Menıskter – dep tize býynyndaǵy qozǵalmaly iri shemirshekterdi ataıdy. Olar býynda amortızatordyń rólin atqarady, sondaı-aq tize býynyn turaqtylyqta ustap turady. Qozǵalys kezinde, tize býynynda menıskter qysylady, olardyń formalary ózgeredi. Bul júıe tize býyndarynyń shemirshekti qurylymyn qalyptastyrýǵa qatysady. Menıskter asyqty jiliktiń aıdarshyǵynda ornalasqan.
Tize býynynda menıskterdiń eki túri bar:
• syrtqy (búıir tusy) O áripine uqsap keledi
• ishki (ortańǵy tusy) S áripine uqsap keledi
Olar býynnyń aldyńǵy jaǵyna kóldeneńinen biriktirilgen. Syrtqy menısk ishkisine qaraǵanda qozǵalýǵa barynsha ıkemdi, sondyqtan ol kóp jaraqattana bermeıdi.
Ishki menısk tize býynynyń jyljymaly ishki búıirine álsiz ornalasqan, onyń jıi zaqymdana berýiniń sebebi de osy. Ishki menısk qan aınalymynyń artýyna yqpal etetin arterııa kapsýlalarymen qorektenedi. Ishki bólik býynnyń tereńinde ornalasqan, jáne ol ózi qanmen jeke qorektene almaıdy, al jasýshalary ishki býyndaǵy sýıyqtyqtarmen tazaryp, qozǵalysqa túse beredi. Sondyqtan búlingen menıskter býyn kapsýlalarymen jaqsy bitiskenimen, tize býynynyń tereńgi jaǵyndaǵy jarylǵan bólikter múldem birikpeıdi.
Sıraqty ary-beri buryp, jyldam qozǵalys jasaǵan kezde zaqymdanǵan menıskter birden belgi beredi. Menıskterdiń jarylýy ássirese jıi otyryp-turýda, qatty sekirgende paıda bolady. Jıi jaraqattaný, menıskterdiń jarylýy onsha qaýipti kórinbeýi de múmkin. Ishki menısk eń kóp jaraqattanǵanda ıaǵnı 75% ǵa deıin shydaı alady. Odan keıin ol ishki bólikterdiń barlyǵyn zaqymdap, aldyńǵy bólikke ótedi. Menısktiń kesilgen bóligi denemen baılanyp turǵan bóligine jyljı otyryp býyn qýysyna jáne asyqty jilik pen jambasqa qysym arqyly jyljı beredi.
Klınıka. Eger jaraqat alǵannan keıin tize qatty syrqyrap aýyrsa, aıaqty qozǵaltý, búgý múmkin bolmaı qalsa, aýyrǵanynan aıaǵyńdy soqqylaǵyń kelip, jan taptyrmasa – eskerińiz, bul SOS-tyń belgisi. Tize qozǵalysynyń júıesi buzylyp, qatty syrqyraǵanda emdelýshi jan tappaı ketedi. Keıde menısktiń jarylýy tize býyndarynan qan ketýine aparyp soǵady (gemartroz). Alaıda, kóbinese, jyldam qabynýlar býynnyń ishki qabyǵynda – sınovıtke ulasady. Naýqas aıaǵyn búkken kúıinde ustap qalady, sebebi aýrý búkken saıyn kúsheıedi, ásirese býynnyń búgý shegine jetken kezde. Tizeni sıpaǵan kezde (ýqalaǵan) shemirshekterdiń qabynǵan tusynda aýyrsynǵany seziledi. Tize búgilgen kezde ıilmeli býyltyq súıek arasyndaǵy sańylaýdyń ústińgi jaǵy qozǵalǵanda aýyrady. Osy derttiń túri – býynnyń syzdaýy (isińýi) nemese qozǵalýy bolyp tabylady.
Dıagnostıka. Rentgen tek zaqymdanǵan súıekti tekserý úshin jaqsy. Menıskterdi ol «kórmeıdi». Eń tıimdi joly ony tek kompıýterlik rentgenogrammaǵa túsirý kerek. ÝDZ zaqymdanǵan býynnyń 50-60% ǵana aqparatyn bere alady. Dıagnostıkalyq suraqtardyń 95% jaýabyn tek magnıtti-rezonansty tomografııa (MRT) ádisi ǵana bere alady. Ol ondaǵy barlyq problemalardyń basyn ashyp beredi. Jáne menısktiń jarylǵan tusyn anyq kórsetedi. Rentgen bulardy eleýsiz qaldyrýy múmkin.
Emdeý. Egerde «menısk jarylǵan» degen dıagnoz qoıylsa, onda tizeniń býyn shemirshekteri úzilmeı turǵanda emdeýdi dereý qolǵa alý kerek. Jyrtylǵan menıskterdi tigý kerek pe, álde, joıý kerek pe? Ony dáriger sheshedi. Biraq tigilgeni durysyraq. Ásiresse bıosorylǵysh jippen. Sodan soń býyndy 3-4 apta qozǵaltpaı kútý kerek. Biraq bul oǵan turarlyq. Ýzaq ýaqyt boıy emdelmeı, jarylyp, ábden asqynǵan menıskti joıýǵa tek hırýrg keledi. Ony qalpyna keltirý múmkin emes.
Tegter:
tize
býyn
jaraqat
aýrýy
synýy
alshaqtyq
shemirshek