Mıdyń qaterli isigi

ONKOLOGIIaLYQ AÝRÝ JAIYNDAǴY TÚSINIK

Qaterli isik tinderdi túzetin, qurylym elementterinen, jasýshalardan bastalady. Tinder múshelerdi túzedi.

Qalypty jasýshalar ósedi jáne bólshektenedi, aǵzanyń qajetine qaraı jańa jasýshalardy týdyrady. Kónergen jasýshalar joıylady, al olardyń orynyn jańa jasýshalar basady. Keıde, bur retti protsess buzylady. Aǵzaǵa qajet emes jańa jasýshalar túzilip, kóne jasýshalar oryn bosatpaı qoıady. Bul qosalqy jasýshalar jańatúzindi nemese isik dep atalatyn tinder massasyn túzedi.

Isikter zalaldy jáne zalalsyz bolyp bólinedi:

Zalalsyz iskterde qaterli isiktiń kategorııalary bolmaıdy.
• Zalalsyz isikter ómirge kóp qaýip tóndire bermeıdi.
• Ádette zalalsyz isikter joıylǵannan keıin qaıta paıda bolmaıdy.
• Zalalsyz isikterdiń jasýshalary mı tinderiniń aınalasyna ósip shyqpaıdy.
• Zalalsyz isiktiń jasýshalary basqa múshelerge jáne deneniń basqa bólikterine taralmaıdy.

Zalaldy isikter qaterili isikpen tikeleı baılanysty bolyp tabylady.

• Zalaldy isikter zalalsyzdarǵa qaraǵanda salmaqtyraq sımptomdarmen kórinis beredi. Olar naýqastyń ómirine qaýip tóndirýi de múmkin.
• Zalaldy isikter kóp jaǵdaıda joıylady, biraq qaıta paıda bolýy da múmkin.
• Zalaldy isikter ózine tıesili músheler men tinderdi zaqymdaýy múmkin, nemese olardy isitedi.
• Zalaldy isikterdiń jasýshalary basqa músheler men dene bólikterine taralady (metastazdanady). Qaterli isik jasýshalary taralyp, ózimen baılanysqan, qan aǵymyn nemese lımfa túıinderdi isite bastaıdy. Isik jasýshalary basqa múshelerde damıdy, ol jerde músheni zaqymdaıtyn jańa isikter túzedi. Basqa múshelerge taralǵan qaýipti isik jasýshalaryn metastazdar dep ataıdy, al olardyń taralý protsessi metastazdaný bolyp tabylady.

Isiktiń jaıylýy kezinde jáne basqa múshelerge nemese dene bólikterinde jańa isikterdiń túzilýi kezinde olar anomaldi jasýshalar quraıdy jáne olardyń barlyǵyn alǵashqylyq dep ataıdy. Mysaly, qýyq asty beziniń qaterli isigi súıekke jaıylsa, ol qýyq asty beziniń metastazdanýy bolady, súıektiń qaterli isigi bolyp sanalmaıdy. Eger ol osyndaı sebepterden týyndasa, súıek isigi emes, qýyq asty beziniń isigi boıynsha emdeledi. Dárigerler bulaı týyndaǵan isikterdi keıde «dıstantty» nemese metastatıkalyq aýrý dep ataıdy.

MI ISIGINIŃ DAMÝ SATYLARY

Dárigerler keıde mı isigin damý satysy boıynsha toptaıdy – tómengisinen (I satysy) joǵarǵy satysyna deıin (IV kezeń). Isiktiń damý satylary mıkroskop arqyly, isik jasýshalarynyń syrtqy túri boıynsha anyqtalady. Joǵarǵy satyda damyǵan isik jasýshalary basqasha bolady jáne olar ádette, tómengi satydaǵy isik jasýshalaryna qaraǵanda tez úlkeıedi.

Birinshilikti mı isigi

Isikterdiń damýy mı tinderinen bastaý alady.

Mı tinderiniń isinýimen bastalatyn isikter birinshilikti mı isikteri ekeni belgili. (ekinshilikti mı isikteri jaıynda kelesi bólimderde aıtylady). Birinshilikti isikter jasýshalardyń túrine qaraı nemese bastaý alǵan mı bólikterine sáıkes óz ataýlaryn alady.

Eń kóp taralǵan birinshilikti mı isigi bolyp glıomdar sanalady. Olar glıaldi jasýshalardan bastaý alady. Glıomdardyń kóptegen túri bar:

• Astrotsıtoma – astrotsıtamdar dep atalatyn juldyzsha formasyndaǵy glıaldi jasýshalardan damıtyn isik. Astrotsıtomalar úlkenderdiń mıiniń jartysharynda kóptep damıdy. Al balalardyń mı baǵanalarynda, jartysharynda jáne mıshyǵynda kezdesedi . Astrotsıtomanyń III satysy ádette, anaplastıkalyq astrotsıtoma dep atalady. Astrotsıtomanyń IV satysy, ádette, mýltıformaly glıoblastoma dep atalady.
• Mı baǵanasynyń glıomasy – bul isik mıdiń eń tómengi bóliginde damıdy. Baǵanalyq glıomalar kóbinese jas balalarda jáne orta jastaǵy adamdarda jıi anyqtalyp jatady.
• Ependıdoma – julynnyń ortalyq arnasynda nemese qarynshadaǵy tóselgen jasýshalarda damıtyn isik. Bul isik túri kóbinese balalarda jáne jas adamdarda kezdesedi.
• Olıgodendroglıoma – bul isik sırek kezdesedi. Ol júıkeni qorǵap jáne jaýyp turatyn maıdy jınaýǵa qatysatyn jasýshalarda damıdy. Munaı isikter ádette, mıdyń jartysharynda kezdesedi. Olar aqyryn úlkeıedi jáne mıdyń aınalasyndaǵy tinderge asa tarala qoımaıdy. Olar kóbinese orta jastaǵy eresekter arasynda jıi kórinis berip jatady.

