Mazmuny
Sınonımderi
Jalpy aqparat
Jaryq – bul ish (ishastar) qýysynyń qabyǵynan túzilgen qap. Jaryq sańylaý nemese bulshyqetterdi jaýyp turǵan ishastar qýysynyń álsiz jerleri arqyly syrtqa shyǵady. Bul qabyq fastsııa dep atalady.
Jaryq – ish qýysy múshelerin ornynda ustap turatyn, juqa bulshyqetti qabyrǵanyń álsiz jeri arqyly múshelerdiń bir bóligi shyqqan kezde paıda bolady.
Jaryq túrleri ornalasýyna qaraı ajyratylady:
• San jaryǵy – shaptan sál tómen ornalasyp, sannyń joǵarǵy jaǵynan tompıyp shyǵyp turady. Jaryqtyń bul túri kóbinese erkekterden qaraǵanda áıelderde jıi kezdesedi.
• Óńeshtik tesik dıafragma jaryǵy – ishtiń joǵarǵy bóligin zaqymdaıdy. Bul kezde asqazanyń ústińgi bóligi keýde qýysyna enip ketedi.
• Inıtsızıondy jaryq – buryn ishastar qýysy aǵzalaryna jasalǵan hırýrgııalyq otanyń aqaýly qaldyǵy.
• Kindik jaryǵy – kindiktiń aınalasynan tompaıyp shyqqan jaryq. Ol kindik aınalasyndaǵy bulshyqetter tolyq jabylmaǵan jaǵdaıda paıda bolady.
• Shap jaryǵy – shaptan tompaıyp shyǵyp turady. Bul áserese erlerde jıi kezdesedi. Shap jaryǵy umaǵa tómen qaraı salbyrap túsip turýy múmkin.
Shap jaryǵy ish qýysynyń juqa bulshyqetiniń álsiz nemese jyrtylǵan jerinen ishektiń shoshaıyp shyǵýymen kórinis beredi. Shap jaryǵy kezinde ishekterge qannyń qalypty aǵýy shektelýi múmkin, bul jaǵdaıda shuǵyl medıtsınalyq kómek qajet bolady.
Sebepteri
Negizinde jaryqtyń paıda bolýynyń naqty sebepteri joq. Jaryq keıde aýyr kótergen kezde de, dárethanaǵa barǵanda nemese ish qýysyna qysym túsirip, qatty kúshengen kezde de týyndap jatady. Jaryq keıde adamda týa bitedi. Biraq ol uzaq ýaqyt boıy damıdy, ıaǵnı birden kórinis bermeıdi. Ondaı jaryq keı bir otbasylarynda, shamamen bir nemese eki adamda kezdesip jatady.
Jaryq sábıler men jas balalarda da kórinis berýi ǵajap emes. Bul balanyń qursaq qabyrǵalary álsiz bekigeninen paıda bolady. Osy ýaqytqa deıin shamamen 100 balanyń 5-de shap jaryǵy anyqtalǵan eken. Mundaı shap jaryǵy er balalarda jıi kezdesedi. Keı balalarda jaryqtyń sımptomdary óskenshe kórinis bermeýi múmkin.
Kez-kelgen ishastar qabyrǵasynyń bulshyqetteriniń qysymyn kóterýge baǵyttalǵan fızıkalyq belsendilik nemese medıtsınalyq qıyndyqtar jaryqty týyndatady, mysaly:
• Sozylmaly ish qatý jáne defekatsııa kezinde qatty kúshený
• Sozylmaly jótel
• Mýkovıstsıdoz (kıstozdy fıbroz)
• Qýyq asty beziniń ulǵaıyp, zár shyǵarýdyń qıyndaýy
• Artyq salmaq
• Ishastarda suıyqtyq jınalýy (astsıt)
• Aýyr atletıkamen aınalysý
• Perıtonealdy dıalız
• Nashar tamaqtaný
• Shylym shegý
• Denege qatty kúsh túsirý
• Jynys bezderiniń túspeýi
Sımptomdary
Negizi sımptomdary bolmaıdy. Keıbir adamdar jaısyzdyq sezinedi nemese aýyrǵanymen qınalýy múmkin. Jaısyzdyq sezimi adam uzaq ýaqyt tikesinen tik turǵan kezde, shıryqqanda nemese aýyr zattar kótergende kúsheıedi. Adamdarda eń jıi kezdesetin, kóp aıtylatyn shaǵymy – aýrý sezimin týdyratyn jáne mólsheri jaǵynan ulǵaıatyn tompaıýdyń paıda bolýy.
