıtsa bolady. Bul test arqyly jatyr moınyndaǵy obyr jasýshasyn anyqtaýǵa bolady, obyrdy tabý úshin sol jatyrǵa bıopsııa júrgizý kerek, ıaǵnı jatyr qýysyna arnaıy quraldy kirgizý kerek jáne mıkroskoppen tekserý úshin tin bólshegin alý qajet.
• Transqynapty ýltradybysty tekserý – dáriger arnaıy quraldy qynapqa kirgizedi, ıaǵnı, joǵary jıilikti shaǵylysatyn tolqynnyń kómegimen jatyrdyń ishki joǵarǵy qurylymen qarap shyǵady. Atap aıtqanda, bul ádis bıopsııa júrgizý úshin endrometrııanyń potologııalyq tolysýyn anyqtaýǵa múmkindik beretin negizgi sheship bolyp tabylady.
• Bıopsııa – dáriger jatyrdyń ishki joǵarǵy jaǵynan tin bólshekterin jınaıdy. Bul shara jatyrdy keńeıtýge arnalǵan arnaıy qurylǵynyń kómegimen júzege asaýy múmkin. Osymen birge jatyrdyń shyryshty qabatyndaǵy tunyp qalǵan zattardy qyrýdy da júzege asyrýǵa bolady. Odan ári
qaraı alynǵan bıopsııanyń kómegimen tinderge mıkroskoptyq tekserý júrgiziledi. Sondaı-aq, gıperplazııalyq nemese tabylǵan obyr jasýshalaryn jáne t.b. potologııalyq belgilerdi anyqtaý úshin qyrylǵan materıaldar da tekseriledi. Osyndaı sharalardan keıin belgili bir ýaqytqa ishinde áıeldiń asqazanynyń tómengi jaǵynda nashar sezimder týyndaýy múmkin jáne azǵantaı qandy bólindiler kórinis beredi.
JATYR OBYRYNYŃ DAMÝ SATYLARY
Dáriger dıagnoz qoıǵannan keıin, durys emdeý sharasyn taǵaıyndaý úshin, naýqasta qandaı qaterli isiktik protsess júrip jatqandyǵyn bilýi kerek. Aýrýdyń satysyn anyqtaý – obyrdyń qaı satyda taralyp bara jatqanyn, jáne qandaı aǵzalarǵa taralǵanyn anyqtaý bolyp sanalady.
Dáriger bul suraqtar tóńireginde jaýap izdeý úshin qan jáne nesep taldamasyn zertteýdi taǵaıyndaıdy, sonymen qatar rentgenologııalyq zertteýde qalys qalmaýy múmkin. Bularǵan basqa, kompıýterli tomografııa, ýltrodybystyq zertteý, ıaderli-magnıtti rezonans, sıgmoıdoskopııalyq nemese kolonskopııalyq zertteýler júrgizilýi múmkin.
Kóp jaǵdaıda qaterli isiktiń satysyn anyqtaýǵa arnalǵan senimdi jol jatyrdy joıý bolyp tabylady (gısterektomııa) jáne qaterli isiktik protsesstiń damý satysy vızýaldy túrde, ıaǵnı qarapaıym kózden kórý arqyly anyqtalýy múmkin. Kóbinese jatyrdyń bulshyqettik tini zaqymdandy ma, zaqymdanbady ma, jáne lımpfatıkalyq túıinderge sondaı-aq, jaqyn turǵan shap aǵzalaryna taraldy ma sony anyqtaý asa mańyzdy ról atqarady. Sondaı-aq, obyr jasýshalary bar alynǵan tinge mıkroskoptyq zertteý júrgiziledi.
Jatyrdyń satylanýy tómende keltirilgen belgilerdiń nezizinde qoıylady:
• I Satysy- qaterlli isiktiń protsessi jatyrdy ǵana zaqymdaıdy jáne jatyr moınyna taralmaıdy;
• II satysy – qaterli isiktiń jatyr moıny men denege taralaý protsessi;
• III satysy – qaterli isik jatyr mańyna taralady, biraq, shap mańyna shyqpaıdy (biraq, ol qýyq pen tik ishekti zaqymdamaı turǵan kezde) júretin protsessi. Shaptaǵy lımfatıkalyq túıinderde jatyr isigi quralady.