Keıbir mı isikteriniń túrleri glıaldi jasýshalardan bastaý almaıdy. Ondaılardyń kóptep taralǵandary tómende kórsetildi:

• Medýlloblastoma – Bul isik ádette mıshyqta damıdy. Bul balalardyń mı isiginde kóptep kezdesedi. Olar keıde, eleýsiz neıroektodermaldi isik dep atalady.
• Menıngıoma – bul isik mı qabynda damıdy. Ol ádette aqyryndam úlkeıedi.
• Shvannoma - isik shvannomdyq jasýshalarda (lemotstııer) damıdy. Bul atalmysh jasýshalar júıkeni jaýyp turady, tepe-teńdikti saqtaýǵa jáne estýge yqpal etedi. Bul nerv qulaqtyń ishine ornalasqan. Isik te soǵan sáıkes, akýstıkalyq nerv dep atalyp ketken. Ol kóbinese úlken adamdarda kezdesedi.
• Kranıofarıngıoma – bul isik mı negizinde, gıpofızben birge úlkeıedi. Isiktiń bul túri kóbinese balalarda kezdesedi.
• Embrıondyq – mıdyń jasýshaly isigi – isik embrıondyq jasýshada damıdy. Embrıondyq-jasýshaly mı isigi kóbinesse 30 jasqa tolmaǵan adamdar arasynda kóptep kezdesedi. Embrıondyq-jaýshaly mı isiginiń barynsha kóp taralǵan túri germınoma bolyp tabylady.
• Tompaıǵan jerdegi isik – bul sırek kezdesetin mı isigi, ol domalaq bezde paıda bolady nemese onyń janynda týyndaıdy. Domalaq bez jartyshar men mıshyqtyń arasynda ornalasqan.

Ekinshilikti mı isigi

Qashan qaterli isik óziniń alǵashqy paıda bolǵan jerinen deneniń basqa jerine aýytqı bastaǵanda, jańa isikterde , birinshilikti isik sekildi anomaldi jasýshalar quraı bastaıdy. Mıda deneniń basqa jerinen shapqan qaterli isik, birinshilikti isikten ózgeshelene bastaıdy. Eger qaterli isik jasýshalary mıda basqa múshelerge (mysaly, ókpeden, sút bezinen) taralyp bara jatsa, dárigerler mıdaǵy isikti ekinshilikti nemese metastatıkalyq isik dep taǵaıyndaıdy. Ekinshilikti mı isigi, birinshiliktiden qaraǵanda edáýir keń taralǵan.

MIDYŃ QATERLI ISIGINIŃ QAÝIP TÝDYRATYN FAKTORLARY

Mıdyń qaterli isigin týdyratyn naqty sebepter eshkimge de belgili emes. Dárigerler uzaqtan beri mı isiginiń keı bireýlerde damyp, al keıbireýlerde damymaıtyndyǵynyń ne úshin ekendigin túsindire almaıdy. Tek bir belgilisi mı isigi – juqpaly emes. Bul aýrýdyń basqa adamdarǵa juǵýy múmkin emes.

Zertteýlerdiń nátıjesi boıynsha adamdar belgili bir qaýipti faktorlardyń áserinen zaqymdansa, olarda mı isiginiń túzilý beıimdiligi arta túsetin kórinedi. Barlyq qaýipti faktorlar adamnyń isik aýrýynyń damýyna soqtyrýy múmkin. Tómende kórsetilgen qaýip faktorlary adamnyń birinshilikti mı isiginiń damýymen baılanysty:

• Er adamdarǵa qatysty – mı isigi tolyǵymen, kóbinese áıelderden qaraǵanda, er adamdarda jıi kezdesedi. Negizi menıngıomadan kóbinese áıelderge tıesili.
• Násilge qatysty – isikter kóbinese basqa násilderdiń ókilderine qaraǵanda aq násildilerde jıi kezdesetin kórinedi.
• Jas mólsherine qatysty – mı isiginiń kóbinese 70 jastan asqan qarttarda anyqtalyp jatady. Jáne de ekinshi orynda, mı isigine baılanysdy onkologııalyq aýrýlarǵa ushyrap jatatyn balalar eken. (leıkemııa – balalarda eń kóp kezdesetin isik aýrýy). Balalarda kezdesetin mı isigi kóbinese 8 jastan kishi balalarda oryn alady eken.
• Otbasyna qatysty – otbasynda glıommen aýyratyn adam bolsa, onda ol januıada da isik aýrýynyń damý qaýpi bolady.
• Radıatsııanyń áseri nemese jumystaǵy belgili bir hımılyq zattyń saldaryna qatysty:
o Radıatsııa- ıadrolyq ónerkásipte jumys isteıtinder zaqymdanyp, mı isigi aýrýyna shaldyǵýy múmkin.
o Formaldegıd – potologanatomdar jáne farmaldegıdpen balzamdaý bolıynsha jumys isteıtin mamandar mıdyń qaterli isigi damıtyn toptardyń qatarynda bolyp sanalady. Ǵalymdar formaldegıdtiń áserinen basqa, ónerkásiptik oryndarda jumys isteıtinderdiń arasynan mı isigine soqtyratyn qaýiptilikti anyqtamapty.
o Hlorly vınıl – plastık daıyndaıtyn jumyskerler hlorly vınıldiń áserine tap bolýyshylar bolýy múmkin. Bul hımııalyq zat mı isigin damytýshy qaýip bolýy múmkin.
o Akrılonırıl – mata jáne plastık óndiretinder akrılonıtrıldiń áserine urynýshylar bolýy múmkin. Bul hımııalyq zattan adamdarda mı isigi damýy múmkin.

