Mazmuny
Gemoserıdoz – aǵzadaǵy temirdiń shamadan tys jınalýymen sıpattalatyn aýrý. Ony sondaı-aq «temirdiń shamadan tys bolýy» dep te ataıdy.
Gemosıderozdyń eki túri bar:
• Bastapqy gemosıderoz ol urpaqtan urpaqqa taralatyn genetıkalyq aqaý. Ol týylǵan kezde anyqtalady. Atalmysh aýrýǵa shaldyqqan adamdarda asqazan ishek joldarynda temirdiń artyq sińirilýi júredi. Temir organızmde jınala bastaıdy, ásirese baýyrda kóp jınalady. Eger sizdiń otbasyńyzda bul aýrýǵa shaldyqqan adam bolsa nemese qazirgi tańda bar bolsa, onda sizde de osy aýrýdyn paıda bolý qaýpi bar
• Ekinshilik (júre paıda bolǵan) gemosıderoz qan aýrýlarynan: talassemııa nemese anemııanyń keıbir túrleri, qandy jıi quıyp turýdan paıda bolýy múmkin. Keıde gemosıderoz sozylmaly alkogolızmmen jáne basqa aýrýmen aýyratyn naýqastarda kezdesip jatady.
Gemosıderoz áıelderge qaraǵanda erlerde jıirek kezdesedi. Ol ádette evropoıdty násildegi adamdarda keń taralǵan.
• Ishtegi aýrý sezimi
• Sharshaǵyshtyq
• Teriniń dıffýzdy qaraıýy
• Býyndaǵy aýrý sezimi
• Álsizdik
• Denede shashtyń azaıýy
• Seksýaldy qyzyǵýshylyqtyń joǵalýy
• Salmaq joǵaltý
• Álsizdik
Gepatomegalııa - bul baýyrdyń mólsheriniń úlkeıýi. Keıbir aýrýlar,ınfektsııalar, parazıtter, isikter, anemııa, ýytty kúıler, júrek jetispeýshiligi, týa bitken júrek aýrýlary jáne zat almasýdaǵy buzylystar sııaqty keıbir aýrýlar gepatomegalııaǵa ákelýi múmkin.
Dáriger nemese meıirbıke medıtsınalyq qaraý júrgizedi. Bul jaǵdaıda baýyr men kókbaýyrdyń ulǵaıýy, teri túsiniń ózgerýi anyqtalýy múmkin.
Dıagnoz qoıý úshin mynadaı qan taldaýlary kómektsýi múmkin:
• Ferrıtın deńgeıi
• Temir deńgeıi
• Transferınmen qanyǵý paıyzy (joǵary)
Qosymsha tekserýlerge mynalardy jatqyzýǵa bolady:
• Qandaǵy qant (glıýkozanyń) deńgeıin anyqtaý
• Alfa-fetoproteındi anyqtaý
• Júrek fýnktsııalaryn zertteý úshin ehokardıogramma (EhoKG) jasaý
• Júrektiń elektrlik belsendiligin zertteý úshin elektrokardıogramma (EKG) jasaý
• KT, MRT jáne ÝDZ sekildi vızýaldy zertteýler júrgizý
• Baýyr fýnktsııasyn zertteý
Atalmysh aýrýdy naqtylýǵa jáne em taǵaıyndaýǵa baýyr bıopsııasy nemese qan shyǵarý protsedýrasy qajet bolý múmkin. Bul protsedýrada organızmdegi temir deńgeıin azaıtý úshin qannyń birneshe mólsheri shyǵarylady.
Aýrýdyń bar ekendigin rastaý úshin otbasynyń basqa músheleriniń osy genetıkalyq aqaýdyń bar nemen joqtyǵyn anyqtaý maqsatynda tekseris qajet bolýy múmkin.
Emdeýdiń maqsaty aǵzadan artyq temirdi alyp tastaý jáne ishki múshelerdiń kez kelgen zaqydanýyn emdeý bolyp tabylady.
Qan shyǵarý dep atalatyn protsedýra aǵzadan artyq temirdi shyǵarýdyń eń jaqsy ádisi bolyp tabylady.