• IV satysy – qaterli isiktiń qýyq pen tik ishekke nemese shap jaqtaǵy basqa da aǵzalarǵa taralatyn protsessi
JATYR OBYRYN EMDEÝ
«Jatyrynda qaterli isigi bar» dep dıagnoz qoıylǵan kóptegen áıelder emdeý ádisterine qajetti sheshimderdiń bárin qabyldap, emdelýge belsendi túrde kirisedi. Biraq keıbireýler qoıylǵan dıagnosyn estigende eseńgirep, kúızelip aýrýdyń adekvantty maǵlumattaryn eskere almaı qalyp jatady. Mysaly, naýqastar ózine bilýi kerek kóptegen suraqtardy dárigerge qoıa almaı qalady. Osyndaı sebepterge baılanysty naýqastar dáriger qabyldaýyna barǵan kezde qasyna týysyn nemese dosyn ertip alǵany abzal, olar aýrýǵa ózdiginshe kómek bolady.
Dáriger aýrýdy arnaıy mamandarǵa baǵyttaýy múmkin, mysaly, gınekologqa (áıelderdiń osyndaı máselelerimen aınalysatyn maman), nemese onkologqa (qaterli isikterdi emdeýmen aınalysatyn maman).
Emdeý ádisteri
Jatyr obyryn emdeý áditeri isiktiń kólemine, aýrý satysyna, sondaı-aq, isiktiń isiýine áıeldik gormonnyń qaı atysy áser etetindigine baılanysty júrgiziledi. Sondaı-aq obyr jasýshasynyń dıfferentsıatsııa satysy mańyzdy faktor bolyp tabylady. Iaǵnı, bul jasýshalar qaı satysynda qalypty jaýshalardan erekshelenetinine qarasty ajyratylady. Aıyrmashylyǵy qansha kóp bolsa, isik sonshalyqty tez damıdy. Budan basqa, emdeý ádisindegi sheshim qabyldaýǵa májbúr etetin faktor áıeldiń jalpy densaýlyq jaǵdaıy bolyp tabylady.
Jatyr obyryn emdeıtin birneshe qatarly emdeý túrleri bar. Jatyr obyry bar áıeldeerge kóbinese hırýrgııalyq em júrgiziledi. Keıbireýlerge radıatsııalyq terapııa taǵaıyndalady. Keıde, gormonaldi terapııa dep atalatyn em túrin qabyldaýǵa keńes beriledi. Al aýrýlardyń endi bireýlerine biriktirilgen em túri taǵaıyndalady.
Jatyr obyry bar kóptegen áıelderdiń jatyryn alyptastaý (gısterektomııa) maqsatynda jırýrgııalyq aralasýlar oryndalady. Operatsııa qursaq qýysynyń qabyrǵasyn tilý arqyly júzege asyrylady. Hırýrg ádette jatyrmen birge qos fallopıev tútikterin jáne analyq bezderli alyp tastaıdy, ıaǵnı, bılateraldi salpıgo-ooforektomııa dep atalatyn em túri júrgiziledi.
Sondaı-aq hırýrýg, eger obyr jasýshalary lımfatıkalyq túıinderde quralsa, ol túıinderdi de alyp tastaıdy. Eger obyr jasýshasy lımfatıkalyq túıinderde ornalassa, onda obyrlaný protsessi aǵzayń basqa bólikterine de taraldy degen sóz. Eger obyr endrometrııada shektelse, áıelge hırýrgııalyq operatsııadan basqa, emdeýdiń qosymsha túrleri qajet bolmaıdy.
Radıoaktıvti terapııa obyr jasýshalaryn joıa alaıyn joǵary ekergııaly radıoaktıvti sáýleni qoldanýmen sıpattlady. Hırýrgııalyq aralasýlar men radıoterapııa uqsas túrde emdeýdiń jerligikti túrimen astasady, árıne ol, óz aıamǵynda qanshama obyr jasýshalaryn joıǵandyǵyna baılanysty.
Keıbir áıelder jatyr obyrynyń I, II nemese III satysynda hırýrgııalyq aralasýlar men radıatsııalyq terapııanyń birikken túrin qajetsinedi. Olarǵa aldymen isiktiń kólemin kishireıtý úshin radıoterapııa júrgiziledi, odan keıin hırýrgııalyq operatsııa oryndalady. Biraq, keıde radıoterapııa qalyp qoıǵan isikterdi ketirý úshin hırýrgııalyq operatsııadan keıin júzege asyrylady. Budan basqa, radıoterapııa hırýrgııalyq operatsııa jasaı almaıtyn áıelderge júrgiziledi.
