Mazmuny
Ókpeniń ishinara kollapsy - pnevmotoraks – ókpeniń plevralyq qýysynda aýanyń nemese gazdyń jınalýy (ottegi, kómir qyshqyl gazy). Aýanyń mundaı jınalýy ókpege qysym túsirýge aparady, nátıjesinde aǵza tynys alǵan kezde qalypty jaǵdaıda bolatyndaı keńeıe almaıdy.
Ókpe – keýde qýysynda ornalasqan jup aǵza. Ókpe tynys alǵanda enetin aýadan ottegini alyp, qanǵa jetkizedi. Ókpeniń mańaıynda plevra qýysy atalatyn óte juqa keńistik bar. Plevra qýysy – ókpeniń syrtqy betiniń jáne keýde qýysynyń ishki betiniń arasyndaǵy keńistik. Ádette, bul óte juqa qýystar, olarda suıyqtyqtyń azdaǵan mólsheri bar.
Pnevmotoraks – bul ókpe men keýde qabyrǵasynyń arasyndaǵy plevra qýysynda aýanyń bolýy. Bul kezde ókpeniń ishki bóliginen ókpe men keýde qýysy arasyndaǵy keńistikke aýanyń ótýi oryn alady, ol ókpeniń nemese keýde qabyrǵasynyń zaqymdanýy nátıjesinde paıda bolady. Mundaı úrdis ókpeniń kollapsyna (túsýine) aparýy múmkin.
Sýrette keýdeniń oń jaǵy ókpe tininen tys ornalasqan aýaǵa tolǵan. Osyǵan baılanysty zaqymdanǵan jaqtaǵy ókpeniń sýreti saý jaqqa qaraǵanda ashyq tústi.
Bul jaǵdaı adamnyń keýde qýysyna oq nemese pyshaq tıgende, qabyrǵa zaqymdanǵanda nemese hırýrgııalyq aralasý kezinde baıqalady.
Ókpe kollapsynyń paıda bolý qaýpi ókpeniń kelesi aýrýlarynda artady:
· Astma
· HOBL (ókpeniń sozylmaly obstrýktıvti aýrýy)
· Mýkovıstsıdoz (tuqym qýalaıtyn aýrý)
· Týberkýlez
· Kókjótel
Sırek jaǵdaıda ókpeniń ishinara kollapsy sebepsiz ótedi, mundaı jaǵdaı ózdiginshe kollaps atalady. Bul jaǵdaıda plevranyń jáne ókpeniń tutastyǵynyń kenetten buzylýy, aýanyń ókpeden plevra qýysyna ótýi baıqalady. Boıy uzyn, aryq adamdarda, sondaı-aq, temeki shegetin adamdarda ókpeniń ishinara kollapsy jıirek kezdesedi.
Aýrýdyń jıi kezdesetin sımptomdary:
· Keýdedegi jiti aýyrsyný, tereń tynys alǵanda nemese jótelgende kúsheıedi
· Entigý
Taralǵan pnevmotorakstyń (ókpeniń mańyndaǵy úlken bólikti qamtıtyn pnevmotoraks) kúrdeli sımptomdary bolady:
· Qandaǵy otteginiń jetkiliksizdigi saldarynan teriniń kókshildenýi (tsıanoz)
· Keýdeniń qysylý sezimi
· Sharshaý
· Júrek soǵýynyń jıileýi
ókpeniń ishinara kollapsy kezinde paıda bolýy múmkin basqa sımptomdar:
· Muryn ushynyń keńeıýi
Aýskýltatsıııa kezinde (fonendoskoptyń kómegimen ókpeni tyńdaý) pnevmotoraks jaǵynda tynys alýdyń bolmaýy nemese álsireýi anyqtalady. Sondaı-aq, naýqasta tómen arterıaldyq qysym baıqalýy múmkin.
