‘’Materıal medıtsına ǵylymynyń professory Almaz Sharmannyń AQSh-tyń Ulttyq onkologııa ıstıtýtyndaǵy «Sizge uıqy beziniń qaterli isigi jaıly ne bilý kerek» atty maqalasynyń negizinde daıyndaldy. (What do you need to know about kidney cancer).
’’
Búırek
Búırek – asqazannyń tómengi bóliginde, omyrtqanyń eki jaǵynda ornalasatyn syńar múshe. Naqty orny - qursaq qýysynyń artqy jaǵy bolyp sanalady. Ár búırektiń kólemi judyryqtaı bolady. Búırektiń joǵarǵy bóliginde búırek ústi bezi ornalasady. Búırek jáne búırek ústi bezi maı tinimen jáne fıbrozdy kapsýlamen (Gerot fastsııasy) qorshalǵan.
Búırek – zár shyǵarý júıesiniń bir bóligi bolyp sanalady. Onyń qyzmeti – zármen birge qannan shlaktar men artyq sýlardy bólip shyǵarady. Zár ár búırektiń ortalyq bos keńistigine jınalady. Sosyn, búırek pen qýyqty jalǵastyratyn nesepaǵar arqyly qýyqqa quıylyp, qýyqtan zár shyǵarý tútigi arqyly syrtqa shyǵady.
Taǵy bir aıta keterligi búırek qan qysymyn tepe-teńdikte ustaıtyn jáne erıtrotsıtterdiń túzilýine áser etetin hımııalyq zattardy da óndiredi.
QATERLI ISIK DEGEN NE?
Qaterli isik, qurylym elementterinen, tinderden jınaqtalǵan jasýshalardan bastaý alady. Búkil aǵza da tinnen turady.
Qalypty jasýshalar ósedi jáne bólshektenedi, aǵzanyń qajetine qaraı jańa jasýshalardy týdyrady. Kónergen jasýshalar joıylady, al olardyń orynyn jańa jasýshalar basady. Keıde, bur retti protsess buzylady. Aǵzaǵa qajet emes jańa jasýshalar túzilip, kóne jasýshalar oryn bosatpaı qoıady. Bul qosalqy jasýshalar jańatúzindi nemese isik dep atalatyn tinder massasyn túzedi.
Isikter zalaldy jáne zalalsyz bolyp bólinedi:
Zalalsyz iskterde qaterli isiktiń kategorııalary bolmaıdy.
• Zalalsyz isikter ómirge kóp qaýip tóndire bermeıdi.
• Ádette zalalsyz isikter joıylǵannan keıin qaıta paıda bolmaıdy.
• Zalalsyz isikterdiń jasýshalary mı tinderiniń aınalasyna ósip shyqpaıdy.
• Zalalsyz isiktiń jasýshalary basqa múshelerge jáne deneniń basqa bólikterine taralmaıdy.
Zalaldy isikter qaterli isikpen tikeleı baılanysty bolyp tabylady.
• Zalaldy isikter zalalsyzdarǵa qaraǵanda salmaqtyraq sımptomdarmen kórinis beredi. Olar naýqastyń ómirine qaýip tóndirýi de múmkin.
• Zalaldy isikter kóp jaǵdaıda joıylady, biraq qaıta paıda bolýy da múmkin.
• Zalaldy isikter ózine tıesili músheler men tinderdi zaqymdaýy múmkin, nemese olardy isitedi.
• Zalaldy isikterdiń jasýshalary basqa músheler men dene bólikterine taralady (metastazdanady). Qaterli isik jasýshalary taralyp, ózimen baılanysqan, qan aǵymyn nemese lımfa túıinderdi isite bastaıdy. Isik jasýshalary basqa múshelerde damıdy, ol jerde músheni zaqymdaıtyn jańa isikter túzedi. Basqa múshelerge taralǵan qaýipti isik jasýshalaryn metastazdar dep ataıdy, al olardyń taralý protsessi metastazdaný bolyp tabylady.
Isiktiń jaıylýy kezinde jáne basqa múshelerge nemese dene bólikterinde jańa isikterdiń túzilýi kezinde olar anomaldi jasýshalar quraıdy jáne olardyń barlyǵyn alǵashqylyq dep ataıdy. Mysaly, qýyq asty beziniń qaterli isigi súıekke jaıylsa, ol qýyq asty beziniń metastazdanýy bolady, súıektiń qaterli isigi bolyp sanalmaıdy. Eger ol osyndaı sebepterden týyndasa, súıek isigi emes, qýyq asty beziniń isigi boıynsha emdeledi. Dárigerler bulaı týyndaǵan isikterdi keıde «dıstantty» nemese metastatıkalyq aýrý dep ataıdy.
