Materıal medıtsına ǵylymynyń professory Almaz Sharmannyń AQSh-tyń Ulttyq onkologııa ıstıtýtyndaǵy «Sizge asqazannyń qaterli isigi jaıly ne bilý kerek» atty maqalasynyń negizinde daıyndaldy. (What do you need to know about stomach cancer).
ASQAZAN
Asqazan as qorytý júıesiniń bóligi. Ol qabyrǵa aralyǵy, ishtiń joǵarǵy bóligine ornalasqan tolyq bir múshe bolyp tabylady.
Asqazannyń qabyrǵasy 5 qabattan turady:
• Ishki qabat (shyryshty): Bul qabatta as qorytatyn sóldi óndiretin as qorytý bezderi ornalasqan. Asqazannyń kóptegen qaterli isiginiń túrleri osy qabattan bastalady.
• Shyryshasty qabaty: onyń negiz qyzmeti asqazannyń shyryshty qabatyna anatomııalyq demeý berý bolyp tabylady.
• Bulshyqettik qabat: bul asqazan bulshyq etteri, olar tarylady, ishilgen tamaqty qorytý úshin asqazannyń tolqı jıyrylýyn týdyrady.
• Sirliasty qabaty: Syrtqy qabatqa anatomııalyq demeý beretin negizgi fýnktsııany atqarady.
• Syrtqy (sirli) qabyq: Syrtqy qabyq asqazandy jaýyp turady jáne onyń qursaq qýysynda fıksatsııalyq ornalasýyna jaǵdaı jasaıdy.
Tamaq (as) óńesh arqyly ótip, asqazanda shaıqalady. Asqazan suıyqtyq konsıstentsııasyn shyǵarǵanda tamaq dymqyldanady jáne ýatylady. Sodan keıin asqazanda jınalǵandar ary qaraı qorytylý protsessin jalǵastyrý úshin ash ishekke túsedi.
Qaterli isik degen ne?
Qaterli isik tinder túzetin, qurama elementter jasýshalarynan bastaý alady. Tinder múshelerdi túzedi.
Qalypty jasýshalar ósedi jáne bólshektenedi, aǵzanyń qajetine qaraı jańa jasýshalardy týdyrady. Kónergen jasýshalar joıylady, al olardyń orynyn jańa jasýshalar basady. Keıde, bur retti protsess buzylady. Aǵzaǵa qajet emes jańa jasýshalar túzilip, kóne jasýshalar oryn bosatpaı qoıady. Bul qosalqy jasýshalar jańatúzindi nemese isik dep atalatyn tinder massasyn túzedi.
Isikter zalaldy jáne zalalsyz bolyp bólinedi:
Zalalsyz iskterde qaterli isiktiń kategorııalary bolmaıdy.
• Zalalsyz isikter ómirge kóp qaýip tóndire bermeıdi.
• Ádette zalalsyz isikter joıylǵannan keıin qaıta paıda bolmaıdy.
• Zalalsyz isikterdiń jasýshalary mı tinderiniń aınalasyna ósip shyqpaıdy.
• Zalalsyz isiktiń jasýshalary basqa múshelerge jáne deneniń basqa bólikterine taralmaıdy.
Zalaldy isikter qaterli isikpen tikeleı baılanysty bolyp tabylady.
• Zalaldy isikter zalalsyzdarǵa qaraǵanda salmaqtyraq sımptomdarmen kórinis beredi. Olar naýqastyń ómirine qaýip tóndirýi de múmkin.
• Zalaldy isikter kóp jaǵdaıda joıylady, biraq qaıta paıda bolýy da múmkin.
• Zalaldy isikter ózine tıesili músheler men tinderdi zaqymdaýy múmkin, nemese olardy isitedi.
• Zalaldy isikterdiń jasýshalary basqa músheler men dene bólikterine taralady (metastazdanady). Qaterli isik jasýshalary taralyp, ózimen baılanysqan, qan aǵymyn nemese lımfa túıinderdi isite bastaıdy. Isik jasýshalary basqa múshelerde damıdy, ol jerde músheni zaqymdaıtyn jańa isikter túzedi. Basqa múshelerge taralǵan qaýipti isik jasýshalaryn metastazdar dep ataıdy, al olardyń taralý protsessi metastazdaný bolyp tabylady.
