Mazmuny
Stenokardııa – júrektiń ıshemııalyq aýrýynyń (JIA) túrleriniń biri, júrek bulshyq etine qannyń jetkiliksiz túsýi nátıjesinde damıdy jáne keýdedegi jaısyzdyq sezimimen nemese aýyrsynýmen sıpattalady.
Júrek tórt kameradan turady: eki júreksheden jáne eki qarynshadan. Sol qarynshadan aorta shyǵady, oń qarynshadan – ókpe dińgegi. Sol júrekshege ókpe venalary barady, al oń júrekshege joǵarǵy qýys vena barady.
Stenokardııa turaqty jáne turaqty emes bolady.
Turaqty stenokardııada (shıryǵý stenokardııasy) aýyrsyný bir aı boıy ózgerissiz qaıtalanady jáne nıtroglıtserın ishkennen keıin joıylady. Kópshilik naýqastarda stenokardııa kóp jyldar boıy turaqty sıpatta bolady.
Turaqty emes stenokardııa kezinde keýdedegi jaısyzdyq nemese aýyrsyný alǵash paıda bolady nemese qarqyndylyǵy, uzaqtyǵy artady, aýyrsyný nıtroglıtserın ishkende basylmaıdy.
Kópshilik jaǵdaıda stenokardııa júrektiń koronarlyq arterııalarynyń aterosklerozyna jáne/nemese túıilýine (qabyrǵasynyń kúrt jıyrylýyna) baılanysty.
Ateroskleroz – maıly túıindaqtardyń (jınaqtalatyn) arterııa qabyrǵasynyń boıymen jınaqtalýy, olardyń tarylýyna aparady.
ateroskleroz damý qaýpi kelesi faktorlar bolýynda artady:
· qant dıabeti
· Tómen dene belsendiligi
· Artyq dene salmaǵy
· temeki shegý
· alkogoldi shamadan artqy tutyný.
Stenokardııanyń basqa sebepteri:
· júrek yrǵaǵynyń buzylýy
· Vazospastıkalyq stenokardııa (Prıntsmetal stenokardııasy)
· Anemııa
· Júrek qaqpaqshalarynyń aýrýy
· Gıpertıreoz (qalqansha bezdiń artyq belsendiligi)
Turaqty stenokardııa ustamasy kelesi faktorlardan týyndaýy múmkin:
· Dene belsendiligi (jelge qarsy júrý, taýǵa nemese satyǵa shyǵý, aýyr kóterý)
· Kóńil-kúı kúızelisi
· Arterıaldyq qysymnyń artýy
· sýyq
· tamaqty kóp ishý.
Turaqty emes stenokardııa ustamasy tynysh kúıde nemese uıqyda (adam aýyrsynýdan oıanady) qandaı da bir sebepsiz paıda bolýy múmkin.
Stenokardııanyń negizgi kórinisi – keýdedegi aýyrsyný. Stenokardııadaǵy aýyrsynýdyń aıryqsha belgileri:
· aýyrsyný sıpaty – qysatyn, kúıdiretin aýyrsyný
· aýyrsyný tusy – keýdeniń artqy jaǵy (keýde qýysynyń ortańǵy bóligi), keýde qýysynyń sol jartysyndaǵy aýyrsyný sırek kezdesedi
· aýyrsynýdyń taralýy (ırradıtsııa) – aýyrsyný sol ıyq aýmaǵyna, sol qolǵa, moıynnyń sol jaǵyna, jaýyrynnyń nemese tómengi jaqtyń sol aýmaǵyna beriledi
· aýyrsyný uzaqtyǵy – turaqty stenokardııada 1 - 15 mın, turaqty emes stenokardııada aýyrsyný 15 mın artyq bolady.
stenokardııada basqa da sımptomdar bolýy múmkin:
· ustama tárizdi álsizdik
· tersheńdik
· keýde qýysynyń oń jaǵyndaǵy jáne arqadaǵy, oń qabyrǵa astyndaǵy aýyrsyný
· entigý ustamasy
· júrek yrǵaǵynyń jıileýi
· arterıaldyq qysymnyń artýy (keıde tómendeýi).
Stenokardııa dıagnozyn qoıý úshin shaǵymdardy, paıda bolý tarıhyn jınaqtaý jáne naýqasty qaraý qajet.