Búırek obyrynyń birneshe túri bar. Eń kóp taralǵan túri búırek adenokartsınomasy dep, keıde, gıperneforma dep te atalady.
Búırek obyrynyń basqa formasy ótpeli jasýshaly kartsınoma bolyp tabylady. Ol negizinen búırek astaýyn zaqymdaıdy. Búırek obyrynyń bul formasy qýyq obyryn eske túsiredi, sondyqtan bul formadaǵy obyrdy emdeý joldary da uqsas bolyp keledi.
Balalardaǵy barynsha keń taralǵan búırek obyrynyń formasy Vılms isigi bolyp tabylady. Qaterli isiktiń bul formasy búırek obyrynan basqasha, jáne basqa túrli emdeý joldaryn talap etedi.
Búırek obyry turǵylyqty lımfatúıinderge taralady. Ol sondaı-aq, ókpege de, súıekke de, baýyrǵa da taralady. Sonymen qatar bul obyr túri bir búırekten ekinshi búırekke shaýyp kete beredi.
Bul qaterli isik túri taralǵan kezde (metastazdanǵanda), obyrly isigi jańa oryndarda dúmpý týdyrady, ıaǵnı tıip ketken jasýshasyn obyr isigine aınaldyra beredi. Mysaly, búırek qaterli isigi ókpege metasstazdansa, ókpeniń obyr jasýshalary búırek obyr jassýshalaryna aınalyp shyǵa keledi. Sodan keıin bul aýrý, ókpe obyry emes, búırektiń metastazdanǵan aýrýy bolyp esepteledi. Dárigerler muny keıde metastazdanǵan isik deıdi nemese «jasyryn» aýrý dep ataıdy.
BÚIREK QATERLI ISIGINIŃ QAÝIP FAKTORLARY
Búırek obyry kóbinese 40 jatan asqannan keıin damıdy, biraq, keıbir sebepteriniń neden týyndaıtyny belgisiz. Bir túsinýge qıyn soǵatyn másele, keıbir adamdar qaterli isikpen jeńil aýyrady, al keıbireýleri aýyrmaıdy. Bir belgilisi búırek qaterli isigi juqpaly aýrý emes.
Ǵylymı zertteýlerdiń nátıjesine súıensek, keıbir adamdarda basqalardan qaraǵanda búırek obyryn damytatyn qaýip faktorlary bar eken. Ondaı qaýip faktorlaryn tómende tizimdep shyqtyq:
• Shylym shegý: Temeki shegý búırek obyryn damytatyn birden bir negizgi qaýip faktory bolyp tabylady eken. Kóp shylym shegetinder, shekpeıtinderden qaraǵanda eki ese búırek obyryn damytatyn qaýip faktoryna jatqyzylatyn kórinedi. Sıgara tartý da qaýip faktorynyń qatarynda.
• Artyq salmaq: Semirgen nemese tym kóp artyq salmaǵy bar adamdar, qalypty adamdarǵa qaraǵanda búırek obyryn damytatyn faktorlardyń ishinde erekshe boı kórsetip tur.
• Qan qysymynyń kóterilýi: Qan qysymynyń kóterilýi de búırek obyryn damytatyn qaýip faktorlaryna jatady.
• Ýzaq ýaqyt búırek dıalızinde jatqandar: Dıalız – búırek qyzmeti buzylǵan naýqastardy emdeýge arnalǵan ádis. Dıalızdiń kómegimen qandaǵy artyq zattar joıylady. Kóp jyldar boıy dıalızben emdelip júrgender búırek obyryna shaldyǵyp qalýy da múmkin eken.
• Fon Hıppel-Lındaý sındromy (FHLS) – bul sırek kezdesetin, tuqym qýalaıtyn genniń buzylysyn anyqtaýǵa negizdelgen aýrý. FHLS ózgergen geni búırek obyryna shaldyǵý qaýpin týdyrady. Budan ózne búırek, mundaı túri ózgergen gen kóz, mı, jáne basqa da múshelerdiń qaterli isikteriniń qaýpin arttyrady. FHLS ózgergen geni bar otbasy múshesiniń boıynan atalmysh sındormnyń týyndap qalýy ǵajap emes. Ondaı geni bar adamdarǵa búırek obyryna jáne basqa da aýrýlardyń alǵashqy sımptomdaryna deıin erterek dıagnostıka jasatqany durys bolmaq.
• Kásiptegi zııandylyqtar: keıbir adamdar búırek obyryn damytatyn qaýip faktorlarymen qatysty jumys isteıdi. Mysaly ondaı adamdar jurysta ylǵyı belgili bir hımııalyq zattarmen baılanyssta bolýy múmkin. Aıtalyq, bolat quıý óndirisindegi domna oshaqtarynda jumys isteıtin qyzmetkerler búırek obyrymen zaqymdalyp qalýy múmkin eken. Basqa da qaýip faktorlary bolyp asbest jáne kadmı esepteledi.