Isiktiń jaıylýy kezinde jáne basqa múshelerge nemese dene bólikterinde jańa isikterdiń túzilýi kezinde olar anomaldi jasýshalar quraıdy jáne olardyń barlyǵyn alǵashqylyq dep ataıdy. Mysaly, qýyq asty beziniń qaterli isigi súıekke jaıylsa, ol qýyq asty beziniń metastazdanýy bolady, súıektiń qaterli isigi bolyp sanalmaıdy. Eger ol osyndaı sebepterden týyndasa, súıek isigi emes, qýyq asty beziniń isigi boıynsha emdeledi. Dárigerler bulaı týyndaǵan isikterdi keıde «dıstantty» nemese metastatıkalyq aýrý dep ataıdy.
Asqazannyń qaterli isigi ózine jaqyn músheler men lımfa túıinderdi zaqymdaıdy:
• Asqazannyń qaterli isigi qursaq qabyrǵalary arqyly uıqy bezi, óńesh, ishek sekildi múshelerge ótip sol jerde jetiledi.
• Qaterli isik jasýshalary asqazannan qan arqyly baýyrǵa, ókpege jáne basqa múshelerge taralady.
• Qaterli isik jasýshalary lımfa arqyly aǵzanyń basqa bólikterinde ornalasqan lımfa túıinderge taralady.
ASQAZAN QATERLI ISIGINIŃ QAÝIP FAKTORLARY
Asqazan qaterli isiginiń naqty sebebi belgisiz. Qaterli isiktiń keıbir adamdarda damyp, al keıbir adamdarda damymaýy ne úshin ekeni de túsiniksiz.
Ǵylymı zertteýlerdiń nátıjesinde asqazan qyltamaǵyn damytatyn belgili bir qaýip faktorlaryn anyqtaýǵa múmkindik týdy.
Olar:
• Jas mólsheri: asqazan qaterli isigi kóbinese 72 jastan asqanda týyndaıdy eken.
• Jynysqa qatysty: asqazan qaterli isigine áıelderden qaraǵanda, er adamdar jıi tap bolady eken.
• Tamaqtanýǵa qatysty: ǵalymdardyń zertteýlerinshe asqazan qaterli isigin qaqtalǵan taǵamdar, tuzdy jáne buqtyrylǵan azyq-túlikter damytady eken. Al, jemis-jıdekter men kókónister kerisinshe asqazannyń qaterli isigin boldyrmaýǵa atsalysady eken.
• Helicobacter pylori H. Pylori ınfektsııasy – bul túrli bakterııalar asqazanǵa qonady da, túsken jerin qabyndyrady, jara qylady. Atalmysh bakterııa asqazan qaterli isigin de týdyrady. Biraq bul asqazannyń qaterli isigi esh jerde juqpaly dep tirkelgen joq. Sondyqtan, bul aýrý juqpaly dep sanalmaıdy, adamnan adamǵa juqpaıdy.
• Shylym shegý: Shylym shegetin adamdar, shylym shekpeıtin adamdarǵa qaraǵanda asqazannyń qaýipti isigine kóp urynatyndardyń qatarynda eken.
• Keıbir aýrýǵa beıim jaıttar: asqazannyń qabyný reaktsııasyn týdyratyn protsessster, asqazannyń qaterli isigin de týndatýy múmkin. Olar:
- Asqazanǵa hırýgııalyq operatsııa jasaý;
- Sozylmaly gastrıt (asqazannyń shyryshty qabyǵynyń qabynýy)
- Pernıtsıozdyq anemııa (asqazandy zaqymdaıtyn qan aýrýy)
• Otbasyna qatysty: Keı adamdarda asqazan qaterli isiginiń sırek kezdesetin formasy damıdy, ol otbasyna qatysty bolyp keledi.
Asqazan qaterli isiginiń qaýpi faktorlary bar kóptegen adamdarda qaterli isik damymaıdy. Mysaly, keıbir adamdarda H. pylori bakterııasy bolady, biraq olarda eshqashan asqazannyń qaterli isigi damymaıdy. Al taǵy bir jaǵdaılar bar, keıbir asqazannyń qaterli isigine ushyraǵan adamdar qandaıda bir qaýipti faktorlarǵa esh qatysy joq bolyp shyǵady. Eger sizde qaýipti faktorlar bolsa, medıtsınalyq tekserske merzimimen baryp turyńyz.