Dáriger kelesi zertteýlerdi ótkizedi:
• arterııalyq qannyń gazdyq quramyn taldaý – qandaǵy gazdyń mólsherin anyqtaý arqyly tynys alý qyzmetin baǵalaýdyń asa dál ádisi (ottegini, kómir qyshqyl gazyn). Ádistiń máni – organızmniń ottegimen qanyǵýyn jáne tynys alý jetkiliksizdigin anyqtaý. Pnevmotoraksqa shaldyqqan adamdarda ádette, otteginiń deńgeıi tómen, al kómirqyshqyl gazynyń deńgeıi – joǵary.
• keýde qýysynyń rentgenografııasy
Keýde qýysynyń rentgen sýretinde oń ókpeniń ishinara túsýi (ishinara kollaps)baıqalady. Zaqymdanǵan oń jaqtaǵy ókpeniń sýreti saý jaqqa qaraǵanda ashyq tústi jáne kishirek.
Alǵashqy járdem:
Pnevmotoraks kezinde jedel járdem kelgenge deıin keýde qýysynyń ashyq jarasyna ótpeıtin, germetıkalyq tańǵyshty tartý qajet. Ol úshin kleenkany, polıetılen plenkany, qalyń maqta-dáke tańǵyshty qoldanýǵa bolady.
Medıtsına qyzmetkerlerine bilikti kómek:
Shaǵyn pnevmotoraks kezinde ottegi jáne demalys qajet bolady.
Kúrdeli jaǵdaıda ókpe jeńil jaıylyp, jazylýy úshin dáriger pýnktsııa jasaıdy (ókpe mańaıyndaǵy aýany joıý úshin ınemen tesý).
Naýqasta ókpeniń aýyr ishinara kollapsy baıqalsa, qabyrǵa men ókpe arasyndaǵy aýmaqqa arnaıy ókpe tútigi engiziledi, ol artyq aýany shyǵaryp, aǵzanyń jaıylyp, jazylýyna múmkindik beredi, bul jaǵdaıda aýrýhanaǵa jatý qajet bolady. Ókpe tútigin naýqastyń organızminde birneshe jylǵa qaldyrýǵa bolady.
Keıbir jaǵdaıda pnevmotoraksty emdeý jáne aýrýdyń qaıtalanýynyń aldyn alý úshin hırýrgııalyq kómek qajet bolady. Aýasy shyǵatyn aýmaqty biteý qajet, bul jaǵdaıda qýysty arnaıy hımııalyq zattekpen toltyrady, bul tinniń tyrtyqtanýyn údetedi. Bul protsedýra plevrodez atalady.
Aýrýdyń qaıta paıda bolý yqtımaldyǵy artady, eger:
· Adam uzyn jáne aryq bolsa
· Temeki shegetin bolsa
· Buryn qos ókpeniń (oń jáne sol) ishinara kollapsy bolsa
· ókpeniń qaıtalanǵan kollapsy
· Shok (qan aınalym, tynys alý, júıke júıesiniń ómirlik mańyzdy aǵzalarynyń qyzmetteriniń kúrt buzylýy)
Dárigerge kórinińiz, eger ókpeniń ishinara kollapsynyń sımptomdary baıqalsa nemese buryn osy aýrýmen aýyrsańyz.
Pnevmotorakstyń aldyn alýdyń arnaıy ádisteri joq. Ókpe aýrýlarynda zamanaýı emdik-profılaktıkalyq is-sharalardy ótkizý usynylady, sondaı-aq, aýrýdyń paıda bolý qaýpin azaıtý úshin temeki shegýdi qoıý qajet.
Aqparat kózi: AQSh Ulttyq densaýlyq ınstıtýttarynyń málimetter qory: http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000087.htm
Materıaldy daıyndaǵandar:
Zeınab Mahmýdova, HealthSity jobasynyń derbes úılestirýshisi
Alfııa Abdrahmanova, HealthSity jobasynyń derbes úılestirýshisi
Redaktsııalyq alqa:
Almaz Sharman, medıtsına professory
Lázat Aqtaeva, m.ǵ.d.
Sálim Smaıylov, b.ǵ.k.
Shyńǵys Jumaǵulov, zdrav.kz portalynyń kontent-menedjeri.