Mazmuny
Shetkeri arterııalardyń aýrýlary – aıaqty jáne aıaqtyń ushyn qanmen qamtamasyz etetin arterııalardyń qabyrǵalaryn nyǵaıtýǵa jáne taryltýǵa aparatyn derttik jaǵdaı.
Tamyrlardyń sańylaýynyń tarylýy olardaǵy qan aǵymynyń azaıýyna aparady, bul nervter men tinderdiń zaqymdanýyn týyndatady.
Aıaqtyń aterosklerozy – aıaqty jáne aıaqtyń ushyn qanmen qamtamasyz etetin arterııalardyń tarylýymen jáne qabyrǵasynyń nyǵaıýymen sıpattalatyn shetkeri qan tamyrlarynyń aýrýy. Arterııalardyń tarylýy qan aǵymynyń azaıýyna aparady. Aýrýdyń sımptomdaryna jatatyndar – aıaqtaǵy aýyrsyný jáne jansyzdaný, uıyp qalý sezimi, aıaqtyń jáne aıaq ushynyń muzdaý sezimi, sandaǵy, baltyrdaǵy nemese aıaq ushyndaǵy bulshyq ettiń aýyrsynýy.
Shetkeri arterııalardyń aýrýlary ateroskleroz nemese «arterııalar qabyrǵasynyń qataıýy» saldarynan týyndaıdy. Bul derttik jaǵdaı maı bólikteriniń tamyrlar qabyrǵasyndaǵy jınaqtalýynda paıda bolady, nátıjesinde sańylaý tarylady. Sondaı-aq, arterııalardyń qabyrǵasy tyǵyz bola túsedi jáne olarda qan aǵymy kúsheıgende keńeıe almaıdy.
Nátıjesinde, aıaqtyń jumysynyń kúsheıýinde, mysaly, jattyǵý nemese serýendeý kezinde olar qannyń jáne otteginiń qajetti mólsherin ala almaıdy. Aýrýdyń ýshyǵýynda, túbinde, organızm bul bulshyq etterin qan men otteginiń jetkilikti mólsherimen tynysh kúıdiń ózinde qamtamasyz ete almaıdy.
Shetkeri arterııalardyń aýrýlary – jıi taraǵan aýrý. Ol 50 jastan asqa erlerdiń arasynda jıi kezdesedi. Adamdar kelesi jaǵdaılarda joǵary qaýipke ıe bolady:
- Qandaǵy holesterınniń joǵary mólsheri
- Qant dıabeti
- Júrek aýrýlary (júrektiń ıshemııalyq aýrýy)
- Arterıaldyq qysymnyń artýy (arterıaldyq gıpertonııa)
- Búırek aýrýlary, gemodıalız ótkizý qajettigimen
- Temeki shegý
- Insýlt (mıdyń qanmen qamtamasyz etilýiniń buzylýy nemese qan quıylýy)
Ádettegi sımptomdary : aıaq ushynyń, baltyrdyń nemese sannyń bulshyq etindegi aýyrsyný, sharshaý, kúıdirý nemese jaısyzdyq sezimi. Bul sımptomdar ádette, serýendeý nemese dene jattyǵýlary kezinde paıda bolady jáne birneshe mınýt demalǵannan keıin ótedi.
Aýrýdyń bastapqy kezinde bul sımptomdar taýǵa shyǵatyn kezde, tez júrýde, nemese úlken qashyqtyqtaǵy joldy júrgende paıda bolady.
Keshirek bul sımptomdar jıirek jáne az júktemede de paıda bolady.
Tynysh kúıde aıaqtyń jáne aıaq ushynyń uıyp qalýy seziledi. Aıaqty ustaǵanda -salqyn, al terisi solǵyn bolyp kórinedi.
Shetkeri arterııalardyń aýrýlary ýshyqqan kezde kelesi sımptomdar damýy múmkin:
- Impotentsııa
- Túngi kezdegi aýyrsyný jáne qurysý
- Aıaq ushyndaǵy nemese baqaılardaǵy aýyrsyný nemese shanshý, olar aıqyn bolǵandyqtan, aıaqqa kıim nemese tósek tıgende aýyrsyný sezimi paıda bolady.
- Aıaqty kótergende nasharlaıtyn jáne tósekten tómen túsirgende álsireıtin aýyrsyný
- Teri qoshqyl jáne kógergen bolyp kórinedi
- Jazylmaıtyn jaralardyń paıda bolýy
Dárigermen keńesýde anyqtalýy múmkin:
- Zaqymdanǵan arterııa ústindegi fonendoskoppen tyńdalatyn, ysqyratyndaı dybys
- Zaqymdanǵan aıaqtaǵy arterıaldyq qysymnyń tómendeýi
- Aıaqtyń túkteriniń joıylýy
- Aıaqtaǵy tamyrdyń soǵýynyń álsizdigi nemese bolmaýy
Shetkeri arterııalar aýrýlarynyń aýyr ótýinde paıda bolatyn sımptomdar:
- Sannyń bulshyq etiniń juqarýy, atrofııasy
- Baqaıdyń ústindegi jáne aıaq ushynyń túkteriniń túsýi
- Aıaqtaǵy nemese baqaılardaǵy aýyrsynatyn, qanamaıtyn, baıaý jazylatyn oıyq jaralar (qara tústi)
- Baqaıdyń nemese aıaq ushynyń terisiniń solǵyndyǵy nemese kógergen túsi (tsıanoz)
- Jyltyr, tartylǵan teri
- Tyrnaqtyń qalyńdaýy
- Qan taldaýynda holesterın deńgeıiniń artýy nemese qant dıabeti anyqtalady.