ASQAZAN QATERLI ISIGINIŃ SIMPTOMDARY
Asqazan qaterli isiginiń bastapqy satysynda eshqandaı sımptomy bilinbeıdi. Qaterli isik úlkeıe bataǵanda, tómendegideı sımptomdar kórinis berýi múmkin:
• Asqazan jaqta yńǵaısyzdyq sezimi bolady;
• Azdaǵan tamaq ishilse de toıyp turǵandaı sezim bolady;
• Júrek aınyp, qusýy múmkin;
• Salmaq túsedi.
Bul aıtylǵan sımptomdardyń bári birdeı asqazan qaterli isigimen baılanysty emes. Mysaly, asqazannyń oıyq jaraly aýrýy da osy kórsetilgen sımptomdardy bildirýi múmkin. Biraq, osyndaı sımptomdar boıyńyzda paıda bola qalsa, elemeı júre bermeı dárigerge habarlasý kerek. Dáriger aýrýdy erte anyqtap, onyń emin bastap ketýi múmkin.
ASQAZAN QATERLI ISIGINIŃ DIAGNOSTIKASY
Eger asqazannyń qaterli isigine qatysty sımptomdar týyndasa, bul sımptomdar shynymen de asqazan qaterli isiginen, álde basqa sebepterden be, tez arada anyqtaý úshin dárigerge habarlasý kerek. Osy maqsatta gastroenterologqa da (asqazan-ishek aýrýlaryn emdeıtin jáne dıagnostıkalaýmen aınalysatyn maman) habarlasýǵa bolady.
Mamannyń mindeti aýrýdyń burynǵy aǵymyn muqııat túsiný bolyp tabylady. Ol aýrýdyń otbasyna qatystylyǵyn da anyqtaıdy. Dáriger arnaıy dıagnostıkalyq test taǵaıyndaıdy.
Maman, budan basqa, tekserýdiń tómendegideı túrlerin ótkizýge keńes beredi:
Jalpy tekserý: Dáriger asqazandy qaraıdy, onda suıyqtyqtyń jınalýyn, sonyń saldarynan isik nemese basqa da ózgeristerdiń bar-joqtyǵyn tekseredi. Dáriger ondaı-aq, lımpfa túıinderdi sıpalap kóredi, olardyń potologııalyq úlkeıýin anyqtaıdy. Odan basqa, sary aýrýdy anyqtaý úshin teri men kózdiń túsi baǵalanady.
• Asqazan-ishek joldarynyń joǵarǵy bóligin rentgennen ótkizedi. Dáriger óńesh pen asqazanǵa rentgenologııalyq zertteý taǵaıyndaıdy. Zertteýdi ótkizý úshin naýqas, asqazannyń rentgendik kontýrlaryn kórý úshin barııden quralǵan ertindini jutýy kerek.
• Endoskopııa. Asqazan aýrýyn dıagnostıkalaý úshin gastroskopııa qoldanylady. Ol kezde asqazanǵa ushynda jaryǵy bar jińishke tútikshe (endoskop) engiziledi. Gastroskop asqazannyń ishki joǵarǵy jaǵyn barlap shyǵýǵa múmkindik beredi.
• Bıopsııa. Endoskop arqyly mıkroskopııalyq zertteý júrgizý úshin tinniń bóligin alýǵa bolady, ol arqyly qaterli isiktiń jasýshasyn, sonymen qatar olardyń taralý satysyn anyqtaýǵa múmkindik týady. Bul asqazan qaterli isigine naqty dıagnoz qoıýǵa kómektesetin birden-bir jol.
ASQAZAN QATERLI ISIGINIŃ DAMÝ SATYLARY
Emdeýdi durys josparlaý úshin, eń aldymen qaterli isiktiń damý satysynyń protsessin anyqtaý kerek.
Qaterli
isiktiń damý satysy boıynsha, isiktiń qaı satysynda isik aınalasyndaǵy tinderde kórinis bergenine, isiktiń taralý satysy boınsha, qaı múshege qaterli isiktiń taralǵandyǵyna baılanysty bolady. Asqazannyń qaterli isigi lımfa túıinderde, baýyrda, uıqy bezinde jáne basqa múshelerge taralýy múmkin.