• Jynysyna qatysty: Búırek obyryna áıelderden qaraǵanda erler jıi ushyraıdy eken.
ESKERTÝ! Kóptegen qaýip faktorlaryna jatatyndar, búırek obyryna shaldyqpaı júre berýi múmkin. Degenmen, kerisinshe, tirkelgen búırek qaterli isikteri eshandaı qaýip faktorymen baılanysy bolmaǵan jandar atalmysh indetke tap bolyp jatady. Eger siz, qandaıda bir faktormen zaqymdanyp qaldym dep oılasańyz, dárigerge eskertip, ne bolmasa, ýaqytyly búırek obyryna qarsy tekserilip qoısańyz bolady.
BÚIREK QATERLI ISIGINIŃ SIMPTOMDARY
Búırek qaterli isiginiń sımptomdary:
• Neseptiń qan aralasyp shyǵýy (gematýrııa), nesep qoıý-qyzyl tústi bolyp ketedi.
• Belde ylǵyı tolastamaıtyn aýrý paıda bolady.
• Asqazannyń shet jaq bóligi úlkeıip ketedi.
• Salmaq túsedi.
• Dene qyzýy túsedi.
• Sharshaý sezimi mazalaıdy, jalpy densaýlyq jaǵdaı tómendeıdi, adam del-sal kúıge túsedi.
Kórsetilgen sımptomdardyń barlyǵy qaterli isikke baılanysty bolmaýy múmkin. Mysaly, búırek jylaýyǵynda (kıstasynda) ınfektsııa bolsa nemese basqa aýrý boıda týyndasa, osyǵan uqsas sımptomdar kórinýi múmkin. Onymen qosa, eger sizdi osyǵan uqsas sımptomdar mazalasa, ýaqytysymen dıagnostıka jasatý úshin, aýrýdy erte bastan qolǵa alý úshin dárigerge kóringenińiz durys bolady.
BÚIREK OBYRYNYŃ DIAGNOSTIKASY
Eger naýqas óńesh obyryna kúmindený sekildi belgili bir shaǵymmen emhanaǵa kelse, dáriger oǵan dıagnostıka jasaý úshin tómende kórsetilgendeı zertteýlerdi taǵaıyndaıdy.
• Jalpy tekserý: dáriger aýrýdyń belgilerin anyqtaý úshin naýqasqa tekserý júrgizedi, kóbinese dene qyzýynyń kóterilýi men qan qysymynyń joǵarlaý sebebin anyqtaýǵa tyrysýy múmkin. Sondaı-aq isiktiń bar-joqtyǵyn anyqtaý maqsatynda qaryn jaqty sıpalap qarap shyǵady.
• Nesep zertteýi. Nesep zerthanada tekseriledi, qunamynda qan bar ma, álde basqa belgiler kórinip tur ma ony anyqtatsdy.
• Qan tekserýi. Zerhanada qan quramyn tekserip, búırek qyzmetin retteıtir zattardyń bar-joqtyǵyn tekseredi. Mysaly, bul maqsatta, qandaǵy kreatın mólsheri anyqtalýy
múmkin, sebebi ol búırek tazartqysh fýnktsııasynyń buzylǵandyǵy jaıynda aqpar beredi.
• Vena ishilik pıelografııa. Bul ádis venaǵa boıaǵyshtar engizý arqyly júzege asady. Boıaǵysh qan tamyrlyq arnaǵa ótedi jáne búırekke baryp toǵytylady. Boıaǵysh rentgendik sáýlege sińedi de búırektiń qurylymyn rentgen keskindemesinen kórinýine múmkindik týǵyzady, jáne kóbinese, búırektegi boıaǵyshtyń júrýimen neseptamyr men qýyq ta kórinedi.
• Kompıýterli tomografııa. Bul dıagnostıkalaý ádisi búırektiń rentgendik keskindemeleriniń kompıýterlengen túsirilimi serııasyna negizdelgen. Bul kezde sáýle búırek qurylymyn kórý úshin jáne isine bastaǵan isikterdi anyqtaý úshin rengenkontrasty zat ishke endiriledi.
• Ýltradybysty zertteý. Dıagnostıkalaýdyń bul ádisi biz estimeıtin dybystyq tolqynǵa negizdelgen. Mundaı tolqyn ýltrodybysty apparatqa baǵyttalady da búırek jaqqa jáne búırek tinderine shaǵylystyrylady. Tolqyndardyń shaǵylysýy tirkeledi jáne kompıýterdiń kómegimen sonogrammlar dep atalatyn arnaıy sýretter keıpine ózgeredi. Biraq sonogrammadan tek qatty isikter men jylaýyqtar (kısta) kórinýi múmkin.
