Gıpertonııalyq krız - vegetatıvti buzylystardyń barysynda mı jáne júrek qan aınalymdarynyń buzylýy asqynyp, arterııalyq qan qysymynyń kenetten kóterilýin aıtady.
Gıpertonııalyq krız kez-kelgen gıpertonııalyq aýrýy bar nemese sımptomatıkalyq arterııalyq gıpertonııa kezinde damı alady. Keıde saý adam da gıpertonııalyq krızge ushyraýy múmkin.
Ádette gıpertonııalyq krızge ushyratatyn jaǵdaılarǵa mynalyr jatady:
• psıhoemotsıonaldy júkteme
• Aýa raıynyń ózgerýi
• Kofe, alkogoldi ishimdikterdi shamadan tys paıdalaný
• Gormondyq buzylýlar
• Buryn qabyldaǵan gıpotenzıvti preparattardy doǵarý
• Mıdaǵy aýrýlar (ınsýlt), júrek (mıokard ınfarktisi, stenokardııa), búırek aýrýlary.
Gıpertonııalyq krızdiń belgileri:
• Kenetten birneshe mınýt ishinde nemese 1-3 saǵat ishinde paıda bolady;
• Jeke joǵary qan qysymy (bir patsıentte, 240/120 bolsa, keıbir adamdarǵa 130/90 deńgeıi joǵary bolyp tabylady). Bul qan qysymynyń bastapqy deńgeıine baılanysty. Eger naýqastyń qan qysymnyń deńgeıi únemi tómen bolsa, ondaǵy qan qysymynyń azdap bolsa da kóbeıýi gıpertonııalyq krızdi týdyrýy múmkin.
Gıpertonııalyq krızder mynadaı klınıkalyq sýrettemeler túrlerine bólinedi:
• Neırovegetatıvtik sındromy bar gıpertonııalyq krız. Ádette mundaı daǵdarys, kýızelisten, psıho-emotsıonaldyq kúızelisten tez bastaý alady. Naýqastyń basy aýyryp, basy aınalyp , júrek aınyýy bolady, sırek jaǵdaıda asqazany kóterilip qusady. Adamdy qorqynysh sezimi bılep jáne aýa jetispegendeı boldy. Patsıenttiń kóńili alaburtyp, onyń qolynda diril, syzdaý, terleý paıda bolady. Bul jaǵdaı qysqa ýaqytqa ıaǵnı 1-den 5 saǵatqa deıin sozylady. Bundaı gıpertonııalyq krızdi bastan keshirgen adamnyń keıingi jaǵdaıda kóp mólsherde zár shyǵarýy kezdesedi. Ádette gıpertonııalyq krızdiń bul túri ómirge qaýip tóndirmeıdi.
• Sýly-tuzdy gıpertonııalyq krız. Turaqty túrde júrek aınýy men qusý, qatty bas aýrýyna shaǵymdar paıda bolady.. Naýqastar kóbinese sharshańqy, keıde mardymdary joǵalyp, ýaqyt birligin shatastyrady . Olar búgingi kúnniń atyn umytyp, tanys jerde de adasyp ketýi múmkin. Kórý qabileti buzylyp, kóz aldyna qara daqtar kórinedi, estý qabileti nasharlaýy múmkin. Bul jaǵdaı birneshe kúnge sozylýy múmkin.
• Aýyr gıpertonııalyq entsefalopatııa. Bul qan qysymynyń aıtarlyqtaı kóterilýinen týyndaǵan aýyr jaǵdaı. Joǵary qan qysymynyń paıda bolýyna baılanysty mıdyń qalypty qanmen qamtamasyz etilýi buzylady. Bul jaǵdaıda eseńgireý, diril paıda bolyp, ýaqytsha sóıleý qabileti buzylýy múmkin.
Barlyq krızder bylaısha bólinedi:
Qarapaıym krız - aǵzalardy zaqymdamaıdy. Mundaı krızdiń naýqastyń ómirine qaýip tóndirý yqtımaldyǵy bar. Birneshe saǵat ishinde qan qysymyn tómendetý kerek.
Kúrdeli krız - «maqsatty múshelerdi» baılanysty. Maqsatty organdar - bul aýrýdyń saldarynan kópti nemese azdy zardap shegetin organdar. Arterııalyq gıpertenzııadan júrek, mı, qan tamyrlar, búırek zaqymdalady. Mundaı krızdiń túri naýqastyń ómirine qaýip tóndiredi jáne 1 saǵat ishinde tez arda qan qysymyn tómendetýdi talap etedi.
Mundaı krızdiń uzaq ýaqytqa sozylýy, mynadaı aýrýlardyń asqynýyna jol ashady:
• Júrekten (mıokard ınfarktisi, turaqsyz stenokardııa, arıtmııa),
• Tamyrlar (aorttyń qabyrshyqtaný anevrızmasy, qan ketý)
• Mı (ınsýlt, jedel gıpertonııalyq entsefalopatııa),
• Búırek (qaýipti búırek jetkiliksizdigi).
Gıpertonııalyq krız kezindegi shuǵyl kómek
Jedel járdem shaqyryńyz. Naýqastyń (nemese onyń týystary úshin) jedel járdem kelgenge deıin qabyldanýy tıis barlyq is-sharalardy dárigermen aldyn ala talqylaý qajet. Birinshiden, krızdiń belgilerin naqty bilý qajet. Eger belgileri bar bolsa, dárigerińiz taǵaıyndaǵan emdik sharalardy qoldanyp, krızdiń asqynýynyń aldyn alýǵa tyrysý qajet. Ekinshiden, dárigerdiń retseptisi boıynsha tynyshtandyratyn dári qabyldaý mańyzdy. Óıtkeni stress krızdiń asqynýyna ákep soqtyrady. Eger de krız bastalǵan bolsa, jedel járdem shaqyryp, dáriger belgilegen dárińizdi qabyldańyz. Jartylaı shalqaıyp otyryp, aıaqtaryńyzdy jylytyńyz (ol júrek jáne mıdaǵy qan bóligin keri baǵyttaıady), terezeni ashyp, qysyńqy kıimderdi sheship tastańyz.
Jedel járdem dárigeri gıpertonııalyq krızdiń osy túrine qajetti barlyq dári-dármekterdi engizedi. Eger krızdiń asqynýyn toqtata almasa, naýqas aýrýhanaǵa jatqyzylady.
Gıpertonııalyq krızdiń aldyn alý álde qaıda jaqsyraq. Óz dárigerińizge ýaqytyly qaralyp, barlyq nusqaýlyqtaryn oryndap, qan qysymyn kún saıyn tekserip turyńyz.
Tegter:
gıpertonııalyq krız
Krız asqynýlary
gıpertonııalyq krız kezindegi shuǵyl kómek