• Jarty lıtr qan ár apta saıyn shyǵarylyp turady. Bul protsedýra qandaǵy temir deńgeıi qalpyna kelgenge sheıin oryndalatyn bolady. Ol birneshe aıdan birneshe jylǵa deıin sozylýy múmkin.
• Osydan keıin qalypty temir deńgeıin ustap turý úshin bul protsedýra sırek júrgiziletin bolady.
Protsedýranyń jıiligi sizdiń sımptomdaryńyzǵa, qandaǵy gemoglobın deńgeıine jáne ferrıtınge, sonymen birge organımzge tamaqpen keletin temir mólsherine baılanysty bolady.
Testosteronmen birge gormonaldy terapııa seksýaldy qyzyǵýshylyqty jáne ekinshi rettik jynystyq belgilerdegi ózgeristerdi qaıta qalpyna keltirýine taǵaıyndalady. Sonymen birge dıabet, artrıt, búırek jáne júrek jetispeýshiligin osyǵan sáıkes em taǵaıyndaǵan jón.
Eger sizge gemosıderoz dıagnozy qoıylsa, sizge mindetti túrde arnaıy dıeta ustaný qajet bolady. Dáriger nemese medbıke sizge mynadaı usynystar berýi múmkin:
• Alkogoldik ishimdikti ishpeńiz, ásirese eger sizde búırektiń zaqymdalýy bolsa.
• Quramynda temirdi qamtıtyn preparattardy nemese vıtamınderdi ishpeńiz.
• Temir ydystaryn qoldanbańyz.
• Taǵam ratsıonynan teńiz ónimderin alyp tastańyz.
• Temirmen baıytylǵan taǵamdardy, mysaly, quramynda 100% temirdi qamtıtyn qurqaq tańǵy astaryn jeýge bolmaıdy.
Tıisti emsiz temirdiń shymadan tys bolýy búırektiń buzylýyna alyp keledi.
Artyq temir deneniń basqa da jerlerinde jınaqtalýy múmkin. Atap aıtqanda, qalqansha bezinde, atalyq bezderinde, uıqy bezinde, gpıofızde, júrekte nemese býyndarda. Óz ýaqytynda jasalǵan em artrıt nemese qant dıabeti, búırek aýrýlary, júrek aýrýlary sekildi asqynýlardyń aldyn alýy múmkin.
Sizdiń ózińizdi sezinýińiz jáne jaǵdaıyńyz organdardyń zaqymdaný dárejesine baılanysty bolady. Qan shyǵarý kómegimen gemosıderozdy erte anyqtaý jáne emdeý arqyly keıbir organdardyń zaqymdalýyn aldyn alýǵa bolady.
Asqynýlar kelesi jaǵdaılarǵa ákeledi:
• Baýyr tsırrozy
• Búırek jetispeýshiligi
• Baýyrdyń qaterli isigi
Aýrý tómendegi basqa da aýraýlardyń týyndaýyna ákelýi múmkin:
• Qantty dıabet
• Júrek aýrýlary
• Bakterıaldy ınfektsııalardyń damý qaýpi
• Atalyq bezdiń atrofııasy
• Teri túsiniń ózgerisi
Gemosıderoz sımptomdary paıda bolyp jatsa dárigerge qaralyńyz.
Eger sizdiń otbasyńyzdaǵy bir múshesine gemosıderoz dıagnozy oryn alǵan bolsa, ózińizdiń emdeýshi dárigerińizge (skrınıng maqsatynda) habarlasyńyz.
Otbasynyń bir múshesinde gemosıderoz dıagnozy bolǵan jaǵdaıda, skrınıng júrgizý bul aýrýdy bastapqy satylarynda anyqtaýǵa kómegin beredi. Sondyqtan emdi barynsha erte bastaý aǵzalardyń zaqymdalýyn aldyn alady.
Temirdiń shamadan tys bolýy
Tegter:
gemosıderoz
gemosıderınniń artyq jınalýy
erıtrotsıtterdiń kúshti ydyraýy
bastapqy gemosıderoz
ekinshilik gemosıderoz