Dáriger qaterli isiktiń damý satysyn anyqtaý úshin, tómendegideı testterdi taǵaıyndaýy múmkin:
• Qandy zertteý: Mundaı zertteýdiń kómegimen naýqastyń anemııasyn anyqtaýǵa bolady. Budan basqa, qan zertteýi baýyrdyń qyzmetin anyqtaýǵa kómek beredi.
• Keýde jasýshasyn rentgennen ótkizý. Rnetgenologııalyq zertteý ókpe keskindemesin, naqtyraq aıtsaq, ókpedegi qaterli isiktiń metastazdanýyn anyqtaýǵa múmkindik týǵyzady.
• Kompıýterli tomografııa: Bul zertteý kompıýterge jalǵanǵan rentgen qurylǵysynyń kómegimen júrgiziledi. Mundaı qadam arqyly keskinder serııasyn alýǵa bolady, onyń kómegimen kórinýge tıisti aǵzanyń detaldi kartınalaryn kórýge bolady jáne azǵantaı ózgeristi anyqtaýǵa da bolady. Keıde, baýyr isigin, uıqy bezi isigin jáne basqa múshelerdegi isikterdi anyqtaý úshin, arnaıy rentgenologııa boıaǵyshty qoldanýǵa asyǵady.
• Endoskopııalyq ýltradybysty zertteý: Aýrýlardyń aýyzy arqyly basynda jaryǵy bar jińishke tútikshe (endoskop) engiziledi, ol shaǵyn endoskop bolyp tabylady. Sońǵysynyń kómegimen ishki aǵzaǵa shaǵylysýy úshin ýltradybysty sıgnal jiberiledi, ol qurylymdyq erekshelikti anyqtaýǵa múmkindik beredi.
• Laparoskopııa: Bul atalmysh em-sharany júrgizý úshin hırýrg qursaq qabyrǵasyn azdap tiledi, jáne ol jerden ushynda jaryǵy bar (laparoskop) jińishke tútiksheni engizedi. Mıkroskoptyń kómegimen hırýrg belgili bir monıpýlıatsııany óndirýi múmkin, dálirek aıtsaq, lımfatıkalyq tinderdiń zaqymdanǵanyn joıady nemese bıopsııa úshin tin bólikterin irikteıdi.
Keıde asqazannyń qaterli isiginiń damý satysyn hırýrg isikti jáne jaqyn lımfa túıinderdi joıý úshin operatsııa júrgizbeıinshe anyqtaý qıynǵa soǵady.
Asqazannyń qaterli isiginiń damýynyń birneshe satysy bar:
• 0 satysy: Qaterli isik asqazannyń ishki qabatynyń qabyrǵasyna taralady. Bul satysy carcinoma in situ dep atalady.
• I satysy: Bul satysynda tómendegideı birnesheýi baqylanýy múmkin:
- Isik asqazannyń tek shyryshústi qabatynda damýy múmkin.
- 6 lımfa túıinderge deıin qaterli isik jasýshalaryn quraıdy.
- Nemese obyrlyq protsess bulshyqettik nemese shyryshasty qabatta taralady. Bul kezde rak jasýshalary lımfatıkalyq túıinder men basqa aǵzlarda tabylmaıdy.
• II satysy: Bul satysynda tómendegideı birnesheýi baqylanýy múmkin:
- Rak isikteri tek shyryshasty qabatta taralady, jáne rak jasýshalary 7-15 lımfatıkalyq túıinde kórinis beredi.
- Nemese rak isigi syrtqy qabatqa deıin damıdy, biraq jasýshalar lımfa túıinderde jáne basqa múshelerde boı kórsetpeıdi.
• III satysy: bul satysynda da birneshe jaıttar baqylanady:
- Isik asqazannyń bulshyqettik jáne syrtqy sýbserozdy qabyǵynda taralady, al rak jasýshalary 7-15 lımfotúıinderde tabylady.
- Nemese rak isigi asqazannyń syrtqy qabatyna taralady, al rak jasýshalary 1-15 lımfotúıinderde kórinis beredi.
- Nemese rak isigi jaqyn múshelerge – baýyr, kókbaýyrlarǵa taralady, biraq, rak jasýshalary lımfa túıinderde nemese basqa múshelerde bolmaıdy.
