Мазмұны
Түнгі энурез (шыжыңдық) (NE) - ұйқы кезінде өздігінен зәр шығару. Зерттеулер негізінде, ересектердің кем дегенде 2% түнде өзіне ие бола алмай зәр жіберіп қоятын көрнеді. Түнгі шыжыңдықты никтуриядан ба немесе қуықты болсату үшін түнгі ұйқыдан турудың қажеттігі (екі немесе одан да көп рет тұруға мәжбүр болу) басым болғаннан ба, саралап алу керек. Шыжыңдықтың бір-бірінен сараланатын әрқандай түрі бар.
Біріншілікті (ұзақ сақталушы) түнгі шыжыңдық - бұл бала кезде дамитын ауру, ол егер баланың «құрғақ» кезеңі 6 айдан артық аспай жатса бақыланады. Шамамен 18 жастан асқан ерлер мен әйелдердің 2-3% -ында шыжыңдықтың осы түрі байқалады.
Екіншілікті (қайталанатын) шыжыңдық – бұл жағдайда, әсіресе егде тартқан адамдар бірнеше ай, не болмаса, бірнеше жылдардағы «құрғақ» кезеңінен кейін төсекке түнде жіберуді бастайды.
Түнгі шыжыңдық ерте замандардан бері адамдарды алаңдатын келе жатқан ыңғайсыздық жағдай. Аурудың тарихы б.з.д. 1500 жылдан бері бар көрінеді. Сол кезде зерттеу балалардағы біріншілікті (ұзаққа сақталатын) түнгі энурезді зерттеуге бағытталған, сондықтан ересектердегі екіншілікті (қайталанатын) энурезді толық зерттеу әлі толықтырылмады. Тек мынаны түссіну керек, несепті түнде ұстай алмау, мезгілсіз зәр жіберіп қою жағдайлары адамның кез-келген жасында орын алуы мүмкін.
Бұл ауру жайында мәселе көтеру үшін, алдымен анатомиямен, қуық функциясымен танысып алу керек. Несеп бүйректерден бөлінеді де несеп жолы арқылы қуыққа шығарылады, сол жерде ол жиналады. Қуық – толықтай бір бұлшықетті мүше, ол несеп шығарудан, несеп арнасына дейінгі несеп үшін қойма типтес (несеп арнасы - қуықтан сыртқа дейін несепті шығаратын түтікше ) Қуық қабырғасында орналасқан бұлшық ет- детрузор тарылып несепті итергенде қуық босайды. Сол аралықта, қуық жиырыла бастағанда несеп қысқыш босап қалады. Босаңсыған сфинктер есікті ашушы қызметін атқарады, содан ағзадағы несеп сыртқа шығарылады. Қалыпты несеп шығару кезінде бұлшықет-детрузор мен босаңсыған қысқыш бір уақытта жумыс істеуі керек. Қуықтың бұлшықеттік қабырғасындағы нервтік жалғаулар бұлшықет жасушаларына тән, әрі оның жиырылуына көмекесетін ацетилхолин заттық рецепторын өндіреді. Нервтік жалғаулар арқылы «қуықты босату керек» деген белгі миға келіп түседі. Бұл процесс өздігінен бақыланбайтын вегетативтік болып табылады. Бүтіндей ми, нерв, бұлшықет аралық дұры әрекеттесу оңай процесс емес.
Ересектердегі түнгі энурездің пайда болуы көптеген факторларға әсер етеді. Энурез симптомдары бар ересектердің көпшілігінде, күндізгі уақытта да зәр шығаруды ұстамау мүмкін. Сол үшін түнгі энурезбен байланысты белгілерді білуіңіз керек, себебі олар урологиялық аурулардан бұрын пайда болуы мүмкін.
Алдымен түнгі энурез генетикалық деңгейде берілуі мүмкін. Десе де барлық адамдарда, энурез – тұқым қуалай бермейді. Зерттеулер көрсеткендей, екі ата-анада да шыжыңдық болса, онда олардың баласында бұл аурудың туындау қаупі 77% -ға дейін артады. Егер бір ата-ана зәрін ұстай алмайтын болса, онда 40% жағдайда балада аурудың даму қаупі бар.
AДГ немесе антидиуретикалық гормон, бүйректерде өндірілген зәрдің мөлшерін азайтады. Әдетте, дене түнде көбірек AДГ өндіреді, бұл бүйректен зәрді азайтады. Түнде несептің пайда болуын азайту адамдарға зәр шығаруды тежеп, дұрыс ұйықтауына мүмкіндік береді. Алайда, кейбір адамдарда бұл гормон қажетті мөлшерде өндірілмейді, одан түнде жиі зәр шығару жағдайы туындайды. Бұл жағдай 2 типті қант диабетіндегі симптомдарды еске түсіреді.
