Jalpy aqparat
Ýretrıt – nesep shyǵarý kanaly – úrpiniń isinýi jáne titirkenýi (qabynýy). Úrpi (nesep shyǵarý kanaly) – organızmnen nesep shyǵarylatyn tútik.
Áıelderdiń nesep-jynys júıesi
Erlerdiń nesep-jynys júıesi
Áıelder men erlerdiń nesep shyǵarý joldary úrpisiniń uzyndyǵymen ǵana erekshelenedi.
Ýretrıt bakterııalardan nemese vırýstardan týyndaıdy. Nesep shyǵarý joldarynyń ınfektsııasyn týyndatqan bakterııalar (ishek taıaqshasy) jáne jynystyq jolmen beriletin aýrýlar (hlamıdıoz, gonoreıa) da ýretrıttiń sebebi bolýy múmkin. Ýretrıtti týyndata alatyn vırýstarǵa – qarapaıym gerpes jáne tsıtomegalovırýs jatady.
Basqa sebepteri:
· Jaraqattar
· Uryqtandyrýǵa qarsy quraldarda: kremder, kóbikter, t.b. qoldanylatyn hımııalyq zattekterge asqan sezimtaldyq.
Ýretrıttiń qaýip faktorlary:
· Bala órbitý jasyndaǵy áıelder
· 20 – 35 jastaǵy erler
· Jynystyq qatynastaǵy seriktesterdiń kóptigi
· Joǵary qaýipti jynystyq qatynas (mysaly, analdyq, prezervatıvsiz)
· jynystyq jolmen beriletin aýrýlardyń bolýy.
Erlerde :
- nesepte nemese sháýette qannyń paıda bolýy
- nesep shyǵarýda kúıdiretin aýyrsynýdyń paıda bolýy (dızýrııa)
- jynystyq músheden bólindi shyǵýy
- qyzba (sıre)
- nesep shyǵýynyń jıileýi
- penıstiń nemese shaptyń aýmaǵynyń qyshýy, aýyrsynýy nemese isinýi
- jynystyq qatynas kezinde nemese eıakýlıatsııa kezindegi aýyrsyný.
Áıelderde :
- ishtiń aýyrsynýy
- nesep shyǵarýda kúıdiretin aýyrsynýdyń paıda bolýy
- qyzba jáne qaltyraý
- nesep shyǵýynyń jıileýi
- jambas qýysyn aýmaǵyndaǵy aýyrsyný
- inshekten (qynaptan) bólindi shyǵýy.
Dáriger nemese medbıke naýqasty qaraıdy. Erlerde ishtiń, nesepqaptyń, penıstiń, umanyń aýmaǵyn qaraıdy. Qaraý kezinde anyqtalýy múmkin:
- jynystyq músheden bólindi shyǵýy
- shaptyń aýmaǵyndaǵy aýyrsynǵan jáne úlkeıgen lımfa túıinderi
- aýyrsynatyn jáne isingen jynystyq múshe.
Sondaı-aq, dáriger saýsaqpen rektaldyq zertteý júrgizedi.
Áıelderde ishtiń jáne jambas qýysynyń aýmaǵyn qaraıdy. Dáriger kelesilerdiń bolýyn tekseredi:
- úrpiden bólindiler shyǵýy
- ishtiń tómengi bóliginiń aýyrsynýy
- úrpiniń aýyrsynýy.
Sondaı-aq, dáriger nesepqapty ushynda kamerasy bar tútiktiń kómegimen qaraıdy. Bul tsıstoskopııa atalady.
Kelesi tekserýler ótkiziledi:
- qannyń jalpy taldaýy (OAK)
- S-reaktıvti aqýyzdy anyqtaý
- Jambas qýysy aǵzalarynyń ÝDT (ÝZI) (áıelder úshin)
- Júktilikke test (áıelder úshin)
- Neseptiń jalpy taldaýy jáne neseptiń bakterıaldyq ósindisin zertteý
- gonoreıa, hlamıdıoz, t.b. jynystyq jolmen beriletin ınfektsııalarǵa tekserý.
Ýretrıtti emdeýdiń maqsaty:
- ınfektsııanyń sebebin joıý
- aýrýdyń sımptomdaryn jeńildetý
- ınfektsııanyń taralýynyń aldyn alý.
Infektsııa bolsa, antıbıotıkter taǵaıyndalady.
Sondaı-aq, qarańyz:
- Hlamıdıoz
- Gonoreıa
Aýyrsynýdy basatyn preparattar, onyń ishinde, steroıdty emes qabynýǵa qarsy preparattar nemese Fenazopırıdın (Pırıdıým) taǵaıyndalýy múmkin, ol antıbıotıktermen qatar nesep shyǵarý joldarynda áreket etedi.
Ýretrıtke shaldyqqan adamdar emdeletin kezde jynystyq qatynasqa túspeýi nemese prezervatıv qoldanýy tıis. Eger qabynýdyń sebebi ınfektsııa bolsa, jynystyq seriktesińiz de emdeý kýrsynan ótýi tıis.
Jaraqattan nemese hımııalyq titirkendirgishterdiń saldarynan ýretrıtke shaldyqqan adamdarǵa jaraqat nemese titirkendirgishterden alshaq bolý qajet.
Antıbıotıktermen emdelgennen keıin ótpeıtin jáne 6 aptaǵa deıin sozylatyn ýretrıt – sozylmaly atalady. Bul máseleni emdeý úshin túrli antıbıotıkter qoldanylady.
Durys anyqtap, emdegende ýretrıt ádette, asa asqynýsyz ótedi.
Degenmen, ýretrıt áıeldermen qatar erlerde de úrpiniń (úrpiniń bitelisi) jáne basqa nesep-jynystyq aǵzalardyń qaıtymsyz zaqymdanýyna aparýy múmkin.
Erlerde ýretrıt kelesi asqynýlar paıda bolýymen qaýipti:
- Nesep qaptyń qabynýy (tsıstıt)
- Epıdıdımıt
- Atalyq bezdiń qabynýy (orhıt)
- Qýyq asty beziniń qabynýy (prostatıt)
Aýyr ınfektsııadan keıin úrpiniń tarylýy paıda bolýy múmkin.
Áıelderde ýretrıt kelesi asqynýlar paıda bolýymen qaýipti:
- Nesep qaptyń qabynýy (tsıstıt)
- Tservıtsıt (jatyrdyń moınynyń silemeı qabatynyń qabynýy)
- Jambas qýysy aǵzalarynyń qabyný aýrýlary (jatyrdyń, onyń tútikteriniń nemese analyq bezdiń silemeı qabatynyń qabynýy).
Ýretrıttiń sımptomdary bolsa, dárigerge kóriný qajet.
Ýretrıttiń keıbir sımptomdary jeke gıgıenany qadaǵalaý jáne qaýipsiz jynystyq qatynas (tek bir jynystyq seriktes, prezervatıv qoldaný) arqyly joıylýy múmkin.
Úrpilik sındrom; gonokokktyq emes ýretrıt.
Aqparat kózi: AQSh Ulttyq densaýlyq ınstıtýttarynyń málimetter qory: http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000439.htm
Aýdarmashy: Asel Stambekova, HealthSity jobasynyń derbes úılestirýshisi
Redaktsııalyq alqa:
Almaz Sharman, medıtsına professory
Lázat Aqtaeva, m.ǵ.d.
Sálim Smaıylov, b.ǵ.k.