Jatyr obyryn emdeý úshin radıatsııalyq terapııanyń eki túri qoldanylady:
• Syrtqy terapııa: syrtqy radıoterapııa úshin radıatsııanyń syrtqy kózi qoldanylady (arnaıy apparat), bul sáýle isiktiń ornalasqan jerine baǵyttalady. Mundaı em birneshe aptanyń ishinde, aptasyna 5 kún júrgiziledi. Bulaı isteý arqyly qaterli isiktiń jasýshalaryn jınastyrýǵa bolady.
• Ishki radıoterapııa: ishki radıoterapııa úshin qynap arqyly arnaıy radıatsııalyq shaǵyn tútikshe engiziledi (ımplanttanady) jáne ol birneshe kúnge deıin ishte qaldyrylady. Aldaǵy emdelýlerde áıelge týystarymen jáne dostarymen qarym-qatynas jasaýyna shekteý qoıylady. Bul ádisti oryndaǵannan keıin osy sheshim barynsha qaýipsiz bolyp sanalady. Keıbir áıelder úshin rradıoterapııanyń ishkisiniń de, syrtqysynyń da biriktirilgen túri yńǵaıly bolyp keledi.
Gormonaldi terapııa arnaıy dárilerdi qoldanýdy qamtıdy. Iaǵnı ol dáriler garmonmen birge obyr jasýshalaryna toralǵy bola turyp baqylaýǵa múmkindik týǵyzady. Gormondar arnaıy retseptorlar arqyly obyr jasýshalarymen birlese damıdy. Gormonaldi terapııany bastamas buryn, gormonaldi retseptorlarǵa testileý júrgiziledi. Ol ásirese, jatyrdyń estrogendi jáne progesterondy retseptorlaryna júrgiziledi. Eger retseptorlar qatystyrylsa isik jasýshalary gormonaldi terapııaǵa jol bergen bolyp sanalady.
Gormonaldi terapııa, aǵzadaǵy obyr jasýshalaryna qanshalyqty áser etkendigine qaraı júıeli terapııanyń kategorııalarymen baılanysady. Ádette gormonaldi terapııada sapasyna qaraı, quramynda progesteron bar tabletkaler qabyldanady.
Keıde hırýrgııalyq aralasýlar men radıoterapııany qoldanýǵa kelmeıtin áıelderge gormonaldi terapııa júrgiziledi. Budan basqa jaǵdaıda, dáriger naýqastardyń boıyndaǵy isik ókpesine nemese basqa aǵzalaryna taralsa gormonaldi terapııany taǵaıyndaıdy. Sondaı-aq gormonaldi terapııa jatyr qaterli isigi qaıtalanǵan aýrýlarǵa taǵaıyndalady.
JATYR QATERLI ISIGINIŃ JANAMA ÁSERLERI
Hırýrgııalyq emniń janama áserleri
Gısterektomııadan keıin áıelderde álsireý jáne aýrý sezimderi baıqalady. Kóptegen áıelderdiń qaıta qalpyna kelýi úshin 4-8 aptadaı ýaqyt qajet. Alaıda, keıbir áıelderge odanda artyq ýaqyt qajet bolady qaıta qalpyna kelýi úshin.
Keıbireýleri jedel aralasýlardan keıin júrek aıný, qusý jaǵdaılary oryn alaıyndyǵyn aıtady. Sondaı-aq, qaýyq pen ishekterde de máseleler týyndaýy múmkin. Sol úshin dáriger birqatar tamaqtar men suıyqtyqtardy paıdalanýdy doǵara turýdy talap etedi. Keıin aqyryndap, qalypty tamaqtanýyna da bolady.
Gısterektomııadan keıin áıelderde etekkir joǵalyp ketedi, jáne olar eshqashan bala kótere almaı qalady. Ondaı áıelderde klımakstiń paıda bolatyndyǵy jaıynda naqty málimetter bar. Ondaı jaǵdaıda, keıde terapııany estrogen-quramdy preparat aýystyrýy múmkin. olar jaǵdaıdy jeńildetýge múmkindik beredi. Biraq keıbir dárigerler buǵan kereǵar pikirde, ıaǵnı olardyń aıtýy boıynsha, «kimde qashan bir jatyr qaterli isigi bolǵan bolsa, olarǵa estrogen berýdiń qajeti joq» deıdi.
