Mazmuny
Tranzıtorlyq ıshemııalyq shabýyl (TISh) – mıdaǵy qan aınalymynyń qysqa merzimdi buzylysy. Keıde mıkroınsýlt atalady. Alaıda, ınsýltten aıyrmashylyǵy (mıdyń qanmen qamtamasyz etilýiniń toqtaýy) tranzıtorlyq ıshemııalyq shabýyldyń sımptomdary basylǵannan bir saǵattan keıin joıylady.
Mıda qan kelýdiń negizgi aǵyny moıyn aýmaǵynda ornalasqan arterııalar (uıqy arterııasy) arqyly júzege asyrylady. TISh mıdyń belgili bir bóligine qannyń kelýiniń ýaqtysha azaıýynan týyndaıdy. Kóbinese, qan aǵymy qantamyrlarynyń usaq qan uıyndylarynan tejelý saldarynan tómendeıdi, qan uıyndylary mıǵa qan kelýin jáne qorektik zattekterdiń túsýin ýaqytsha tejeıdi. Mıdyń qanmen qamtamasyz etilýiniń ýaqytsha buzylysy kezinde onyń qyzmetiniń kúrt buzylysy oryn alady.
TISh kezinde mıdyń qaıtymsyz zaqymdanýy bolmaıdy. Biraq, alańdaý qajet, sebebi, birinshi ustamasynan keıin ekinshi, úshinshi bolýy, ınsýlt te bolýy múmkin.
TISh sımptomdarynyń sebebi — mıdyń jergilikti ıshemııasy (qan jetispeýi), nátıjesinde ıshemııa damý ornyna baılanysty oshaqtyq sımptomdar paıda bolady.
Ishemııanyń damý úshin kóptegen alǵy sharttar bolady, olar mıdyń qantamyrlarynyń jaǵdaıyna áser etedi.
Olardyń negizgileri:
· Gıpertonııalyq aýrý (arterıaldyq qysymnyń artýy)
· qant dıabeti,
· temeki shegý,
· 55 jastan asý,
· Maı almasýynyń buzylýy,
· Alkogoldi shamadan artyq tutyný,
· Az qımyldy ómir salty,
· Artyq salmaq,
· Qan uıýynyń artýy.
TISh, ádette, birneshe mınýttan 1 saǵatqa deıin sozylýy múmkin, jáne kópshilik sımptomdar bir saǵattan keıin joıylady. Naýqasta shabýyldar birinen soń biri paıda bolýy múmkin — mundaı jaǵdaıdaǵy sımptomdar:
· Qozǵalýdyń buzylysy, bas aınalýy
· Uıqy basýy, sıgnaldarǵa nashar serpin, estiń buzylysy nemese tipti, komatozdy jaǵdaı
· Temperatýraǵa, aýyrsyný titirkendirgishterine, qysymǵa, estý sıgnaldaryna jáne dám sezýge sezimtaldyqtyń buzylýy
· Estiń qalypty bolmaýy nemese esti joǵaltý
· Oqý men jazýdyń qıyndaýy
· Jutýdyń qıyndaýy
· Bettiń maska tárizdenip, eshqandaı sezim bildirmeýi
· Nysandar men adamdardy taný qabiletiniń buzylýy
· Qýyq pen ishekti baqylaýdyń buzylysy (nesep pen nájisti ustamaý)
· Qımyl úılesiminiń buzylysy – úılesimniń buzylýy, qolaısyzdyq, ádettegideı emes júris
· Bir nemese eki kózdiń kórýiniń buzylysy
· Deneniń bir nemese birneshe bóliginde uıyp, jansyzdanýy
· Kóńil-kúı buzylysy, nasharlaýy
· Sózdi túsinýde jáne aıtýdaǵy qıyndyqtar
· Deneniń bir bóligindegi álsizdik.
TISh bolǵan naýqasta bettiń assımmetrııalyǵy (birkelki emestigi), aýyz ben kóz bulshyq etiniń enjarlyǵy baıqalady. Keıbir jaǵdaıda zaqymdanǵan adam qolyn joǵary kóterip ustaı almaıdy. Sóıleý aıqyn bolmaıdy.
Eger mıǵa uzaq ýaqyt boıy qan túspese, nemese sımptomdardyń uzaqtyǵy 24 saǵattan asatyn bolsa, shabýyl ınsýlt sanalady. Eger bireýde TISh baıqasańyz, joǵaryda keltirilgen belgilerdiń bolýyn tekserińiz.