• Bıopsııa. Bul ádis obyr jasýshalaryn mıkroskopııalyq zertteýmen anyqtaý úshin tin bólshegin kesip alýǵa negizdeledi. Búırek bıopsııasyn júrgizý úshin teri arqyly búırek tinine arnaıy ıne kirgiziledi, sodan búırek tininiń kishkentaı bólshegi alynady. Bul kezde nysanaǵa dál túsý úshin búırekke ýltrodybysty nemese rentgendik sýret qoldanylýy múmkin.
Kóp jaǵdaılarda joǵaryda kórsetilgen dıagnostıkalyq tekserýlerdiń túrleri: kompıýterli tomografııa, ýltradybysty zertteý jáne rentgen sııaqtylar dárigerge hırýrgııalyq joldyń qaı túrin tańdaý kerektigine yqpal etedi. Mysaly, búırektiń qajetti bóligin ǵana kesip alý kerek pe, álde, barlyq búırekti alyp tastaý kerek pe? - degen suraqtarǵa jaýap taýyp beredi. Sońǵy naqty sheshim bıopsııalyq materıalǵa mıkroskoptyq tekserý júrgizgennen keıin belgili bolady. Iaǵnı sodan keıin baryp, sońǵy dıagnoz qoıylady jáne isiný protsesiniń sıpaty anyqtalady.
Búırek obyrynyń satylary
Búırek obyry bar naýqasty durys emdeýdi josparlaý úshin dáriger, aýrýdyń qaı satyda turǵanyn bilýi kerek. Búırek qaterli isiginiń damý satysy isiktiń kóleminiń negizinde anyqtalady. Iaǵnı, isik taraldy ma, joq pa nemese taralsa, deneniń qaı bóligine taralýy múmkin degen sııaqty suraqtar tóńireginde tekseriledi.
Búırek obyrynyń belgili bir satysy mynadaı dıagnostıkalyq ádisterdi qoldanýmmen oryndalady, mysaly kompıýterli tomografııa jine ýltrodybysty zertteý sekildi. Keıde ıadroly-magnıtti-rezonanstyq zertteý (IaMR nemese MRT) qoldanylady. Bul dıagnostıkalaý sharalary radıotolqyn jáne adam tini men ishki múshelerdiń keskinderin dál kórsetý maqatynda kompıýterli magnıt negizinde iske asyrylady. Mundaı sýrettiń kómegimen aýrýdy dıagnostıkalaýǵa bolady. IaMR músheler men jumsaq tinderdiń sýretin alý úshin baqa da tehnıkaly skanerleý ádisterimen (KT jáne rentgenologııalyq zertteýlermen) salystyrǵanda, áleqaıda ońtaıly dıagnostıkalaý ádisi bolyp tabylady.
Tómende búırek qateri isiginiń satylary kórsetilgen:
• I satysy – búırek obyrynyń alǵashqy satysy. Bul satyda isik kólemi 7 sm-ge deıin (tennıs dobynan úlken emes) úlkeıedi. Obyr jaýshalary tek búırekte kezdesedi.
• II satysy – bul da búırek obyrynyń alǵashqy satysy bolyp sanalady, biraq isik 7 sm-den asa úlkeıip ketedi.
• III satysy tómende kórsetilgen talaptarmen qarastyrylady:
o Isiktiń ózi búırektiń mańyna shyqpaıdy, biraq obyr jasýshalary jaqyn turǵan lımfa túıinderden tabylady; nemese
o Isik uıqy bezinde nemese búırektiń aınalasyndaǵy maıly jáne fıbrozdy tinderde paıda bolady, biraq isik fıbrozdy tinderden ary qaraı taralmaıdy.
o Obyr jasýshalary bir nemese birneshe lımfa túıinderden tabylady;
o Nemese obyr isigi jaqyn turǵan qanaınalym tamylaryna taralady. Obyr jasýshasy jaqyn turǵan lımfa túıinderde tabylady.
• IV satysy, tómende saralanady:
o Isik ary qaraı búırekti qorshap turǵan fıbrozdy tinderge taralady;
o Nemese, obyr jasýshalary jaqyn ornalasqan birden kóp lımfa túıinderden tabylady;
o Nemese, obyr jaýshalary ókpe sekildi basqa músheler men tinderge taralady.
Rekýrrentti isik – bul emdelgennen keıin qaıta paıda bolatyn isik. Ol búırekten qaıta paıda bolýy múmkin nemese basqa músheden kórinis berýi yqtımal.