Kelesi zertteýler júrgiziledi:
· EKG tynysh kúıde - stenokardııada EKG-da ıshemııa belgileri kórinedi (qannyń kelýiniń jetispeýi, tinniń zaqymdanýyna aparady), júrek yrǵaǵynyń túrli buzylystary. Bul ózgerister turaqty emes jáne aýyrsyný ustamasy toqtaǵannan keıin nemese 2-3 kúnde ótedi. EKG qalypty bolýy da jıi kezdesedi.
· Holter boıynsha táýliktik monıtorıng (táýlik boıy EKG jazý kelesi kompıýterlik óńdeýmen) táýlik ishinde stenokardııa kórinisterin anyqtaýǵa múmkindik beredi (sany, uzaqtyǵy, jıiligi), sondaı-aq, júrek yrǵaǵynyń buzylystary.
· Tynysh kúıdegi Ehokardıografııa – júrektiń ýltradybystyq zertteýi júrektiń ólshemi men qurylymyn anyqtaýǵa múmkindik beredi, sondaı-aq, júrek bulshyq etiniń jıyrylý qabiletin anyqtaýǵa.
· Kúızelisti-ehokardıografııa – júrektiń ýltradybystyq zertteýi, arnaıy dári engizýmen nemese dene júktemesiniń áserimen.
· Veloergometrııa – dene júktemesin (velosıped) mólsherli artýyndaǵy EKG jáne AQ tirkeý. Qalypty jaǵdaıda dene júktemesinde júrek bulshyq etiniń ottegige qajettiligi artady, júrek tezirek soǵady, júrekke qan aǵymy artady. Stenokardııada tamyrlardyń tarylýynda qan aǵýynyń artýy múmkin bolmaıdy, sondyqtan, aldymen EKG osyǵan tán ózgerister paıda bolady, keıinnen aýyrsyný ustamasy paıda bolady.
· Tredmıl-test: bul ádistiń máni veloergometrııadaǵydaı, biraq, júgirý jolynda ótkiziledi.
· Qandaǵy fermentter deńgeıin anyqtaý (MV- kreatınfosfokınaza, laktatdegıdrogenaza, aspartattransferaza, troponınder I jáne T) – turaqty emes stenokardııada olardyń deńgeıi qalypty nemese artady (qalypty deńgeıdiń joǵarǵy sheginen 50% -ǵa ǵana artyq). Mıokard ınfarktinde bul fermentter tirshiligin joıǵan júrek jasýshalarynan shyǵady jáne olardyń qandaǵy deńgeıi edáýir artady.
· Koronarlyq angıografııa (koronarografııa) – júrek arterııalarynyń rentgendik ádisi. Kárijilik (qoldaǵy) arterııasyn nemese san (aıaqtaǵy) arterııany tesý arqyly júrekke jińishke kateter engiziledi, onyń boıymen júrek tamyrlaryn toltyratyn kontrastylyq zattek engiziledi. Dáriger monıtor ekranynda júrek tamyrlarynyń jaǵdaıyn baǵalaıdy, tamyrlardyń tarylý jáne tejelý dárejesin anyqtaı alady.
· Qannyń bıohımııalyq taldaýy – holesterın deńgeıiniń artýy anyqtalýy múmkin (lıpıd (maı tárizdi zattek), organızmniń barlyq jasýshalaryna qajetti).
Holesterıniń artýy lıpoproteınderdiń (holesterındi tasymaldaýshylar) ár túrleriniń qatynasynyń buzylýynda paıda bolýy múmkin – tómen tyǵyzdyqty lıpoproteınder deńgeıiniń artýy (LPNP) jáne joǵary tyǵyzdyqty lıpoproteınder deńgeıiniń tómendeýi (LPVP).
LPNP holesterındi baýyrdan organızmniń basqa jasýshalaryna tasıdy, ateroskleroz damý qaýpin arttyrady.
LPVP holesterındi jasýshalardan qaıtadan baýyrǵa tasıdy, ol baýyrda ydyraıdy nemese organızmnen qoqystar túrinde shyǵarylady. LPVP ateroskleroz damý qaýpin azaıtady.
Stenokardııany emdeý ómir saltyn ózgertýdi, eńbek pen demalys tártibin retteýdi, dene jáne kóńil-kúı júktemelerin joıýdy, maılardy shekteıtin emdám ustanýdy, dárilik preparattardyń tobyn qoldanýdy qarastyrady.
Turaqty emes stenokardııada naýqastardy aýrýhanaǵa shuǵyl jatqyzý qajet (qarqyndy baqylaý palatasyna).
Stenokardııany emdeýde kelesi preparattardyń toptary qoldanylady:
· Antıangınaldyq quraldar (júrek aýyrsynýyna qarsy) – júrek bulshyq etine otteginiń qajettiligin azaıtatyn jáne/nemese ottegini jetkizýdi arttyratyn dárilik quraldar.