IV satysy: Bul satysynda tómenegideı birneshe jaıttar baqylanýy múmkin.
• Rak jasýshalary lımfa túıinderdiń 15-inen artyǵyraq taralady.
• Nemese rak isigi jaqyn múshelerge taralady, jáne rak jasýshalary ádettegilerden azyraq, bir lımfa túıinde boı kórsetedi.
• Nemese rak jasýshalary qashyqtaǵy múshelerge taralady.
Qaıtalanbaly qaterli isik: bul jaǵdaı qaterli isik protsessiniń belgili bir kezeńnen keıin qaıta mazalap turýymen sıpattalady. Ondaı isikti anyqtaý múmkin bolmaıdy. Odan ári qaraı, qaıtalanbaly isik tek asqazanda emes, basqa aǵzada da kórinis berip qalýy múmkin.
ASQAZAN QATERLI ISIGINIŃ EMDELÝI
Asqazan qaterli isigi bar dep dıagnoz qoıylǵan kóptegen naýqastar, emdelý sharasyna belsendi aralasqysy keledi, qajetti emdeý ádisterin oryndaýǵa tolyqtaı bekinedi. Biraq, qoıylǵan dıagnozdyń áserinen eseńgirep, kúızelip, aýrýdy adekvatty uǵynýdy qıyndatady, jáne aýrýlar ózderine qajetti, dárigrge qoıatyn kóptegen suraqtardy umytyp qalady. Belgilengen sebeppen dárigerge kelesi joly keler kezde, naýqas ózine kómekshi bolýy úshin qasyna týysyn nemese dosyn ertip alǵany jón.
Dáriger aýrýdy arnaıy mamanǵa joldaýy múmkin, mysaly, gastroznterologqa (as qorytý júıesi aýrýlaryn emdeıtin maman) nemese onkologqa (rak aýrýyn emdeıtin maman).
Emdeý ádisteri
Emdeý ádisin tańdaý isiktiń negizi men ornalasqan jerine, aýrýdyń satysyna jáne naýqastyń jalpy densaýlyq jaǵdaıyna baılanysty júzege asyrylady. Asqazan qaterli isigin emdeý úshin hırýrgııalyq aralasýlar, hımıoterapııa nemese radıatsıondy terapııa qajet bolýy múmkin. Keıbir aýrý jandarǵa emniń birneshe túri birden qoldanylýy múmkin.
Qaterli isikti emdeý úshin jergilikti emdeý túrleri qabyldanady, ony júıeli terapııa dep ataıdy.
• Jergilikti terapııa: Hırýrgııalyq aralasýlar men radıatsııaly terapııa jergilikti emdeý túrimen baılanysty. Olar asqazanǵa nemese oǵan jaqyn ornalasqan rak isigin buzýǵa nemese ony joıýǵa baǵyttalady. Tipti, rak isigi basqa múshelerge taralsa da, zaqymdanǵan aǵzadaǵy isiný prtsessin baqylaý úshin jergilikti terapııa qoldanylýy múmkin.
• Júıeli terapııa: Hımıoterapııa túrli júıeli terapııamen baılanysty. Ol úshin qan tamyrlyq arnaǵa rak isigin buzýǵa qabiletti jáne onyń basqa aǵzaǵa taralyp ketpeýin qadaǵalaıtyn arnaıy dári engiziledi.
Qanshama qaterli isikti emdeý joldary qoldaný barysynda saý jasýshalardy jáne tinderdi zaqymdady, mine ol janama áserdiń saldary joq emes degen sóz. Janama áserlerdiń beıimdiligi, sıpaty ár adamda ár túrli bolady. Ol jaǵdaı kóbinese bir emdeý kýrsyn basqasymen aýystyrǵanda týyndaıdy.
Hırýrgııalyq aralasý
Hırýrgııalyq aralasý asqazan qaterli isigin emdeý túrleriniń eń keń taralǵan túri. Hırýrgııalyq aralasý rak satysynyń taralý protsesine baılanysty júrgiziledi.
Hırýrgııalyq emdeýdiń 2 negizgi túri bar:
• Ishinara (sýbtotaldi) gastroektomııa: Hırýrg rak isigi bar asqazannyń bóligin kesip alyp tastaıdy. Joıylatyn bólikter óńesh pen ash ishek bolýy múmkin. Olarǵa jaqyn lımfa túıinderi jáne basqa da tinder joıylady.