Dıagnoz qoıý kúrdeliligi bul jaǵdaıda dáriger anyqtap úlgerýi úshin TISh az ýaqytqa sozylýynda. Dáriger ınsýlt jáne TISh paıda bolýymen baılanysty qaýip faktorlarynyń bolýyn mindetti túrde tekseredi. Keıde nevrologııalyq tekserý júrgiziledi.
Qaraý kezinde dáriger júrektiń jaǵdaıyn tekserip, arterıaldyq qysymdy ólsheıdi. Sondaı-aq, júıke júıesiniń, bulshyq ettiń jaǵdaıy baǵalanady. Sondaı-aq, dáriger stetoskoptyń kómegimen uıqy arterııasyn tyńdap, qan aǵymynyń buzylysymen baılanysty shýyldy anyqtaıdy.
Naqty dıagnozdy qoıyp, ınsýlt bolýyn anyqtaý úshin dáriger kelesi zertteýlerdi júrgizedi:
· Mıdyń KT (kompıýterlik tomografııasy)— sýretter toptamasy 3-D beıneleý.
· KTS (kompıýterlik-tomografııalyq skanerleý, angıografııa) — mıdyń jáne moıynnyń arterııalarynyń jaǵdaıyn anyqtaý úshin júrgiziledi. Qantamyrǵa kontrastylyq zattek engiziledi, skanerleýdi jeńildetý úshin;
· EKG (elektrokardıogramma) — júrektiń kez kelgen qalypsyz yrǵaǵyn anyqtaýǵa kómektesetin test. EKG kezinde naýqasqa júrektiń elektr belsendiligin anyqtaý úshin elektrodtar bekitiledi;
· MRT (magnıttik-rezonanstyq tomografııa) — radıotolqyndar jáne magnıt órisiniń kómegimen ishki aǵzalardyń beınesin alý úrdisi.
Insýlt kezinde. Ádette, mıdyń buzylystary anyqtalady, al TISh kezinde mundaı ózgerister anyqtalmaıdy.
Jaramdy emdeýdi tańdaý kóptegen faktorlarǵa baılanysty: naýqastyń jasy, aýrýdyń tarıhy, keıbir belgileri men sımptomdarynyń sıpattamasy.
Durys jáne tıimdi emdeý TISh qaıtalaný nemese ınsýlt bolý qaýpin edáýir azaıtady.
Dáriger dári taǵaıyndaıdy. Olardyń ishinde: antı-trombotsıtarlyq (qan uıyndysy túzilýiniń aldyn alatyn) preparattar, mysaly, aspırın nemese klopıdogrel negizindegi (Plavıks) preparattar – qan uıýyn baqylaý úshin, gıpertonııany emdeıtin preparattar, sondaı-aq, holesterındi azaıtatyn dáriler.
TISh – shuǵyl medıtsınalyq járdemdi qajet etedi. Sımptomdar paıda bolysymen Jedel járdemdi shaqyryńyz. Sımptomdar ózdiginshe ótkendigine qaramastan, olarǵa mindetti túrde nazar aýdarý qajet.
TISh, ádette, mıdyń zaqymdanýyn týyndatpaıdy.
Alaıda, TISh - naǵyz ınsýlttiń jýyrdaǵy kúnderde nemese aılarda bolýynyń múmkindiginiń mańyzdy eskertý dabyly. TISh bolǵan adamdardyń 10 paıyzynan astamynda 3 aıdyń ishinde ınsýlt damıdy. Bul jaǵdaılardyń jartysynda jaqyn aradaǵy 48 saǵat ishinde bolady. Insýlt sol kúni nemese keshirek bolýy múmkin. Keıbir adamdarda bir, basqalarda birneshe kórinisi bolýy múmkin.
· Negizgi aýrýlardy ýaqytyly emdeý,
· Zııandy ádetterden bas tartý,
Dene jattyǵýlarymen aınalysý.
Aqparat kózi: AQSh Ulttyq densaýlyq ınstıtýttarynyń málimetter qory: http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000730.htm
Materıaldy daıyndaǵandar: Evgenıı Týfýmınov, HealthSity jobasynyń derbes úılestirýshisi; Ilıa Felıks, HealthSity jobasynyń derbes úılestirýshisi.
Redaktsııalyq alqa:
Almaz Sharman, medıtsına professory
Lázat Aqtaeva, m.ǵ.d.
Shyńǵys Jumaǵulov, zdrav.kz portalynyń kontent-menedjeri.