Shetkeri arterııalardyń aýrýlarynda qajetti tekserýler:
- Aıaqtyń arterııalarynyń angıografııasy (arterıografııa)
- Qol-aıaqtaǵy arterıaldyq qysymdy ólsheý jáne salystyrý (tobyqtyq-ıyqtyq ındeks)
- Ýltradybystyq dopplerografııa
- Magnıttik-rezonanstyq angıografııa nemese KT- angıografııa
- Dene jattyǵýlary men demalysty úılestirińiz. Jaıaý júrińiz nemese basqa jattyǵýlardy oryndańyz, aýyrsynýǵa qaramastan júrýdi demalýmen kezektestirińiz. Ýaqyt óte kele jańa, shaǵyn (kollateraldyq) qantamyrlar qalyptasýymen qan aınalymy jaqsarady. Jattyǵý aldynda dárigermen keńesińiz.
- Temeki shekpeńiz. Temeki shegý arterııalardy taryltady, osylaısha, qannyń ottegini tasymaldaý qabileti tómendeıdi, bul kezde tromby jáne embolııa qalyptasý qaýpi artady.
- Aıaqqa kútim jasaý qajet, ásirese, qant dıabeti bolsa. Yńǵaıly aıaq kıim kııý qajet. Kez kelgen kesip alýǵa, zaqymǵa nazar aýdarý qajet jáne dárigerge kóriný qajet. Tinder baıaý jazylady jáne qan aınalymy buzylýy bolǵanda jıi juqpalanady.
- Arterıaldyq qysymnyń jaqsy baqylanýyna kóz jetkizińiz.
- Artyq salmaq bolsa, azaıtyńyz.
- Eger holesterın deńgeıi joǵary bolsa, holesterın men maıdyń mólsheri tómen bolatyn emdám ustanyńyz.
- Dıabet bolsa, qandaǵy qant deńgeıin baqylańyz.
Bul toptyń aýrýlaryn baqylaý úshin dárilik preparattar qabyldaý qajet bolady, mysaly:
- Aspırın nemese klopıdogrel (Plavıks) preparaty, ol arterııalardaǵy trombynyń qalyptasýynyń aldyn alady. Dárigermen keńespeı, bul dárilerdi qabyldaýdy TOQTATPAŃYZ.
- Zaqymdanǵan arterııanyń sańylaýyn keńeıtetin dáriler. Sondaı-aq, arterııalardyń jeńil jáne aýyr zaqymdanýy bar adamdarda qoldanylady, operatıvtik emdeýge baratyndardan basqalarda.
- Holesterın deńgeıin tómendetetin preparattar
- Aýyrsynýdy basatyn quraldar.
Eger joǵary arterıaldyq qysymnan jáne qant dıabetinen dári qabyldaıtyn bolsańyz, olardy dárigerdiń usynysyna saı qabyldaýdy jalǵastyryńyz.
Aýrýdyń barysy aýyr bolsa, jumysqa nemese basqa qyzmetke áser etse, nemese tynysh kúıde aýyrsyný sezilse, hırýrgııalyq aralasý oryndalady. Múmkin nusqalary:
- Shetkeri arterııalardyyń angıoplastıkasy jáne stentteý (júrektiń koronarlyq arterııasyn ashýda qoldanylatyn ádiske uqsas, tek zaqymdanǵan aıaqtyń qantamyrynda oryndalady)
- Aıaqtyń arterııasyn shýntırleý (tamyrdyń zaqymdanǵan bóligin aınalyp ótý úshin qanmen qamtamasyz etýge qosymsha jol jasaý)
Shetkeri arterııalardyń aýrýlary bar naýqastardyń keıbirine ampýtatsııa qajet bolýy da múmkin.
Ádette, shetkeri arterııalardyń aýrýlaryn hırýrgııalyq aralasýsyz da baqylaýǵa bolady. Aýyr jaǵdaıda hırýrgııalyq emdeý aýrýdyń sımptomdaryn jeńedi.
- Tromboz nemese embolııa, olar usaq arterııalardy biteıdi.
- Júrektiń ıshemııalyq aýrýy
- Impotentsııa
- Aıaqtyń ashyq jarasy (ıshemııalyq oıyq jaralar)
- Tinderdiń joıylýy (gangrena)
Kelesi sımptomdar kezinde dárigerge kórinińiz:
- Aıaqtyń nemese aıaq ushynyń terisi ustaǵanda sýyq, solǵyn tústi, kógergen nemese jansyzdanyp, uıyp qalýyn sezinesiz
- Keýdedegi aýyrsyný nemese entigý, aıaqtyń aýyrsynýymen qosa.
- Aıaqtyń aýyrsynýy, demalǵanda nemese qımylsyz bolǵanda da ótpeıtin (tynysh kúıdegi aýyrsyný)
- Aıaqtar qyzyl, ustaǵanda ystyq nemese isinip kórinedi
- Jańa jaralardyń/oıyq jaralardyń paıda bolýy
- Infektsııa belgileri (qyzba, qyzarý, jalpy nashar seziný)
- Aıaq aterosklerozynyń sımptomdary
Shetkeri arterııalardyń aýrýlary; Biteıtin ateroskleroz; sıraqtyń arterııalarynyń bitelýi; ustamaly aqsaý; Vazookklıýzıvtik aıaq aýrýlary; Aıaqtyń arterıaldyq jetkiliksizdigi; aıaqtaǵy kezeńdi aýyrsynýlar jáne qurysýlar