Mazmuny
Trombotsıtopenııa – qandaǵy trombotsıtter (qan plastınkalary) mólsheriniń azaıýy.
Trombotsıtter – qan aınalymynda júretin qan plastınkalary, súıek kemiginde (ortalyq qan óndirimi aǵzasy, súıektiń keýekti zatteginde jáne súıek-mı qýysynda ornalasqan) túziledi. Trombotsıtter jaralanǵanda qan uıyndysyn túzý arqyly qan ketýiniń aldyn alady. trombotsıtterdiń tómen mólsheri kúrdeli qan ketýiniń qaýpine aparady. joǵary mólsherinde trombylar – qan uıyndysy túzilý qaýpi artady. Trombotsıtterde bolatyn faktor (trombotsıtarlyq ósý faktory) esebinen olar jaranyń jazylýyna yqpal etedi. Trombotsıtter mıkrotamyrlar qabyrǵasynyń beriktigin qamtamasyz etýde qatysady.
Trombotsıtopenııa - alǵashqy (ózdiginshe aýrý) jáne ekinshi (túrli aýrýlardyń saldary) túrli bolady.
Alǵashqy trombotsıtopenııa - ıdıopattyq trombotsıtopenııalyq qantalaý bóritken (paıda bolý sebebi belgisiz, bóritkenmen sıpattalady), bul kezde organızmde óziniń trombotsıtterine qarsy antıdeneler (qorǵanys deneleri) óndiriledi. Organızmniń mundaı serpininiń sebebi belgisiz.
Ekinshi trombotsıtopenııaǵa aparady:
· Aýyr temirtapshylyqty anemııa
· Infektsııalar (bakterııalar, vırýstar) – sýyq tııý aýrýlary, tumaý, gerpes ınfektsııasy, gepatıt, ınfektsııalyq mononýkleoz (jiti vırýstyq aýrý), AITV(VICh) (adamnyń ımmýndyq tapshylyq vırýsy).
· Úlken qan ketýi
· Steroıdtyq emes qabynýǵa qarsy, qandy suıyltatyn, nesep aıdaıtyn preparattar jáne keıbir antıbıotıkter (dárilik allergııalyq trombotsıtopenııa) sekildi dárilerge allergııalyq serpin.
· Súıek kemiginiń zaqymdanýy (jaraqat, isik)
· Intoksıkatsııalar (benzol, tolýol).
· Sáýlelený aýrýy – radıatsııanyń nátıjesinde paıda bolatyn aýrý.
· Tıreotoksıkoz – qalqansha bez gormondarynyń deńgeıiniń turaqty joǵarylaýynan týyndaıtyn jaǵdaı.
· organızmde folıı qyshqylynyń nemese V dárýmeniniń tapshylyǵy.
· qan ketýge beıimdilik (murynnan, qyzyl ıekten, mol etekkir kelýi).
· Kóbinese ayq terisindegi usaq núkteli qantalaýlar.
· Sebepsiz kógerýler paıda bolýy.
· Azdaǵan teri zaqymdanýynan nemese tis julýdan keıin qan ketýdiń toqtaýynyń qıyndaýy;
· Jaralardyń jazylýyna uzaq ýaqyt ketýi.
Trombotsıtopenııanyń dıagnostıkasy úshin kelesi testiler qoldanylady:
· Qannyń jalpy taldaýy – trombotsıtter sanynyń azaıýy baıqalady, tolyq joıylýyna deıin.
· Koagýlogramma – qan uıýynyń plazmalyq faktorlarynyń qalypty nemese artyq mólsheri bolýy múmkin; protrombındi (kúrdeli aqýyz – qan uıýynyń kórsetkishi) tutynýdyń tómendeýi, qan uıyndysynyń retraktsııasynyń (kóleminiń azaıýy) buzylýy.
· Qan ketýi ýaqytyn anyqtaý – kópshilik naýqastarda ulǵaıady.
· Qyltamyrlardyń turaqtylyǵyna (beriktigine) synama – kúrt oń bolady, trombotsıtter qyzmetiniń buzylýymen baılanysty qyltamyrlardyń synǵyshtyǵynyń artýy. Synamada teris qysym áserinen keıin (mysaly, bankelik synamada) teride núktelik qantalaýlar baıqalady.
Alǵashqy trombotsıtopenııany emdeý:
· glıýkokortıkosteroıdtardy (búırek ústi bezderi qabyǵy óndiretin endogendik gormondardyń analogtary) qoldaný, mysaly, prednızolon.
· Kók baýyrdy alyp tastaý (splenektomııa) – kók baýyrdaǵy trombotsıtterdiń mol ydyraýynda.
Ekinshi trombotsıtopenııany emdeý:
· Alǵashqy sebebin emdeý.
· aıqyn trombotsıtopenııada, alǵashqy sebebin emdeýmen qatar, donorlyq trombotsıtter quıylady. Emdeýdiń mundaı ádisin qoldaný naýqasqa trombotsıtopenııadan ýaqytsha arylýǵa múmkindik beredi.
Alǵashqy trombotsıtopenııasy bar naýqastar ómir boıy baqylanýy tıis, sebebi, trombotsıtter deńgeıi kúrt tómendese aýrý aýyr asqynýmen qaýipti. Úrdistiń asqynýyn jiti ınfektsııalyq aýrý, júıkelik nemese dene shıryǵýy, aýa raıynyń kúrt ózgerýi, keıbir medıtsınalyq preparattar (aspırın) týyndatýy múmkin,
Ekinshi trombotsıtopenııada boljam trombotsıtterdiń deńgeıiniń tómendeýin týyndatatyn alǵashqy sebepke baılanysty, sondyqtan, bul oń (temir tapshylyqty anemııada) jáne kúmándi (qaterli isiktiń súıek kemigine metastazdarynda) bolýy múmkin.
Trombotsıtopenııanyń alǵashqy belgilerinde dárigerdiń kómegine júginý qajet.
Bul aýrý paıda bolamas úshin aýrýlardy ýaqytyly emdeý jáne salaýatty ómir saltyn ustaný qajet. kez kelgen aýrýlarda ózdiginshe emdelýge bolmaıdy.
Trombotsıtopenııasy bar balalar jaraqatqa aparatyn jaǵdaılardan alshaq bolýy qajet. bul aýrý bar bolsa, balaǵa jaraqat qaýpi bolatyn sport túrlerimen aınalysýǵa qatań tyıym salynady.
Jasóspirimdermen alkogoldiń zııany týraly áńgime ótkizgen jón,sebebi, ol trombotsıtterdiń óndirilýin báseńdetedi. Aýrý kezinde aspırın jáne basqa qabynýǵa qarsy preparattar sekildi dárilerdi qoldanýǵa bolmaıdy. Mundaı dáriler trombotsıtterdiń qyzmetiniń buzylýyna áser etýi jáne qan ketýin týyndatýy múmkin.