Ǵalymdar qalta telefony mıdyń isigin damytýy múmkin be degen suraqtyń jaýabyn izdeýde. Biraq bul teorııaǵa qatysty zertteý nátıjeleri áli aıaqtala qoımady. Qazirgi ýaqytqa deıin ǵalymdar basynan jaraqat alǵan adamnyń mı isigi damýy múmkin degen naqty faktige qol jetkize almady.

Keıde osy atalmysh toptardyń ishinde bolǵan jandar qaterli isik aýrýymen aýyrmaıdy. Basqa jaǵynan qarasań, kóptegen osy aýrýmen aýyratyn naýqastar bul qaýiptilik faktoryna kirmeıtinder bolyp shyǵady. Eger siz ózińizdi «belgili bir aýrý qaýiptiligi bar toptar qataryndamyn» dep esepteseńiz, ony aldymen dárigerińizben keńesip sheship alǵanyńyz jón. Dáriger sizge qaýiptiliktiń aldyn qalaı alý kerek, jáne turaqty tekserilý grafıgin qalaı túzý kerektigin rettep beredi.

MIDYŃ QATERLI ISIGINIŃ SIMPTOMDARY

Mı isiginiń sımptomdary olardyń kólemine, túrine jáne ornalasý ornyna baılanysty bolady. Sımptomdar isiktiń júıkeni qysýymen nemese mıdiń belgili bir jeriniń zaqymdanýymen týyndaýy múmkin. Olar sondaı-aq mıdiń isinýimen nemese bas súıektiń qýysyna suıyqtyqtyń
jınalýymen kórinis berýi múmkin. Mı isiginiń barynsha kóp taralǵan sımptomdary tómede kórsetildi:

• Bastyń aýrýy (ádette tań erteńgisin qatty aýyrady);
• Júrek aıný nemese qusý;
• Sóıleý, kórý, estý júıesi ózgeredi;
• Júrgende tepe-teńdikti saqtaý qıynǵa oǵady;
• Kóńil-kúıi turaqsyzdanady, keıbir jaıttardy bir-birimen baılanystyra almaı qalyp jatady;
• Este saqtaý qabileti nasharlaıdy;
• Tyryspa paıda bolady, jáne bulshyqetteri ózine baǵynbaı qalady (paroksızmalar nemese konvýlsııalar)
• Qol men aıaqtyń uıýy nemese terleı berýi.

Bul sımptomdar tek mı isigi úshin bolýy mindetti emes. Olar sondaı-aq, basqa da jaǵdaılarmen baılanysty bolýy múmkin. Eger osy sımptomdardyń qaısy bireýi bolmasyn sizde týyndasa, onda dárigermen jaǵdaıyńyz jaıynda aqyldasyp alyńyz. Tek dáriger ǵana dıagnoz qoıyp, em taǵaıyndaıtynyn esten shyǵarmańyz.

MIDYŃ QATERLI ISIGINIŃ DIAGNOSTIKASY

Adamda sımptomdar paıda bolǵan kezde, mı isigi bolýy múmkin degen kúmán bolsa, dáriger bir nemese birneshe tómendegideı sharalardy taǵaıyndaýy múmkin:

• Tekserý – Dáriger densaýlyqtyń jalpy jaǵdaıyn qaraıdy.
• Nevrologııalyq tekseris – Dáriger naýqastyń zeıindilik satylaryn, bulshyqeettik kúshin, koordınatsııasyn, aýrýǵa reflektsııasy men reaktsııasyn anyqtaıdy. Sondaı-aq dáriger kózdi qaraıdy, mıdiń kózben baılanysyn, júıkeni qysýyn, isik týdyrýyn t.b. jaıttardy tekseredi.
• Kompıýterli tomografııa (KT) – kompıýterge jalǵanǵan rentgen qurylǵysynyń kómegimen bas súıek keskindemesiniń serııalary jasalady. Naýqas mıynyń anyq keskindemesin alý úshin oǵan arnaıy qarama-qarsy zattyq ınektsııa saldyrylady. Keskinde mıdaǵy isiktiń sýreti berilýi múmkin.
• Iadroly magnıttik rezonans (IaMR) – kompıýterge jalǵanǵan myqty magnıt deneniń ishki bóliginiń jeke keskinin anyq túsirip beredi. Bul keskinder monıtordan qaralady jáne qaǵazǵa basylyp shyǵýy da múmkin. Keıde mı tinderin jeke belgilep alý úshin kontrasty zattar ishke engiziledi. Keskinnen isikti nemese mıdaǵy basqa da máselelerdi kórýge bolady.
Dáriger tómendegiideı tekserýlerdiń basqa da túrlerin taǵaıyndaýy múmkin:
• Angıogramma – bul kontasty zat, qan aǵysyna engiziledi, ol mıdiń tamyrlaryna túsedi, jáne olardy rengenogrammadan kórinetindeı etedi. Isik bolsa, dáriger ony rengendik keskinnen kóre alady.
• Bas súıek rengenogrammasy – mı isikteriniń keıbir túrleri mıda kaltsıdiń túzilýine sebep bolady nemese bas súıekti ózgertýi múmkin. Rengenogrammanyń kómegimen dáriger, bul ózgeristerdi anyqtaıdy
• Julyndyq pýnktsııa – dáriger julyn suıyqtyǵynyń úlgisin alýy múmkin (bas súıektik ishindegi jáne mı men julynnyń aınalasyndaǵy). Bul em-shara jergilikti anestezı kezinde júzege asady. Dáriger julyn arnasynan suıyqtyq jınaý úshin uzyn, jińishke ıneni paıalanady. Julyndyq pýnktsııa 30 mınýtqa jýyq ýaqyt alady. Naýqas pýnktsııadan keıin basy aýyrmas úshin birneshe saǵat jata turýy kerek. Zerthanada suıyqtyqta rak jasýshasy bar ma, álde basqa da máselelerdiń belgileri bar ma, sony zertteıdi.
• Melıogramma – julynǵa jasalatyn retgenologııalyq tekserý. Julyn suıyqtyǵyna arnalǵan ınektsııalanatyn kontrasty zat, julyndyq pýnktsııa óndiriledi. Kontrasty zat julyn suıyqtyǵyna aralasý úshin naýqas júrelep, basyn tómen salbyratyp otyrady. Bul tekserý arqyly dáriger julyndaǵy isikti anyqtaıdy.
• Bıopsııa – anyqtalǵan isik jasýshalaryndaǵy tinderdiń úlgilerin joıatyn ádis. Bıopsııa qaterli isikke aınala bastaǵan tinderge, sondaı-aq basqa da jaǵdaılarǵa qoldanylady. Bıopsııa mı isigine dıagnoz qoıýdyń birden-bir senimdi ádisi bolyp tabylady.
Isik jasýshalaryn anyqtaý úshin hırýrgtar, tindi úsh tásilmen alýy múmkin:
• Ineli bıopsııa – Hırýrg bas terisin azdap tiledi jáne súıekti burǵylap kishkentaı sańlaý jasaıdy. Muny trepanatsııalyq sańlaý dep ataıdy. Dáriger ıneni trepanatsıondy sańlaý arqyly suǵyp mı isigindegi tinniń úlgisin alady.
• Stereotaktıkalyq bıopsııa – Kompıýterli tomografııa nemese IaMR sıaqty qurylǵynyń kómegimen sýret keskin alady, ıne trepanatsıondy sańlaý arqyly isik ornalasqan jerge kirgiziledi. Hırýrg ıneniń kómegimen tin úlgisin tartyp alady.
• Emdeýmen qatar júretin bıopsııa – Keıde hırýrg isikti joıý barysynda operatsııa jasap jatqan kezde tin úlgisin alady.