«Búıreginde qaterli isik bar» dep dıagnoz qoıylǵan kóptegen naýqastar emdeý ádisterine qajetti sheshimderdiń bárin qabyldap, emdelýge belsendi túrde kirisedi. Biraq keıbireýler qoıylǵan dıagnozyn estigende eseńgirep, kúızelip aýrýdyń adekvatty maǵlumattaryn eskere almaı qalyp jatady. Mysaly, naýqastar ózine bilýi kerek kóptegen suraqtardy dárigerge qoıa almaı qalady. Osyndaı sebepterge baılanysty naýqastar dáriger qabyldaýyna barǵan kezde qassyna týysyn nemese dosyn ertip alǵany abzal, olar aýrýǵa ózdiginshe kómek bolady.
Dáriger aýrýdy arnaıy mamandarǵa baǵyttaýy múmkin, mysaly, ýrologqa (nesep shyǵarý joldary aýrýyn emdeıtin maman), nemese onkologqa (qaterli isikterdi emdeýmen aınalysatyn maman).
Emge daıyndyq
Emdeý ádisin tańdaý aýrýdyń satysyna jáne aýrý jannyń jalpy densaýlyq jaǵdaıyna baılanysty, jáne onyń jasy da qalys qalmaıdy. Dárigerdiń qajettiligine qaraı dáriger men naýqas eń tıimdi emdeý tásilin tańdaýy kerek.
Emdeý ádisteri
Búırek obyry bar aýrý adamǵa emdeýdiń mynadaı túrleri taǵaıyndalýy múmkin: hırýrgııalyq operatsııa, arterıaldi embolızatsııa, radıatsııalyq terapııa, hımıoterapııa jáne t.b.
Hırýrgııalyq operatsııa
Hırýrgııalyq aralasý búırek obyryn emdeýde barynsha keń taralǵan emdeý ádisi bolyp tabylady. Búırekti alyp tataýǵa baǵyttalǵan operatsııa nefrektomııa dep atalady. Nefrektomııanyń birneshe túri bar, olarydy búırek obyrynyń satylaryna baılanysty tańdalady.
• Radıkaldi nefrektomııa. Búırek obyry kóbinese radıkaldi nefrektomııa jolymen emdeledi. Sondaı-aq, jaqyn lımfotúıinderi de alynyp tastalady.
• Jaı nefrektomııa: bul kezde tek búırek alynyp tastalady. Keıbir aýrýlarda I satysynda-aq jaı nefretomııa jasatýǵa keńes beriledi.
• Jıi nefrektomııa – búırektiń isingen bóligi ǵana alynady. Mundaı operatsııa, aýrý jannyń bir búıregi ǵana qalǵan kezde ǵana oryndalady, nemese isik eki búırekte de týyndaı bastaǵanda júrgiziledi. Aıta keterligi, mundaı operatsııa 4 sm-den aspaıtyn azǵantaı tilý arqyly júzege asyrylady.
Arterıaldyq embolızatsııa
Arterıaldyq embolızatsııa – bul isikterdiń kólemin kishireıtýge baǵyttalǵan obyr terapııasynyń bir túri. Kede bul ádisti hırýrgııalyq operatsııanyń bassynda, em jaqsy áser berýúshin júrgizedi. Jáne de hırýrgııalyq operatsııany júrgizge múmkindik bolmaı qalǵan kezde, aýrýdyń sımptomdaryn jeńildetý úshin embolızatsııa júrgiziledi. Arterıaldyq embolızatsııany júrgizý maqsatynda qysqa búıtektik arterııadaǵy qan aınalymdy bekitip turǵan zatty alyp tastaý shaptyq arterııa arqyly karteter engiziledi. Onyń kómegimen isik jasýshasyna keletin ottek shekteledi. Isiný protsessi toqtaıdy.
Radıatsııalyq terapııa
Radıatsııalyq terapııa (radıoterapııa) bul – joǵary energetıkalyq sáýleler arqyly qaterli isiktiń kletkalaryn joıatyn jergilikti qoldanatyn em túri. Radıoterapııa tek sáýle túsken jerdegi qaterli isik kletkalaryn joıady. Radıoterapııany júrgizý úshin patsıent aptasyna 5 kún birneshe apta boıy emdeý mekemesinde bolýy tıis.
Keıbir aýrýlarǵa radıoterapııa hırýrgııalyq áserdiń basynda, isiktiń kólemin kishireıtý maqsatynda júrgiziledi. Basqa aýrýlarǵa radıoterapııa jasýshalaryn joıýǵa, hırýrgııalyq áserden keıin qalyp qoıǵan isik jasýshalaryn joıý maqsatynda qoldanylady. Radıoterapııa sondaı-aq, hrırýrgııalyq operatsııa júrgizýge múmkin bolmaı qalǵan jaǵdaıda taǵaıyndalady.
Bıologııalyq terapııa
Bıologııalyq terapııa – bul júıeli terapııanyń bir túri. Ol qan tamyr arnalarynda aınalatyn, barlyq aǵzanyń jasýshalaryna jetetin zatty paıdalanady. Bıologııalyq terapııa aǵzanyń obyrmen kúresýine baǵyttalǵan tabıǵı kúshin qoldanýǵa negizdeledi.