• Tolyq (totaldi) gastroektomııa: Hırýrg asqazandy jaqyn lımfa túıinderimen birge, óńesh pen ash ishektiń bólikterimen birge, sondaı-aq, basqa da zaqymdanǵan tinderimen birge alyp tastaıdy. Bul kezde kókbaýyr da alynýy múmkin. Hırýrgııalyq protsess aıaqtalǵannan keıin hırýrg óńesh pen ash ishekti jalǵaıdy jáne «jańa asqazan» dep atalatyn ash ishektiń tinderin qaıta qurady.
Operatsııadan keıin asqazanda tamaq qabyldaǵan kezde qıyndyqtar týyndaıtyny sózsiz. Adam jetkilikti mólsherde qorektene alý úshin hırýrg operatsııa kezinde ash ishekke arnaıy zond ornatady. Bul arqyly qunarly as qospalaryn qabyldaýǵa múmkindik bolady.
Kóptegen naýqastar asqazanǵa jasalǵan hırýrgııalyq operatsııadan keıin biraz ýaqyt aralyǵynda álsizdikti sezinedi. Sonymen qatar, operatsııa saldarynan dıareıa nemese ish qatý sııaqty úlken dáretke barýda máseleler týyndaýy múmkin. Mundaı sımptomdardy dıeta jáne arnaıy dári-dármekter arqyly baqylaýda ustaýǵa bolady.
Hımıoterapııa
Hımıoterapııa – bul qaterli isiktiń kletkalaryn joıatyn, arnaıy dárilerdi qolaný arqyly júrgiziletin em shara túri bolyp tabylady. Mundaı dáriler qan aınalym aǵymyna túsip búkil aǵzadaǵy qaterli isik kletkalaryn joıyp turady.
Kóbinese hımıoterapııany hırýrgııalyq operatsııadan keıingi jaǵdaıda taǵaıyndaıdy. Sonymen qatar hımıoterapııamen qosa radıoterapııany taǵaıyndaýy múmkin.
Ádette, asqazan qaterli isigin emdeıtin dárilerdi tamyr arqyly engizedi. Alaıda, keıbir dárilerdi ishý arqyly qabyldaýǵa bolady. Hımıoterapııa qabyldaý úshin, aýrýhana jaǵdaıynda jatyp emdeledi. Degenmen shet elderde kúndizgi hımıoterapııa seansynan keıin naýqasty úıde qaraý tájirıbesi júrgizilýde.
Hımıoterapııanyń janama áseri, dáriniń túrine jáne ony qabyldaý mólsherine baılanysty bolady.
Qaterli isikke qarsy dáriler tez taralatyn aǵza kletkalaryna áseri bar. Aıryqsha aıtqanda:
Qan jasýshalary: bul jasýshalar ınfektsııalarmen kúresedi, qannyń uııýyna kómektesedi, jáne ottegini túrli múshelermen tinderge jetkizedi. Qan kletkalaryna áseri bar dárilerdi qoldanǵan kezde, ınfektsııa, deneniń kógerýi nemese qan ketý, sondaı- aq, álsizdik pen sharshaý sııaqty janama áserleri paıda bolýy múmkin.
Shash túbindegi jasýshalar: hımıoterapııa saldarynan shash túsýi múmkin. Em shara aıaqtalǵannan keıin, shashtyń ósýi qaıta qalyptasady, alaıda jańa shyqqan shashtyń sıpaty men túsi basqa bolýy múmkin.
Asqazan- ishek joldarynyń jasýshalary: hımıoterapııa tábettiń buzylýyna , júrek aıný, qusý, dıareıa, aýyz qýysynda jáne erin aınalasynda oıyq jaralardyń paıda bolýyna ákep soǵady.
Asqazan qaterli isigin emdeýge arnalǵan dárilerdiń áserinen teri titirkenip, qyshýy múmkin.
Kóptegen janama áserlerdi baqylaýda ustaý úshin arnaıy dáriler qoldanýǵa bolady.
Radıatsııalyq terapııa
Radıatsılyq terapııa (radıoterapııa) – bul joǵary energetıkalyq sáýleler arqyly qaterli isiktiń kletkalaryn joıatyn jergilikti qoldanatyn em túri.