Keıde bıopsııany alý múmkin bolmaı qalady. Eger isik mı baǵanasyna nemese basqa da bir belgili orynǵa jaıǵasyp alsa, hırýrg basqa saý tinderdi zaqymdap almas úshin, isik tininiń úlgin ala almaıdy. Ol kezde dáriger sýret keskinin alý úshin IaMR, KT nemese basqa da tásilderdi qoldanyp kórýi múmkin.

MIDYŃ QATERLI ISIGINIŃ EMDELÝI

Kóptegen mı isigi bar naýqastar birkelki medıtsınalyq kútim alý úshin naqty sheshim qabyldap, em-sharaǵa belsendi túrde atsalysady. Olar óz aýrýlary jaıynda bárin bilip alǵysy keledi jáne emdelýniń nusqalarymen de tanysýdy qalaıdy. Biraq, keıbir adamdar ózderinde qaterli isik bar degen dıagnoz qoıylǵanda eseńgirep, kúızeliske ushyrap jatady. Sonyń saldarynan oıyn jınaqtaı almaı, dárigerge qajetti suraqtaryn qoıa almaı qalady. Dáriger qabyldaýyna barmas buryn suraqtar tizimin túzip alsa, kóptegen máseleniń basyn ashyp alýǵa kómegi tıedi. Naýqas dárigerdiń ne aıtqandaryn tolyǵymen este saqtaýp alý úshin shamasy kelgenshe jazyp alǵany jón, nemese dárigerdiń ruhsatymen dıktofon qoldansa da bolady. Keıbir naýqastar dáriger qabyldaýyna barǵan kezde aıtylǵan áńgimelerdi túsinip, tolyq ıgerý úshin qasynda týysy nemese dosynyń bolǵanyn qalaıdy.

Dáriger naýqasty arnaıy mamanǵa baǵyttaýy múmkin, nemese naýqas ózi sol baǵytqa suranýy múmkin. Mı isigin emdeýmen aınalysatyn mamandar: neırohırýrgtar, neıroonkologtar, onkologtar jáne onkologı-radıologtar. Nemese naýqas sondaı bir komandada jumys isteıtin basqa dárigerge joldanýy múmkin. Ondaı medıtsınalyq komanda medbıkeler, dıetologtar, mentaldi densaýlyq boıynsha keńesshiler, áleýmettik jumysshylar, fızıoterapevter, terapevter jáne logopedter bolýy múmkin. Balalarǵa oqýyna kómek berý úshin repetıtorlar da paıdasyn tıgizedi.

Emge daıyndalý

Dáriger emdelýdiń nusqalaryn aıtýy múmkin jáne olardyń árqaısysynyń kútiletin nátıjesi jaıynda da sóz qozǵalady. Naýqastyń qajettiligine qaraı dáriger men naýqas arasynda emdelýdiń ortaq jospary jasalýy múmkin.

Emdelý faktorlardyń qataryna, túrine, ornalasýyna, isiktiń kólemi men damý satysyna baılanysty bolady. Mı isiginiń keıbir túrleri kezinde dárigerge aldymen isiktiń qaıdan bastaý alyp turǵanyn bilýi mańyzdy, mysaly, isik jasýshalary julyn suıyqtyǵnda ma degen sekildi.

Adamdarǵa kez-kelgen barlyq suraqtaryn qoıýdyń nemese barlyq jaýapty birden túsinýdiń qajeti joq. Olarda aldaǵy ýaqytta túsinbegen suraqtaryn dárigerge qaıta qoıýǵa nemese qosymsha aqparattar alýǵa múmkindik týady.