· Antıkoagýlıanttar – qannyń uıýyn basatyn jáne trombylardyń túzilýine kedergi keltiretin preparattar toby. Bul toptyń negizgi ókili – geparın.
· Antıagreganttar – trombotsıtterdiń jabysý qabiletin azaıtatyn dárilik quraldar, osylaısha, qannyń tutqyrlyǵyn azaıtyp, tromby túzilýine kedergi keltiredi. Negizgi ókilderi – atsetılsalıtsıl qyshqyly (Aspırın) men klopıdogrel (Plavıks).
· Qajet bolsa, arterıaldyq qysymnyń deńgeıin retteıtin preparattar taǵaıyndalady; qandaǵy holesterın deńgeıin azaıtatyn preparattar (statınder).
· Organıkalyq nıtrattardy qabyldaýda (nıtroglıtserın, ızosorbıd dınıtraty jáne mononıtrat) organızmde azot oksıdi bólinedi, ol júrek bulshyq etiniń ottegige qajettiligin azaıtady, venalardy keńeıtip, qannyń júrekkke qaıtýyn azaıtady, bul júrekke júktemeni azaıtady; sondaı-aq, tamyrlardy keńeıtip, júrekke qan aǵymyn ulǵaıtady.
· β-adrenoblokatorlar (propranolol, bısoprolol, metoprolol, sotalol, atenolol) arterıaldyq qysymdy azaıtady, júrek yrǵaǵyn jáne júrek bulshyq etiniń ottegige qajettiligin azaıtady.
· Kaltsıılik tútikterdi tejeýshiler (verapamıl jáne onyń týyndylary, nıfedıpın jáne onyń týyndylary, dıltıazem jáne onyń týyndylary) stenokardııanyń kelesi túrinde aýyrsyný baıqalǵanda taǵaıyndalady: aterosklerozsyz «taza» tamyrlar bolýynda keýdedegi aýyrsyný baıqalǵanda jáne basqa preparattar tıimsiz bolǵanda. Mundaı dárilerdiń áseri mıokardtyń ottegige qajettiliginiń tómendeýine baılanysty (júrek yrǵaǵynyń, arterıaldyq qysymnyń azaıýy) jáne otteginiń júrekke kelýine jaqsarýyna baılanysty (júrek tamyrlarynyń túıilýine joıý).
48-72 saǵat ishinde, belsendi emdeýge qaramastan, stenokardııa ustamasy qarqyndylyǵy men uzaqtyǵyn ózgerpese, shuǵyl koronarografııany oryndaýǵa jáne stentteýge nemese aorta-koronarlyq shýntırleýge kórsetimder paıda bolady. Koronarlyq arterııalardy stentteý – tamyr sańylaýyna stent qoıý arqyly júrek arterııasynyń ótimdiligin hırýrgııalyq qalpyna keltirýdiń zamanaýı ádisi. Aortokoronarlyq shýntırleý (AKSh) —júrek arterııasynda qan aǵymyn qalypan keltirýdiń hırýrgııalyq
ádisi – koronarlyq tamyrdyń tarylǵan tusyn shýnttar – deneniń basqa jerinen alynǵan tamyrlardy tigý arqyly aınalyp ótý.
Tıisti emdeýde aýrýdyń sımptomdaryn baqylaýǵa alyp, boljamyn edáýir jaqsartýǵa bolady.
Stenokardııanyń belgisi bolsa, dárigerge kórinińiz.
Jedel járdemdi shaqyryńyz, eger stenokardııadan týyndaǵan aýyrsyný:
· Nıtroglıtserın qabyldaǵannan keıin 5 mınýtta ótpese
· Nıtroglıtserınniń 3 mólsherlemesinen keıin ótpese
· kúsheıse
· nıtroglıtserın qabyldaǵannan keıin qaıtalansa.
Stenokardııanyń aldyn alý úshin ateroskleroz qaýpiniń faktorlaryn joıý qajet:
· zııandy ádetterdi joıý (temeki shegý, alkogol tutyný);
· maı almasýy buzylysyn jáne qandaǵy holesterın jınalýyn joıý;
· arterıaldyq qysymdy baqylaý;
· artyq dene salmaǵyn joıý;
· dene júktemesin baqylaý;
· qant dıabetinde qandaǵy qant deńgeıin baqylaý;
· maıy tómen emdám ustaný.
Aqparat kózi: http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000198.htm