Jaryq ulǵaıǵan kezde, ishektegi qalypty qan aınalatyn sańylaýdy bitep, ishektiń bul bóliginiń qanmen qamtamasyz etilýin toqtatady. Bul qysylý (strangýlıatsııa) dep atalady. Osy ýaqytta naýqasdyń júrek aınýy jáne qusýy múmkin, sebebi ol ishekti bosatyp, ishtegi gazdy shyǵara almaıdy. Jaryqtyń qysylýy paıda bolǵanda, shuǵyl hırýrgııalyq emdeý qajet bolady.
Dıagnostıkasy
Tekserý barysynda dáriger jaryqty kórip, onyń naqty jaryq ekenine kóz jetkizedi. Sizden jótelýdi, eńkeıýdi, otyrýdy nemese azdap kóterilýdi tadap etedi. Óıtkeni, osy kezde jaryqtyń mólsheri ulǵaıady.
Jaryqty (tompaıýdy) náresteler men balalardan baıqaý qıynǵa soǵady, biraq bala jylaǵanda nemese jótelgende kishi-girim belgiderdi anyqtaýǵa bolady.
Jaryqty kórý úshin ýltradybystyq zertteý nemese kompıýterli tomografııa (KT) júrgizilýi múmkin.
Ishek ótimsizdigi bolǵan jaǵdaıda qursaq qýysy aǵzalarynyń sholý rentgenografııasy ótkiziledi.
Emdeý
Jaryqty emdeýdiń jalǵyz radıkaldy ádisi hırýrgııalyq operatsııa bolyp tabylady. Alaıda, aýyr syrqaty bar naýqastarǵa operatsııa jasaý qaýipti bolyp tabylady.
Operatsııa kezinde álsiregen qursaq qabyrǵasyn nyǵaıtý qamtamasyzdandyrylady, jáne barlyq sańylaýlar sıntetıkalyq tormen jabylady.
Kindik jaryǵy 5 jasqa deıin ózdiginen jazylmasa, operatsııa jasaý qajet.
Boljamy
Jaryqqa tıisti em júrgizlse, nátıjesi qolaıly bolmaq. Ádette, jaryqtyń qaıta paıda bolýy sırek kezdesedi. Negizi ol kóbinese otadan keıin paıda bolatyn jaryqqa tán qubylys.
Múmkin bolatyn asqynýlar
Keı jaǵdaılarda shap jaryǵyn hırýrgııalyq jolmen emdeý bezderdiń qyzmetine qatysatyn qurylymdardyń zaqymdanýyna ákelýi múmkin.
Jaryqty operatıvti emdeýdiń taǵy bir qaýipti jaǵy – júıkelerdiń zaqymdanýy, bul shap aımaǵynda jansyzdaný seziminiń paıda bolýynan týyndaıdy.
Eger de ishektiń bóligi otaǵa deıin qysylyp qalsa, ishek perforatsııasy nemese ishek tininiń óliettenýi paıda bolýy múmkin.
Dárigerge qashan qaralý kerek
Dárigerge shuǵyl qaralyńyz, eger:
• Jaryq aımaǵynda aýyrsynýdy sezinseńiz jáne jaryq qapshyǵynyń ishindegi zattar ony jaılap basqan kezde qursaq qýysyna qaıta kirmese
• Loqsý, qusý nemese qyzbamen qosa jaryq aımaǵynda aýyrsyný sezimi bolsa
• Jaryq túsin ózgertedi jáne qyzyl, kúlgin, qoıý nemese bozǵylt bolady.
Dárigerge qaralyńyz, eger:
• Sizde aýyrsyný, isiný nemese shap aımaǵynda tompaıý bolsa
• Sizde shap aımaǵynda nemese kindik aınalasynda tompaıý nemese isiný bolsa, nemese burynǵy hırýrgııalyq tigis ornynda tompaıý týyndasa
Aldyn alý
• Aýyr zatty kótergende baıqap kóterińiz;
• Eger, boıyńyzda artyq salmaq bolsa, aryqtańyz
• Ish qatýdy boldyrmańyz, talshyqqa baı taǵamdy qabyldańyz jáne kóp suıyqtyq ishińiz, ájethanaǵa turaqty túrde baryńyz
• Erler zárshyǵarý jaǵynan qıyndyqtar týyndaǵan jaǵdaıda dárigerge qaralǵanyńyz jón. Bul qýyq asty beziniń ulǵaıý sımptomy bolýy múmkin.
Sınonımderi:
Jaryq; Shap jaryǵy; Tik jáne qıǵash jaryq; Strangýlıatsııa; Inkartseratsııa
Tegter:
tompaıý
múshelerdiń shyǵýy
kindik jaryǵy
shap jaryǵy
jaryqtyń emi