Emdeý ádisteri

Mı isigi bar naýqastar úshin emdelýdiń birneshe nusqasy bar. Naýqastyń isikteriniń túri men satysyna qaraı, hırýrgııalyq em júrgizilýi múmkin, sáýle terapııasy nemese hımıoterapııa qoldanylýy yqtımat. Keıbir jaǵdaılarda aýrýlarǵa keshendi em taǵaıyndalady. Jalpy, naýqastarǵa aýrýdyń kez-kelgen satysy boıynsha em júrgizilýi múmkin, ol mynadaı sharalarmen tolyǵady: aýrýdy baqylaýǵa alý, qaterli isiktiń basqa sımptomdaryn anyqtaý, terapııanyń janama áserin tómendetý, sondaı-aq emotsııalyq máselelerdi sheshý t.b. Emdeýdiń mundaı túrler sımptodyq, zaqymdyq nemese pallıatıvtilik kútimder dep atalady.

Eń jaqsysy, dárigerdiń ózi emdelýdiń nusqalary jaıynda aıtyp, olardyń nátıjesi týraly túsindirip bergeni.

Kóptegen mı isigi úshin hırýrgııalyq operatsııa eń kóp qoldanylatyn em bolyp tabylady. Jabyq bas súıekke jasalatyn operatsııa kranıotomııa dep atalady. Ol jalpy narkozben júrgiziledi. operatsııanyń adynda bas terisin tyrady. Sodan dáriger terini tiledi jáne bas súıektiń bóligin joıý úshin arnaıy arany qoldanady. Bólikti nemese barlyq isikti joıǵannan keıin hırýrg bas súıektiń aramen kesip alynǵan bóligimen nemese arnaıy metaldan nemese matadan jasalǵan plastınamen sańlaýdy jabady. Odan keıin hırýrg bas súıek terisindegi tilikti tigedi.

Keıde hırýrgııalyq jolmen emdeý múmkin bolmaı qalady. Eger isik mı baǵanalaryna nemese mıdiń belgili bir jerine ornalasyp alsa, hırýrg basqa saý tinderdi zaqymdap alýym múmkin degen qaýippen operatsııa jasaýdan bas tartady. Operatsııa júrgizýge kelmeıtin naýqastarǵa sáýle terapııasy nemese emdeýdiń basqa túrledi qoldanylady.

Sáýle terapııasy (radıoterapııa dep te atalady) isik jasýshalaryn joıý úshin, joǵaryenergııa kózi sáýlesin paıdalanady. Radıatsııanyń qaınar kózi – rentgen sáýlesi, gamma sáýlesi nemese protondar bolýy múmkin. Úlken qurylǵy radıatsıany isikke jáne tinderge jaqyn baǵyttaıdy. Keıde radıatsııa túgeldeı mıǵa nemese julynǵa baǵyttalady.
Ádette sáýle terapııasy operatsııadan keıin júzege asyrylady. Radıatsııa isiktiń aınalasynda qalyp qoıǵan jasýshalardy joıady. Keıde radıatsııa terapııasy, hırýrgııalyq operatsııa jasaýǵa múmkin emes aýrýlarǵa qoldanylady. Sáýle terapııasy emhanada nemese klınıkada jasalady. Emdeý kúntizbesi isiktiń túrine, kólemine, sondaı-aq naýqastyń jasyna baılanysty túziledi. Ár em-shara bir-neshe mınýtqa sozylady.

Dáriger isik mańyndaǵy saý tinderdi qorǵaý úshin mynadaı qaýipsizdik sharalaryn qoldanady:

• Fraktsııalaý. Sáýle terapııasy bir-neshe aptaǵa sozylyp, aptasyna tek 5 kún ótkiziledi. Bólsheptep taǵaıyndaý. Radıatsııanyń barlyq mólsherin ýzaq ýaqytqa sozyp emdeý, isik mańyndaǵy saý tinderdiń amandyǵyna kepil bolady.
• Gıperfraktsııalaý. Naýqas radıatsııanyń bir kúnde berileten mólsherin, eki-úsh kúnge bólip qoldanady.
• Stereotaktıkalyq sáýle terapııasy. Radıatsııanyń shińishke sáýleleri isiktiń ár buryshyna baǵytalady. Bul em-shara kezinde, naýqas basyna búgilmeıtin jıektemeni kııip alady. MIaR nemese KT-nyń túsirmesi isiktiń dál jaıylǵan ornynyń sýretin túsirip beredi. Dáriger kompıýter arqyly radıatsııanyń qajetti mólsherin, sondaı-aq ólshemin jáne radıatsııalyq sáýleniń buryshtaryn anyqtaıdy. Emdeý sharalary dárigerdiń bir ret qabyldaýynda júzege
asyrylýy múmkin nemese birneshe seansynda júrgiziledi.
• 3 ólshemdi konformdy radıatsııalyq terapııa. Kompıýter isiktiń úsh ólshemdi sýretin jáne aınalasyndaǵy tinderin kórsetedi. Dáriger isiktiń qaıtalanǵan nysanyn dál bilý úshin, kóptegen radıatsııa sáýlelerin baǵyttaıdy. Tamasha radıatsııalyq fokýs mıdyń saý tinderin qorǵaıdy.
• Proton sáýlelerimen jasalǵan radıatsııalyq terapııa. Bul radıatsııa rentgen sáýlelerin bólmeıdi, proton sáýlelerin bóledi. Dáriger proton sáýlelerin isikke baǵyttaıdy. Protondar saý tinderdi zaqymdamaı ótetin qasıetke ıe.