Radıatsııalyq terapııanyń janama áserleri
Radıatsııalyq terapııanyń janama áerleri, ásirese radıoaktıvti sáýleniń qoldanylǵan dozasy men áser etken ornyna baılanysty bolady. Keń taralǵan janama áserler: qurǵaý jáne áser etken jeriniń terisiniń qyzarýy, qyshý jáne qynap ishiniń kúıý sezimi. Bulardan basqa, radıoterapııadan dıareıa, sondaı-aq, zár shyǵarýdyń jıileýi men shyǵarar kezde aýrý seziminiń mazalaýy paıda bolady. Radıatsııanyń áseriniń nátıjesinde, sondaı-aq ınfektsııadan qorǵaıtyn qannyń aq túıirshikteri ( leıkotsıtter) azaıyp ketedi.
Dárigerler radıatsııalyq terapııadan ótken áıelderge jynystyq qatynasta bolmaı turý kerektini jaıynda keńes beredi. Biraq, atalmysh terapııadan keıin birneshe apta ótken soń, áıelder tósek qatynasyn jalǵastyra berse bola beredi.
Gormonaldi terapııanyń janama áserleri
Progesterony bar tabletkalardy qabyldaıtyn áıelderdiń organızmderi suıyqtyq jınalýǵa beıip keledi. Sondaı-aq, gormonaldi terapııanyń janama áseri tábettiń tómendeýi jáne salmaqtyń túsýi bolyp tabylady. Áıelderiń saqtalǵan etekkirli fýnktsııasy buzylýy múmkin.
QOSYMShA JÁNE ALTERNATIVTI MEDITsINA
Keıbir qaterli isikke shaldyqqandar qosymsha jáne alternatıvti medıtsınanyń ádisterin ońtaıly dep sanaıdy:
Qosymsha ádister hmıoterapııa jáne radıoterapııa sııaqty mı isigen emdeýge arnalǵan standartty emdeý túrlerimen qatar qoldanylady. Alternatıvti ádis – standartty emdeý ádisteriniń orynyna qoldanylady.
Akýpýnktýra (ıneterapııasy), emdik massaj, shóp ónimderi, dárýmender nemese arnaıy dıeta, sonymen qatar, vızýalızatsııa, medıtatsııa jáne túrli rýhanı emder qosymsha nemese alretnatıvti medıtsınaǵa jatady.
Keıbir onkologııalyq aýrýlar qossymsha nemese alternatıvti terapııanyń arqasynda ózderin edáýir jaqsy
sezinip qalatyndyǵyn aıtyp júr. Jáne bir aıta keterligi, qosymsha jáne alternatıvti medıtsına hımıoterapııa men radıoterapııanyń keıbir mehanızmderiniń áserin ózgertedi. Bul ózgerister aýrýǵa aıtarlyqtaı zııanyn tıgizýi múmkin. Budan basqa, qosymsha jáne alternatıvti medıtsına, tipti jeke qoldanylsa da ózdiginen zııanyn tıgizip qoıýy da ǵajap emes. Keıbir qosymsha jáne alternatıvti medıtsınanyń túrleri qymbat turatyn bolyp keledi.
Aýrýlardyń kútimine qoldaý kórsetý
Qaterli isik sekildi kúrdeli aýrýmen ómir súrý ońaı emes. Keıbir adamdarǵa bul aýrýmen baılanysty emotsıonaldyq jáne praktıkalyq máselelerin sheshý úshin kómek qajet. Ondaı jaǵdaıda aýrýǵa qandaı jaǵynan bolsyn kómek qolyn sozsa da paıdaly bolmaq. Bul uıǵarym ásirese batys jaqta jaqsy damyǵan. Qaterli isikpen aýyratyndar men atalmysh toptar bas qosyp turady, árqaısysy óz jaǵdaıymen bólisip, keıbireýleri emdelý úshin ózine paıdaly keńes alyp qaıtyp jatady.
Onkologııalyq aýrýy bar adamdar óz otbasy jaıly kóp oılaıdy, óziniń jumys ornynyń saqtalýyn, kúndelikti turmys-tirshiligin jıi ýaıymdap júredi. Ondaı aýrý adamdarǵa barynsha sabyr saqtap júrgen durys, olarǵa emdeletini jaıynda, emhanada alańsyz bolýy kerektigi jaıynda, medıtsınalyq kómekti barynsha durys qoldaný kerektigi jaıynda áńgimelesip turǵan júrgen jón. Onkologııalyq aýrýlardyń kóptegen suraqtaryna ádette medıtsına qyzmetkerleri jaýap beredi.