Басқа жағдайларда, дене AДГ шығарады, бірақ бүйрек гормонды ажырата алмайды және бірдей мөлшерде несеп шығаруды жалғастырады. Бұл бұзылыс түнгі полиурия деп аталады, бұл ұйқы кезінде несептің пайда болуына ұласады, бұл ересектерде түнгі энурезге себеп болуы мүмкін. Сондай-ақ, бұл симптом 1 типті қант диабетімен байланысты болуы мүмкін.
Осындай белгілер әртүрлі медициналық жағдайлардағы адамдарда пайда болуы мүмкін. Егер сізде қант диабеті немесе түнгі энурез бар болса, дәрігерден кеңес алу керек.
Біріншілікті түнгі энурездің тағы бір себебі - бұл «кіші» қуық болып табылады. Дегенмен, бұл түнгі энурезі бар науқастардағы қуықтың өлшемі басқа адамдарға қарағанда әлдеқайда кішкентай дегенді білдірмейді. Керісінше, бұл қуықтың функционалдық мүмкіндіктері кішірек, яғни нервтер миға сигнал жіберуден бұрын қуықта несеп көп мөлшерде болуы мүмкін, бұл осы аурудың басқа түрінен зардап шегетін адамдарға қарағанда кішірек болып саналады.. Бұлшықеттің шамадан тыс бұзылуы - detrusor бұлшықеттің ешқашан толық босаңсымайтындығына әкеледі, сондықтан қуықтың сыйымдылығы үлкен емес.
Қуықтың функционалдық мүмкіндіктерімен бірге гиперактивтілік немесе еріксіз дефузорлы қысу да түнгі энурезге себеп болады. Детрузордың гиперактивтілігі бұл энурездің эпизоды болуына әкелуі мүмкін бұлшықеттің қысылуының еріксіздігі. Көптеген зерттеулерде детрагурдың қысылуының жоғарылауы түнгі энурезге себеп болғанын көрсетті. Түнгі шыжыңдығы бар науқастардың детрузорлық гиперактивтілігіне 70-80% диагноз қойылды. Алкоголь және кофеин тәрізді қуық тітіркендіргіштер де детрузор жұмысының бұзылуына ықпал етеді, ал зәр шығаруды арттыратын диуретиктер сияқты қосымша заттар несептің бөлінуін арттырады.
Кейбір дәрі-дәрмектер түнгі энурезге жанама әсерлері ретінде тіркелген, мысалы, гипнотиктер, ұйқысыздықты болдырмайтын дәрі-дәрмектер немесе психиатриялық тәжірибеде қолданылатын препараттар. Сондай-ақ, обструктивті ұйқы апноэ немесе ұйқының бұзылуы түнгі энурезге себеп болуы мүмкін. Кез-келген тағайындаған дәрі-дәрмектерді және олардың жанама әсерлерін дәрігермен талқылаңыз.
Көптеген зерттеулер ересектердегі қайталама энурезді әдетте емдеуге болатын негізгі аурудың маңызды симптомы екенін растайды. Энурездің бұл түрі басқа белгілермен де кездеседі және күндіз жиі ұстамаумен де көрінеді.
Ересектерде бастапқы түнгі энурез көбінесе простата немесе несеп ағар арнасының мәселесінен туындайды, мысалы, қуықалды немесе жалпы құрылым сағасындағы мәселелер. Бұл проблемалар еркектердегі простата немесе әйелдердің жамбас органдарының пролапсымен байланысты болуы мүмкін.
Қосымша энурездің қосымша себептері: қант диабеті, зәр жолдарының инфекциясы, зәр шығару жолдарының тастары, неврологиялық бұзылулар, анатомиялық бұзылыстар, простата қатерлі ісігі, простата кеңейтуі, қуықтың қатерлі ісігі және ұйқы апноты. Сирек жағдайларда, қатты алаңдаушылық немесе эмоционалдық зақым ересектерде энурезді тудыруы мүмкін.
Ең ақпараттандырылатын диагностикалық әдіс сіздің ауру тарихыңыз бен әдеттеріңіз туралы ақпарат болып табылады. Күнделікті іс-әрекеттеріңізді және күнделікті ісіңізді медициналық тексеруден кем дегенде екі күн бұрын тізімдеңіз. Бұл мәліметтер дәрігерге аурудың себебі мен ауырлығын анықтауға көмектеседі.