Hımıoterapııa – qaterli isik kletkalaryn dári-dármektermen joıady. Olardy kóbinese mıdaǵy isikti emdeýge qoldanady. Preparattardy ishý arqyly nemese ınektsııa túrinde engizedi. Qaı jaǵdaıda bolmasyn olar, qan quramyna enip, barlyq aǵzaǵa taralady. Dári-dármekter qoldaný tsıklyna qaraı bylaı sıpattalady: emdelý qanshalyqty durys bolsa, jazylý da soǵan baılanysty bolyp keledi.

Hımıoterapııany emhanada, dariger kabınetinde nemese úı jaǵdaıynda da qoldanylady. Naýqastyń emhanaǵa jatqyzylýy sırek bolatyn jaǵdaı. Eresek adamdarǵa qaraǵanda, jas balalarǵa hımııaterapııany jıi qoldanady. Degenmen operatsııa jasalǵannan keıin nemese sáýle terapııasynan keıin eresekterge hımııaterapııasyn júrgizýi múmkin. Keıbir adamdarda qaıtalana beretin mı qaterli isiki bolady. Dáriger ondaı isikti alyp tastap, ornyna hımıoterapevtıkalyq birneshe plastınalar ornatady. Ár plastına 10 tsenttiń ólshemine teń. Biraz aptadan soń, plastınadaǵy dárilik zattar mıǵa sińip, qaterli isik klekalaryn joıa bastaıdy.

MI ISIKTERIN EMDEÝDEGI JANAMA ÁSERLER

Em qoldaný barysynda, saý kletkalar zaqymdanady. Bul janama áserlerdi jıi týdyrady. Janama áserlerdiń paıda bolýy, ár túrli faktorlarǵa, sonymen qatar isiktiń túrine, qabyldaǵan em kólemine baılanysty bolýy múmkin. Emdeý kýrstary aýysqan saıyn ár naýqasta ár túrli janama áserler paıda bolyp jatady. Emdelýdiń aldynda medqyzmetkerler komandasynyń músheleri janama áserler týraly aıtyp, naýqasqa onymen kúresýdiń joldaryn usynady.

Hırýrgııalyq emdelýdegi janama áserler

Operatsııa jasalǵannan keıin alǵashqy kúnderi naýqastyń jıi basy aýyryp, ózderin jaısyz sezinýi múmkin. Degenmen, ol kezde aýrýdy basý úshin dári-dármekterdi qoldanýǵa bolady. Tipti kerek bolsa, naýqas dárigermen nemese medbıkemen aýrýdy basý úshin ne isteý kerektigin aqyldassa da bolady.

Taǵy bir aıta keterligi, naýqas ylǵı ózin álsiz sezinip, sharshaı beredi. Ár naýqastyń operatsııadan keıin saýyǵyp ketýi úshin eń aldymen biraz ýaqyt kerek. Basqa da, kóptegen máseleler orynǵa kelip tireledi.

Mı-julyn suıyqtyǵy nemese qan bastaǵy mıǵa shabýy múmkin. Mundaı jaǵdaı – isiný dep atalady. Dárigerler naýqastyń boıynda mundaı máseleniń oryn almaýyn qatty qadaǵalaıdy. Isiktiń kishireıýshi úshin naýqas steroıdty dárilerdi qabyldaýy múmkin.
Suıyqtyqty bólý úshin ekinshi ret operatsııa jasalýy múmkin. Hırýrg mı qatparshasyna uzyn jińishke tútiksheni (shýnt) ornatady. Tútikshe teriniń astymen, deneniń basqa bóligine júrgiziledi, ádette ol qursaq qýysymen júrgiziledi. Mıdan artyq suıyqtyq bólinip, qursaq qýysy qurǵaıdy. Keıde onyń ornyna suıyqtyq júrekte drenajdalady.

Infektsııa – bul hırýrgııalyq operatsııadan keıin damýy yqtımal taǵy bir másele. Mundaı jaǵdaıda dárigerler naýqasqa antıbıotıkter taǵaıyndaıdy.

Mıǵa operatsııa jasalǵanda saý tinder zaqymdanýy múmkin. Mıdyń bulaı zaqymdanýy qaýipti másele bolyp esepteledi. Ol kezde naýqastyń bulshyq etterinde, kórý júıesinde, sóıleýinde kádimgideı aýytqýlar bolýy yqtımal. Ondaı jaǵdaıda naýqasta tyrysý nemese biraz ózgerister paıda bolady. Kóbinese bul sımptomdar azaıyp, ýaqyt óte kele joǵalady. Biraq keıde zaqymdanýlar, mıdaǵy aýytqýlar qalypty sıpatqa ıe bolady. Aýrýlarǵa fızıoterapııa da qajet bolýy múmkin, logoped nemese basqa dáriger mamany da kómektese alady.

Sáýle terapııasymen emdelýdegi janama áserler

Keıbir naýqastar emdelgennen keıin birneshe saǵattyń ishinde júrek aınýy saqtalyp, ketpeı qoıady. Dárigerler naýqasqa bul problemamen qalaı kúresý kerektigin aıta alady. Sáýle terapııasy da keıde búkil emdelý barysynda naýqasty qatty qaljyratady. Mundaıda demalý da mańyzdy, biraq dáriger naýqasqa múmkindiginshe belsendi bolý kerektigin aıtady.

Taǵy bir aıta keterligi, sáýle terapııasy kóbinese shashtyń túsýine sebepker bolady. Alaıda shashatar birneshe aılan keıin qaıta ósedi. Sáýle terapııasy terige de aıtarlyqtaı áser etedi. Bas terisi men qulaqtar qyzaryp, qurǵaıdy jáne sezimtal bolyp ketedi. Medıtsına qyzmetkerleri bul máselelerdiń sheshý joldaryn aıtýy múmkin. Keıde sáýle terapııasynyń áserinen mı tinderi bórtip ketedi. Dárigerler aýrýdy tekserip mundaı sımptomdardyń mundaı jaǵdaıda oryn almaýyn qadaǵalaý kerek. Aýrýdyń ózin jaqsy sezinýin damytý úshin, emdik dári-dármekter usynylady.