Durys tamaqtaný men fızıkalyq belsendilik
Onkologııalyq aýrýlardiń ózin ózi kútingeni asa mańyzdy bolyp tabylady. Ol úshin jaqsy tamaqtanyp, jetkilikti túrde belsendi qozǵalys jasaý kerek. Onkologııalyq aýrýlar salmaǵyn turaqty ustap turý úshin náýyzyǵa baı taǵamdarmen qorektenýi kerek. Ásirese aǵýyzy mol taǵamdardy paıdalanǵany abzal. Jaqsy tamaqtaný arqyly ózin-ózi jaqsy sezinedi jáne kóp energııa jınaıdy.
Onkologııalyq aýrýlar kóbinese emdelgen kezde nemese emdelgennen keıin tábeti nasharlap ketedi. Olar ózin delsal sezinedi nemese sharshańqy júredi, ne bolmaa, dám sezýi ózgerip ketedi. Budan basqa, emdeýdiń janama áserleri (tábetiniń nasharlaýy, júregi aınýy, qusýy nemese aýzynyń qyshýy sııaqty) salmaqty máselelerdi týyndatýy múmkin. Dáriger, dıetolog nemese basqa da medıtsınalyq qyzmetkerler tamaqtanýǵa baılanysty máselelerdi sheshýge kómektesýi múmkin.
Kóptegen adamdar salaýatty ómir saltyn saqtaý arqyly ózin kádimgideı jaqsy sezinip júredi. Júrý, ıogamen aınalysý, júzý, jáne osyndaı sporttardyń biraz túrleri kúshtiń saqtalýyna jáne energııany turaqty ustaýǵa jáne ómirlik tonýsty kóterýge yqpal etedi. Jattyǵýlar emdelý protsesinde júrek aıný, aýrý sekildi jaǵdaılardy jeńildetedi. Olar sondaı-aq, kúızelisten aıyǵýǵa da kómek beredi. Dese de, fızıkalyq júkteme jaıynda dárigermen keńesip alýdyń mańyzy zor bolmaq. Eger fızıkalyq júktemeden aýrý nemese basqa da máseleler týyndap jatsa, ol jaıynda mindetti túrde dárigerge habarlaý kerek, dáriger atalmysh jattyǵýlardyń basqasha túrlerine baǵyttaýy múmkin.
ALDAǴY ÝAQYTTAǴY KÚTIM
Emdelgennen keıin turaqty kútimildený óte mańyzdy. Dárigerler isiktiktiń qaıtalanbaıtynyna kóz jetkizý úshin egjeı-tegjeıli tekserýler júrgizedi. Ýaqytyly tekserýler júrgizilip tursa, atalmysh ózgeristirdi anyqtaýǵa bolady. Ol úshin ýaqytymen gınekologııalyq tekserýlerden ótip, zerthanalyq testter júrgizip, rentgenologııalyq zertteılerden ótip, t.b. tekseristerden qalmaı qaralyp turǵan durys.
ǴYLYMI ÓŃDEÝLER
Qazirgi ýaqytta ǵalymdar jatyrdyń hırýrgııalyq jolmen aýyrpaı alyný ádisterin qarastyrýda. Negizinde, jatyrdy alyp tastaý ádisi qynap arqyly engiziletin laparoskoptyń kómegimen óńdeledi. Bul jol arqyly qursaq qýysyn asa úlken kólemde kesilýinen saqtanýǵa bolady jáne qaterli isiktiń taralǵan jerlerine, ıaǵnı qursaq qýysyna aýyrtpaı zertteý júrgizýge múmkindik týady.
Taǵy bir zertteýshiler toby hırýrgııalyq aralasýdan keıin radıatsııalyq terapııanyń utymdy jolyn meńgerýde, sondaı-aq, biriktirilgen hırýrgııany qabyldaýda, ıaǵnı, hımıoterapııa men radıoterapııany qosa qoldaný joldaryn meńgerýde. AQSh-ta jáne basqa elderde bıologııalyq terapııany (jańa dáriler men biriktirilgen klınıkalyq synama) qoldanylýda. Bul zertteýlerdiń keıbieýi janama áserlerdi tómendetýge jáne aýrý jannyń keıingi ómirin sapalandyrýǵa baǵyttalady.
Tegter:
kaser,
endometrıým.