Radıoterapııa tek sáýle túsken jerdegi qaterli isik kletkalaryn joıady. Radıoterapııany júrgizý úshin patsıent aptasyna 5 kún birneshe apta boıy emdeý mekemesinde bolýy tıis.
Radıoterapııanyń janama áseri qoldanǵan mólsheri men sáýlelendirgen dene bóligene baılanysty bolady. radıoaktıvti sáýleler ish aınalasyna jasalatyn bolsa, júrek aıný, qusý, dıareıa sııaqty janama áserleri týyndaýy múmkin. sonymen qatar, radıoterapııadan keıin teri qyzaryp, qurǵaıdy jáne serpimdiligi azaıady.
Ádette, radıoterapııadan keıin aýrý adamdar ózderin jadaý sezinedi, ásirese emdelýdiń sońǵy aptalarynda. Olar úshin birinshiden tynyǵý kerek, biraq, aýrýlarǵa belsendi qımyldaǵan áldeqaıda tıimdirek bolmaq.
Negizi radıoterapııanyń janama áserleri shynymen jaǵymsyz, alaıda, amalyn taýyp áıteýin bir jolymen ony baqylaýda ustaý kerek.
QOSYMShA JÁNE ALTERNATIVTI MEDITsINA
Keıbir qaterli isikke shaldyqqandar qosymsha jáne alternatıvti medıtsınanyń ádisterin ońtaıly dep sanaıdy:
Qosymsha ádister hmıoterapııa jáne radıoterapııa sııaqty mı isigin emdeýge arnalǵan standartty emdeý túrlerimen qatar qoldanylady. Alternatıvti ádis – standartty emdeý ádisteriniń ornyna qoldanylady.
Akýpýnktýra (ıneterapııasy), emdik massaj, shóp ónimderi, dárýmender nemese arnaıy dıeta, sonymen qatar, vızýalızatsııa, medıtatsııa jáne túrli rýhanı emder qosymsha nemese alretnatıvti medıtsınaǵa jatady.
Keıbir onkologııalyq aýrýlar qossymsha nemese alternatıvti terapııanyń arqasynda ózderin edáýir jaqsy ssezinip qalatyndyǵyn aıtyp júr. Jáne bir aıta keterligi, qosymsha jáne alternatıvti medıtsına hımıoterapııa men radıoterapııanyń keıbir mehanızmderiniń áserin ózgertedi. Bul ózgerister aýrýǵa aıtarlyqtaı zııanyn tıgizýi múmkin. Budan basqa, qosymsha jáne alternatıvti medıtsına, tipti jeke qoldanylsa da ózdiginen zııanyn tıgizip qoıýy da ǵajap emes. Keıbir qosymsha jáne alternatıvti medıtsınanyń túrleri qymbat turatyn bolyp keledi.
Aýrýlardyń kútimine qoldaý kórsetý
Qaterli isik sekildi kúrdeli aýrýmen ómir súrý ońaı emes. Keıbir adamdarǵa bul aýrýmen baılanysty emotsııalyq jáne praktıkalyq problemalaryn sheshý úshin kómek qajet. Ondaı jaǵdaıda aýrýǵa qandaı jaǵynan bolsyn kómek qolyn sozsa da paıdaly bolmaq. Bul uıǵarym ásirese batys jaqta jaqsy damyǵan. Qaterli isikpen aýyratyndar men atalmysh toptar bas qosyp turady, árqaısysy óz jaǵdaıymen bólisip, keıbireýleri emdelý úshin ózine paıdaly keńes alyp qaıtyp jatady.
Onkologııalyq aýrýy bar adamdar óz otbasy jaıly kóp oılaıdy, óziniń jumys ornynyń saqtalýyn, kúndelikti turmys-tirshiligin jıi ýaıymdap júredi. Ondaı aýrý adamdarǵa barynsha sabyr saqtap júrgen durys, olarǵa emdeletini jaıynda, emhanada alańsyz bolýy kerektigi jaıynda, medıtsınalyq kómekti barynsha durys qoldaný kerektigi jaıynda áńgimelesip turǵan júrgen jón. Onkologııalyq aýrýlardyń kóptegen suraqtaryna ádette medıtsına qyzmetkerleri jaýap beredi.