Radıatsııa keıde mıdyń saý jasýshalaryn joıyp jiberedi. Bul janama áser – radıatsııalyq nekroz dep atalady. Mundaı sımptomdar basty aýyrtady, deneni tyrystyryp, tipti naýqastyń ólimine sebepker bolady.

Radıatsııalyq sáýlelendirý balalarda gıpofıza nemese mıdyń basqa bóliginiń zaqymdanýyna sebepker bolady. Bul olardyń oqýynda úlken problema bolýy múmkin nemese boıy men ósimi baıaýlap qalady. Budan basqa, bala kezde sáýlelendirý onyń bolashaq ómirinde ekinshilikti mı isiginiń paıda bolý qaýpin týyndatady. Ǵalymdar kishkentaı balanyń mı isigine hımıoterapııany sáýle terapııasymen birge qoldanýdyń múmkinshiligin úırenýde.

Hımıoterapııadaǵy janama áserler

Hımıoterapııanyń janama áseri negizinen qoldanǵan dárilik zattarǵa baılanysty bolady. Janama áserdiń aıryqsha belgileri: qyzý kóteriledi jáne qaltyraıdy, qusyp, tábet joǵalady jáne álsizdik paıda bolady. Keıbir janama áserler dáriniń kómegimen azaıady.

Dárilermen qamtamassyz etiletin ımplantty (plastınaly) naýqastar, hırýrgııalyq emdi birge alǵannan keıin ınfektsııa sımptomdary basyp ketpeý úshin dárigerdiń qaraýynda bolady. Aýrýda ınfektsııa bolǵan jaǵdaıda oǵan antıbıotık taǵaıyndalady.

QOSYMShA JÁNE ALTERNATIVTI MEDITsINA

Keıbir qaterli isikke shaldyqqandar qosymsha jáne alternatıvti medıtsınanyń ádisterin ońtaıly dep sanaıdy:

Qosymsha ádister hmıoterapııa jáne radıoterapııa sııaqty mı isigen emdeýge arnalǵan standartty emdeý túrlerimen qatar qoldanylady. Alternatıvti ádis – standartty emdeý ádisteriniń orynyna qoldanylady.

Akýpýnktýra (ıneterapııasy), emdik massaj, shóp ónimderi, dárýmender nemese arnaıy dıeta, sonymen qatar, vızýalızatsııa, medıtatsııa jáne túrli rýhanı emder qosymsha nemese alretnatıvti medıtsınaǵa jatady.

Keıbir onkologııalyq aýrýlar qosymsha nemese alternatıvti terapııanyń arqasynda ózderin edáýir jaqsy ssezinip qalatyndyǵyn aıtyp júr. Jáne bir aıta keterligi, qosymsha jáne alternatıvti medıtsına hımıoterapııa men radıoterapııanyń keıbir mehanızmderiniń áserin ózgertedi. Bul ózgerister aýrýǵa aıtarlyqtaı zııanyn tıgizýi múmkin. Budan basqa, qosymsha jáne alternatıvti medıtsına, tipti jeke qoldanylsa da ózdiginen zııanyn tıgizip qoıýy da ǵajap emes. Keıbir qosymsha jáne alternatıvti medıtsınanyń túrleri qymbat turatyn bolyp keledi.

NAÝQASTARDYŃ KÚTIMINE QOLDAÝ KÓRSETÝ

Qaterli isik sekildi kúrdeli aýrýmen ómir súrý ońaı emes. Keıbir adamdarǵa bul aýrýmen baılanysty emotsııalyq jáne praktıkalyq problemalaryn sheshý úshin kómek qajet. Ondaı jaǵdaıda aýrýǵa qandaı jaǵynan bolsyn kómek qolyn sozsa da paıdaly bolmaq. Bul uıǵarym ásirese batys jaqta jaqsy damyǵan. Qaterli isikpen aýyratyndar men atalmysh toptar bas qosyp turady, árqaısysy óz jaǵdaıymen bólisip, keıbireýdeli emdelý úshin ózine paıdaly keńes alyp qaıtyp jatady.

Onkologııalyq aýrýy bar adamdar óz otbasy jaıly kóp oılaıdy, óziniń jumys ornynyń saqtalýyn, kúndelikti turmys-tirshiligin jıi ýaıymdap júredi. Ondaı aýrý adamdarǵa barynsha sabyr saqtap júrgen durys, olarǵa emdeletini jaıynda, emhanada alańsyz bolýy kerektigi jaıynda, medıtsınalyq kómekti barynsha durys qoldaný kerektigi jaıynda áńgimelesip turǵan júrgen jón. Onkologııalyq aýrýlardyń kóptegen suraqtaryna ádette medıtsına qyzmetkerleri jaýap beredi.

Aýrýdyń satylaryna qaramastan qaterli isikke shaldyqqan adamdar ózin mazalaǵan máseleniń aldyn alý úshin aldymen jaqsylap kútiný kerek. Ol úshin ózine jaıly jaǵdaı jasap, emdelý barysynda ómir súrý sapasyn jaqsartý kerek. Naýqas aýrýyn emdeý barysynda jáne mı isikteriniń basqa sımptomdary paıda bolmas úshin ózin bir qalypta ustap, terapııanyń janama áserleriniń azaıýyn qadaǵalap, sondaı-aq kóńil-kúıindegi aýytqýlardy sheship alǵany jón.