Күндіз және түнде күнделікті зәр шығаруды жазып алыңыз.
- Энурездің эпизоты болған кезде (күннің уақыты)?
- Зәрдің көлемі?
- Жатар алдында көптеген сұйықтықтарды қабылдайсыз ба?
- Сіз қандай сусындар ішесіз? (тәтті кофе, кофеин немесе жасанды түрде тәтті немесе газдалған, алкогольді ішімдіктер және т.б.)
- Несеп шығару қалай пайда болады? (Несеп ағыны күшті және үздіксіз, әлде қиындықтар бар ма?)
- Қайталанатын зәр жолдарының инфекциялары бар ма?
- «Ылғалды» және «Құрғақ» түндердің саны?
Сондай-ақ, түнгі терлеу сияқты түнгі энурезбен байланысты басқа белгілерге назар аударыңыз.
Кез келген ақпарат дәрігерге диагноз қоюға және тиісті емдеуді тағайындауға көмектеседі.
Дәрігердің тағайындауы кезінде аурудың жеке және отбасылық тарихына, сондай-ақ кез-келген дәріге қатысты толық ақпарат пен барлық мәліметтерді ұсыну қажет. Сонымен қатар, түнгі энурезге себеп болуы мүмкін басқа да маңызды проблемаларды болдырмау үшін дәрігермен кеңесу қажет.
Дәрігердің қабылдауы:
- Медициналық байқау
- Неврологиялық бағалау
- Уринолиз және бактериологиялық зәрдегі мәдениет зәрді анықтайтын түрлі сынақтар.
Қосымша әдістер:
- Урофлоуметрия: несеп шығарудың жылдамдығын, мөлшерін және зәр шығару уақытын өлшейтін мамандандырылған құбырда өндірілетін зәр шығару әдісі.
- Несеп қалдықтың мөлшері: Ультрадыбысты қолданып, зәр шығарудан кейін қуықтың көлемін анықтайды.
- Басқа да проблемалар үшін қосымша диагностикалық әдістерді қолдануға болады.
Бастапқы (тұрақты) түнгі энурезі үшін емдеу кез келген жаста қолданылады.
Фармакологиялық терапия
Түнгі энурезді емдеуге арналған түрлі дәрілер бар. Оларды жеке немесе жоғарыда аталған мінез-құлық емшарасымен бірге қолдануға болады және сол ең тиімді болып табылады. Көптеген зерттеулер ұзақ уақыт пайдаланылатын дәріні «ылғалды» түндерді азайту кезінде қолдану тиімді болуы мүмкін екенін көрсетті. Басқаша айтқанда, емдеу тоқтатылғаннан кейін ауру қайталанатындықтан, дәріні аурудың себебіне емес, симптомдарын жоюға бағыттау керек. Кез келген емдеуді бастамас бұрын дәрігермен кеңесу керек.
Хирургиялық емдеу
Детрузордың ауыр гиперактивтілігіне байланысты операцияны қолдана білу керек немесе емдеудің басқа әдістері нәтиже әкелмесе ғана қолдануға болады. Барлық емдеу әдістерін дәрігермен талқылаңыз.
Түнгі зәр ұстай алмай қалуды емдеу кезінде берілетін көмек бар.
Кілем жабыны: Төсемді қорғайтын көптеген заттар бар, мысалы, винил, су өткізбейтін және сіңіргіш матрас қаптамалары немесе тазалауды жеңілдететін пленка қорғаушылары.
Сіңіргіш плавки (іш киім): Бұл заттар сұйықтықты сіңіру және еріксіз зәрдің шығуын болдырмау үшін арнайы әзірленген түрлендірілген іш киімнің түрі болып табылады. Кез келген адамға бірнеше реет киуге болады және қол жетімді. Терісі тітіркенуге бейім адамдар үшін сіңіргіш плавки (іш киім) - ең жақсы таңдау.
Тері күтіміне арналған өнімдер: түнгі энурез кезінде пайда болатын тітіркену мен сезімталдықтан теріні қорғауға арналған көптеген өнімдер бар. Әртүрлі теріге арналған сабын, лосьон және тазартатын майлықтар бар.
Тегтер:
зәрді ұстай алмау
ұйқыда жатып зәр жіберіп қою
зәр ұстай алмауды емдеу
зәр ұстай алмаудың белгілері