Metastazdanǵan búırek obyry bar aýrýlar úshin alfa-ınterferon nemese ınterleıkın-2 (IL-2 nemese aldesleıkın dep te atalady) taǵaıyndalady. Atalǵan zat ınfektsııaǵa jaýap qaıtarý úshin aǵzada birshama mólsherde óńdeledi jáne basqa aýrýlarǵa da toıtarys berýge tyrysady. Qaterli isiktiń emi úshin rekombınatty ımmýnomodýlıatorlar dep atalatyn zerthanalyq jaǵdaıda óńdelgen zat qoldanylady.
Hımıoterapııa
Hımıoterapııa júıeli terapııanyń bir túri bolyp tabylady. Ol obyrǵa qarsy dárilerdi qoldanýdy qarastyrady, ıaǵnı, qanaınalymǵa túsedi, qanaınalym arnalarda aınalady, obyr jasýshalaryn joıady. Bul ádistiń basqa ádisterden aıyrmashylyǵy búırek obyry kezinde terapııanyń bul túri birshama sırek qoldanylady. Biraq, ǵalymdar búırek obyrymen ózdiginen kúresetin jańa dári túrin izdestirýde.
BÚIREK QATERLI ISIGI TERAPIIaSYNYŃ JANAMA ÁSERLERI
Obyr emin qanshalyqty ýaqytymen qoldansa da, obyr jasýshalarynan basqa saý jasýshalar da joıylyp ketip jatady. Qajet emes jaǵymyz áserler báribir oryn alyp jatady. Janama áserler qoldanylǵan obyrǵa qarsy dárilerdiń satysyna baılanysty jáne túrine baılanyty bolady. Ár adamda janama áserler ártúrli bolyp keledi. Emdeýdiń aldynda dárigerler aýrýǵa janama áserler jaıly jáne olarmen qalaı kúresý kerektigi jaıly eskertip, joldaryn kórsetýi kerek.
Hırýrgııalyq operatsııa
Hırýrgııalyq operatsııadan keıin teriniń jınalýy úshin belgili bir ýaqyt kerek, ol ár adamda ártúrli bolady. Aýrýlar operatsııadan keıin alǵashqy aptalarynyń ishinde birshama jaǵymsyzdyqty sezinedi. Biraq aýrý sezimderin dári-dármekterdiń kómegimen baqylaýǵa bolady. Jáne hırýrgııalyq aralasýdy bastar aldynda dáriger naýqaspen operatsııadan keıingi aýrý sezimin azaıtý jaıynda keńesip, jospar quryp alǵany durys. Bul jopar operatsııadan keıin birneshe ret ózgerýi de múmkin.
Operatsııadan keıingi kezeńde aýrýlar ózdein tym álsiz sezinedi. Dárigerler búırektik buzylystardyń ózgeristerin baqylaýda ustaý kerek, jáne suıyqtyqtardy qabyldaýlary men nesep
bólinýin jiti nazarda ustaýy qajet. Olar sondaı-aq, qan ketý jáne ınfektsııalyq asqynýlardy jáne jedel aralasýlar qajet bolyp qalý múmkindigi bar jaǵdaılardy qadaǵalap tekserip júrýi kerek. Zerthanalyq testter operatsııadan keıingi kezede aıtarlyqtaı kómek berýi múmkin. Bir búırekti alyp tastaǵannan keıin, ekinshi búırek onyń qyzmetin alyp ketýge qabiletti bolady. Biraq, eger saqtalyp qalǵan búırek qajetti qyzmetti atqaryp kete almasa nemese qos búırekti de alyp tastaý kerek bolsa, qandy tazartý maqsatynda búırek dıalızi qoldanylýy múmkin. Keıbir naýqastarǵa búırek aýystyrýy qajet bolýy múmkin.
Arterıaldyq embolızatsııa
Arterıaldyq embolızatsııadan keıin aýrýlar belderinen aýrý sezimderin baıqaýy múmkin. Jáne olardyń dene qyzýy da kóterilýi múmkin. Basqa da janama áserler júrek aıný jáne qusýmen belgi berýi múmkin. Bul máseleler tez arada joıylyp ketýi de múmkin.
Radıatsııalyq terapııa
Radıatsııalyq terapııanyń janama áserleri qoldanylatyn radıatsııanyń mólsherine jáne áser etken dene bólshegine baılanysty bolyp keledi. Ádette, aýrýlar radıoterapııadan keıin, ásirese emdeýdiń sońǵy aptalarynda ózderin tym júdegendeı sezinedi. Sol úshin olarǵa tynyǵý qajet, keıbir aýrýlarǵa belsendi bolǵan durys.