Mı isigimen aýratyn adamdardy kútimildeýdiń mynadaı túrleri barynsha keń taralǵan:

• Steroıdty dári-dármekter. Mı isigi bar naýqastardyń kópshiligine isiktiń kishireıýi úshin qoldanylady.
• Antıkonvýlsanttar. Mı isigi adamnyń tyrysyp qalýyna sebepker bolady. Onyń aldyn alý úshin nemese baqylaýda ustaý úshin naýqas tyrysýǵa qarsy dárilerdi qabyldaý kerek.
• Anastomoz (shýnt). Mıǵa suıyqtyq jınalǵan jaǵdaıda hırýrg ony shyǵarý úshin anastomaz (shýnt) ornatady.

Aýrýyn asqyndyrmas úshin kóptegen naýqastar emdelý men qatar kútimildenýdi qolǵa alady. Al keıbireýler tek kútimildenip, sımtomdardy baqylaý úshin isikke qarsy terapııany qoldanbaıdy.

NAÝQASTARDYŃ KÚTIMINE QOLDAÝ KÓRSETÝ

Onkologııalyq aýrýlardyń ózin ózi kútingeni aa mańyzdy bolyp tabylady. Ol úshin jaqsy tamaqtanyp, jetkilikti túrde belsendi qozǵalys jasaý kerek.

Onkologııalyq aýrýlar salmaǵyn turaqty utap turý úshin náýyzy baı taǵamdarmen qorektenýi kerek. Ásirese aǵýyzy mol taǵamdardy paıdalanǵany abzal. Jaqsy tamaqtaný arqyly ózin-ózi jaqsy sezinedi jáne kóp energııa alady. Sebebi, onkologııalyq aýrýlardyń emdelgen kezde nemese emdelgennen keıin tábeti nasharlap ketedi. Olar ózin delsal sezinedi nemese sharshańqy júredi, ne bolmasa, dám sezýi ózgerip ketedi. Budan basqa, emdeýdiń janama áserleri (tábetiniń nasharlaýy, júregi aınýy, qusýy nemese aýzynyń qyshýy sııaqty)
salmaqty máselelerdi týyndatýy múmkin. Dáriger, dıetolog nemese basqa da medıtsınalyq qyzmetkerler tamaqtanýǵa baılanysty másselelerdi sheshýge kómektesýi múmkin. Kóptegen adamdar salaýatty ómir saltyn saqtaý arqyly ózin kádimgideı jaqsy sezinip júredi. Júrý, ıogamen aınalysý, júzý, jáne osyndaı sporttardyń biraz túrleri kúshtiń saqtalýyna jáne energııany turaqty ustaýǵa jáne ómirlik tonýsty kóterýge yqpal etedi. Jattyǵýlar emdelý protsesinde júrek aıný, aýrý sekildi jaǵdaılardy jeńildetedi. Olar sondaı-aq, kúızelisten aıyǵýǵa da kómek beredi. Dese de, fızıkalyq júkteme jaıynda dárigermen keńesip alýdyń mańyzy zor bolmaq. Eger fızıkalyq júktemeden aýrý nemese basqa da máseleler týyndap jatsa, ol jaıynda mindetti túrde dárigerge habarlaý kerek, dáriger atalmysh jattyǵýlardyń basqasha túrlerine baǵyttaýy múmkin.

REABILITATsIIa

Reabılıtatsııa – emdeý josparynyń eń mańyzdy bóligi bolap tabylady. Reabılıtatsııanyń maqsaty adamnyń qajettiligine qaraı jáne isiktiń naýqasqa kúndelikti qalaı áser eteýine baılanysty qoldanylady. Naýqastyń qalypty ómirge tezirek oralýyna kómektesý úshin dárigerler barlyq múmkindikterdi qarastyrady. Mynadaı mamandardyń kómegi qajet bolýy yqtımal:

• Fızıoterapevter. Mıdaǵy isikten jáne ony emdeý barysynda naýqas sal bolyp qalýy múmkin. Sondaı-aq olar adamnyń álsireýine jáne tepe-teńdik sezimin saqtaýda máseleler týdyrýy múmkin. Fızıoterapevter naýqastardyń kúsh jınap, tepe-teńdikti qaıta qalpyna keltirýine kómektesedi.
• Logopedter. Logopedter naýqas jandardyń sóıleýdegi problemalaryn sheship, oılaryn tolyq aıtyp jetkize alýyna kómektesedi.
Mı isigine shaldyqqan balalarda erekshe muqtajdyqtar bolýy múmkin. Keıde olarǵa úıde de, aýrýhanada da repetıtorlary bolady. Úlgerimi nashar nemese este saqtaý qabiletinde problemalary bar balalarǵa repetıtorlar nemese mektepten keıin arnaıy sabaqtar ótkizilýi kerek.

ALDAǴY ÝAQYTTAǴY KÚTIM

Mı isiginen emdelgennen keıin turaqty kútimildený óte mańyzdy. Dárigerler isiktiktiń qaıtalanbaıtynyna kóz jetkizý úshin egjeı-tegjeıli tekserýler júrgizedi. Ol úshin fızıkalyq turǵydan jáne nevrologııalyq turǵydan tekserýler ótkizedi. Naýqasqa ýaqytyna qaraı MIaR nemese KT taǵaıyndalady. Eger, naýqasta anastomaz ornatylǵan bolsa, dáriger oynń qalypty jumys isteýin qadaǵalaıdy. Dáriger aldǵy ýaqyttaǵy kútimildený josparyn aıtyp, naýqasqa qaı ýaqyttarda kelý kerek, jáne qandaı analızder tapsyrý kerek ekendigin túsindiredi.