Durys tamaqtaný men fızıkalyq belsendilik
Onkologııalyq aýrýlardiń ózin ózi kútingeni asa mańyzdy bolyp tabylady. Ol úshin jaqsy tamaqtanyp, jetkilikti túrde belsendi qozǵalys jasaý kerek. Onkologııalyq aýrýlar salmaǵyn turaqty utap turý úshin nárýyzyǵa baı taǵamdarmen qorektenýi kerek. Ásirese aǵýyzy mol taǵamdardy paıdalanǵany abzal. Jaqsy tamaqtaný arqyly ózin-ózi jaqsy sezinedi jáne kóp energııa jınaıdy.
Asqazanǵa jasalǵan hırýrgııalyq operatsııadan keıin naýqastardyń kóbisiniń salmaǵy kúrt túsedi. Basqa da keń taralǵan asqazannyń asqynǵan operatıvti aralasýy depıng sındrom dep atalady. Ol ishekke tamaq óte tez túsip, sonyń saldarynan júrek aıný, ish kebý, dıareıa jáne bas aınalý jaǵdaılary oryn alǵanda baqylanady. Bul sındrom kezinde tamaqty azdan ishý kerek. Sondaı-aq buǵan shaldyqqan aýrýlar táttini aıtaryqtaı shekteýi kerek, sonymen qatar jemis-jıdek shyryndary men tátti sýsyndardy paıdalanbaǵany abzal.
Sondaı-aq aýrýlar asqazanǵa operatsııa jasatqannan keıin, V12 jáne kaltsıı sekildi dárýmen túrindegi túrli taǵamdyq qospalardy paıdalansa da bolady.
Onkologııalyq aýrýlar kóbinese emdelgen kezde nemese emdelgennen keıin tábeti nasharlap ketedi. Olar ózin delsal sezinedi nemese sharshańqy júredi, ne bolmasa, dám sezýi ózgerip ketedi. Budan basqa, emdeýdiń janama áserleri (tábetiniń nasharlaýy, júregi aınýy, qusýy nemese aýzynyń qyshýy sııaqty) salmaqty máselelerdi týyndatýy múmkin. Dáriger, dıetolog nemese basqa da medıtsınalyq qyzmetkerler tamaqtanýǵa baılanysty másselelerdi sheshýge kómektesýi múmkin. Kóptegen adamdar salaýatty ómir saltyn saqtaý arqyly ózin kádimgideı jaqsy sezinip júredi. Júrý, ıogamen aınalysý, júzý, jáne osyndaı sporttardyń biraz túrleri kúshtiń saqtalýyna jáne energııany turaqty ustaýǵa jáne ómirlik tonýsty kóterýge yqpal etedi. Jattyǵýlar emdelý protsesinde júrek aıný, aýrý sekildi jaǵdaılardy jeńildetedi. Olar sondaı-aq, kúızelisten aıyǵýǵa da kómek beredi. Dese de, fızıkalyq júkteme jaıynda dárigermen keńesip alýdyń mańyzy zor bolmaq. Eger fızıkalyq júktemeden aýrý nemese basqa da máseleler týyndap jatsa, ol jaıynda mindetti túrde dárigerge habarlaý kerek, dáriger atalmysh jattyǵýlardyń basqasha túrlerine baǵyttaýy múmkin.
Aldaǵy kútim
Emdelip bolǵan naýqasty baqylaýda ustaý óte mańyzdy bolyp tabylady. Tipti rak isigin joıǵannan keıin de isiný protsessi qaıta bastalyp ketýi múmkin. Sondaı-aq, rak jasýshalarynyń qaıta kórinis berýi de ǵajap emes. Dáriger isiný protsessiniń qaıta bastalýyna jol bermes úshin aýrýdyń jaǵdaıyn qatań baqylaýda alyp otyrý kerek. Merzimimen tekerý júrgizilip tursa ondaı qaýipti ózgeristerdi anyqtaýǵa bolady. Sol úshin saýyqqan jan, merzimimen zerthanalyq tekserýlerden ótip, rentgenologııalyq zertteýlerge qatysyp, kompıýterlik tomografııa jáne endoskopııalyq zertteýlerge yryq berip, basqa da emdeý-tekserý sharalaryna belsendi atsalysyp júrgeni durys.