Búırekke jáne oǵan jaqyn ornalasqan tinderge jasalǵan radıoterapııa áserinen júrek aıný, qusý, dıareıa jáne dáret syndyrǵanda jaıssyzdyqtar týyndaýy múmkin. radıoterapııa kezinde aǵzany ınfektsııalardan qorǵaıtyn saý leıkotsıtterdiń sany azaıyp ketedi. Sonymen qatar, radıoterapııadan keıin teri qyzaryp, qurǵap jáne serpimdiligi azaıyp ketedi. Radıoterapııanyń janama áseri aıtarlyqtaı jaǵymsyz bolǵanymen, olardy baqylaýda ustaýǵa múmkindikter bar.
Bıologııalyq terapııa
Bıologııalyq terapııadan qaltyrap-dirildeý, bulshyqetterdiń aýyrsynýy álsizdik, tábettiń joǵalýy sııaqty tumaýdyń belgileri jáne júrek aıný, qusý, dıareıa sıpatyndaǵy janama áserleri týyndaıdy. Keıbir naýqastarda teri bóritpeleri paıda bolady. bul máseleler aıryqsha sıpatqa ıe bolǵanymen, emdi toqtatqannan keıin janama áserleri birden basylady.
Hımıoterapııa
Hımıoterapııanyń janama áseri, dáriniń túrine jáne ony qabyldaý mólsherine baılanysty bolady.
Qaterli isikke qarsy dáriler tez taralatyn aǵza kletkalaryna áseri bar. Aıryqsha aıtqanda:
Qan jasýshalary: bul jasýshalar ınfektsııalarmen kúresedi, qannyń uııýyna kómektesedi, jáne ottegini túrli múshelermen tinderge jetkizedi. Qan kletkalaryna áseri bar dárilerdi qoldanǵan kezde, ınfektsııa, deneniń kógerýi nemese qan ketý, sondaı- aq, álsizdik pen sharshaý sııaqty janama áserleri paıda bolýy múmkin.
Shash túbindegi jasýshalary: hımıoterapııa saldarynan shash túsýi múmkin. Em shara aıaqtalǵannan keıin, shashtyń ósýi qaıta qalyptasady, alaıda jańa shyqqan shashtyń sıpaty men túsi basqa bolýy múmkin.
Asqazan-ishek joldarynyń jasýshalary: hımıoterapııa tábettiń buzylýyna , júrek aıný, qusý, dıareıa, aýyz qýysynda jáne erin aınalasynda oıyq jaralardyń paıda bolýyna ákep soǵady.
Mundaı janama áserlerdiń kóptegen túrin dáriler qoldaný arqyly baqylaýda ustaýǵa bolady.
QOSYMShA JÁNE ALTERNATIVTI MEDITsINA
Obyrǵa shaldyqqan keıbir adamdar qosymsha jáne alternatıvti medıtsınany tańdaıdy:
Qosymsha ádis dep - obyrdy emdeýdiń standartty túrimen qatar júrgiziletin em shara túrin aıtady. Mysaly hımıoterapııa jáne radıoterapıany qoldaný. Alternatıvti ádis –standartty emdeý ádisiniń ornyna qoldanatyn medıtsınanyń túri bolyp tabylady.
Akýpýnktýra (ıne terapııasy), emdik massaj, óndirilgen shópter,dárýmender nemese arnaıy dıeta, vızýalızatsııa, medıtatsııa jáne rýhanı turǵydan emdeý qosymsha jáne alternatıvti medıtsına túrlerine jatady.
Qosymsha jáne alternatıvti ádisteriniń terapııasynyń nátıjesinde, keıbir ankologııalyq naýqastardyń jaǵdaılarynyń jaqsara túskenderi baıqalady. Alaıda qosymsha jáne alternatıvti ádisteriniń keıbir túrleri hımıoterapııa jáne radıoterapııanyń áseriniń mehanızmin ózgertip jiberýi múmkin. Bul ózgerister naýqasqa zııanyn tıgizip jiberetinin eskerý kerek. Sonymen qatar qosymsha jáne alternatıvti medıtsınanyń keıbir túrlerin bólek qoldanǵan jaǵdaıda da zııandy bolyp jatady. Keıbir qosymsha jáne alternatıvti medıtsınanyń túrleriniń aqysy qymbat turady.
AÝRÝLARDYŃ KÚTIMINE QOLDAÝ KÓRSETÝ
Qaterli isik sekildi kúrdeli aýrýmen ómir súrý ońaı emes. Keıbir adamdarǵa bul aýrýmen baılanysty emotsıonaldyq jáne praktıkalyq máselelerin sheshý úshin kómek qajet. Ondaı jaǵdaıda aýrýǵa qandaı jaǵynan bolsyn kómek qolyn sozsa da paıdaly bolmaq. Bul uıǵarym ásirese batys jaqta jaqsy damyǵan. Qaterli isikpen aýyratyndar men atalmysh toptar bas qosyp turady, árqaısysy óz jaǵdaıymen bólisip, aýrýmen kúresýde jáne aýrý saldarynan týyndaǵan máselelerdi sheshýde ózderiniń bilimi men tájirıbelerimen almasady.
Onkologııalyq aýrýy bar adamdar óz otbasy jaıly kóp oılaıdy, óziniń jumys ornynyń saqtalýyn, kúndelikti turmys-tirshiligin jıi ýaıymdap júredi. Tekserilý, em qabyldaý, aýrýhanaǵa jatý týraly ýaıymdar, onkologııalyq naýqas adamdarǵa tán bolyp keledi. Onkologııalyq aýrýlardy alańdatatyn kóptegen suraqtaryna ádette medıtsına qyzmetkerleri jaýap beredi.
TAMAQTANÝ JÁNE DENE BELSENDILIGI
Onkologııalyq naýqastardyń ózderin kútimildep júrýleri óte mańyzdy. Árıne, bul jaqsy tamaqtaný men dene belsendiliginiń maksımaldy túrde qalypta ustaýlaryn bildiredi. Mundaı naýqastarǵa salmaqtaryn túsirip almaý úshin, qajetti mólsherdegi kalorııany tutyný qajet. Jetkilikti mólsherde aqýyzdardy paıdalanǵan jón. Jaqsy tamaqtaný -jaǵdaılarynyń jaqsaryp jáne kóp energııa jınaý úshin kómektesedi. Ásirese, em qabyldaý kezeńinde nemese em qabyldap bolǵannan soń tábetteriniń nasharlaýy múmkin. Olar ózderin jaısyz sezinip, sharshap nemese aýyzdarynyń dám sezýi ózgerýi. Sondaı -aq emdik sharalardyń janama áserlerinen, mańyzdy máseleler týyndaýy múmkin. Dáriger, dıetolog nemese basqa da medıtsına qyzmetkeri tamaqtanýǵa baılanysty týyndaǵan máselelerdi sheshý túrlerin usynyp kómektesedi.
Óz belsendilikterin túsirmegenniń arqasynda kóptegen naýqastar ózderin jaqsy sezinedi. Júrý, ıogamen aınalysý, júzý jáne basqa da jattyǵýlar myqty bolýǵa, energııany saqtap, ómirlik tonnýssty túsirmeýge kómektesedi. Jattyǵýlar júrek aınyǵandy jáne aýyrsynýdy basyp, sol arqyly em júrgizý protsessterine jeńildik týdyrady. Sonymen qatar, kúızelisten de aryltady. Fızıkalyq turǵydan salmaq túsirmeı turyp óz dárigerińizben keńesip alǵanyńyz jón. Eger fızıkalyq jattyǵýlar aýyrsynýdy nemese basqa máselelerdi týyndatsa, dárigerińizge aıtyp, fızıkalyq jattyǵýlardy ózgertý aıasynda keńes alǵanyńyz jón.
KEZEKTI TEKSERILÝLER
Emdeý aıaqtalǵannan keıin naýqastardy tekserip turý óte mańyzdy. Qaterli isikti joıylǵannan keıin de obyr pratsesi qaıta bastalyp, obyr jasýshalarynyń jandanýy ábden múmkin. Qaıta bastalý pratsesi bolǵan jaǵdaıda, dárigerler óz qaperinen jiberip almaý úshin naýqastyń jaǵdaıyn únemi baqylaýda ustap otyrýy qajet. Kezekti tekserilýden ótip turý mundaı ózgeristerdi anyqtaýǵa múmkindik beredi. Ol úshin kezekti laboratorııalyq saraptamalar jasatyp, rentgennen tekserilip, kompıýterlik tomografııaǵa túsip jáne basqa da zertteý túrlerinen ótý kerek bolady.
Ǵylymı zertteýler
Ǵalymdar hırýrgııalyq emniń, bıologııalyq terapııanyń, hımıoterapııanyń, jáne bul ádisterdi úılestirip qoldanýdyń jańa, áseri myqty ádisterin izdestirýde. Hımıoterapııamen baǵana jasýshalaryn kóshirý sııaqty jańa ádisti biriktirip qoldanýdyń múmkindikterin qarastyrýda. Sondaı –aq obyrǵa qarsy dárilik dozany kóp mólsherde qoldanyp, obyr jasýshalaryn jáne súıekkemigiiń qalypty jasýshalaryn joıyp, ornyna donordyń baǵana jasýshalaryn kóshirý arqyly jańa jasýshalardy qaıta qalpyna keltirý maqsatynda qoldanylatyn ádis túri zerittelýde.