Insýlt (apopleksıkalyq soqqy) – óte qaýipti jaǵdaı. Ol bas mıyna ishten qan quıylýynan nemese mı tamyrlaryna trobmtardyń tirelip qalýynan týyndaıtyn aýrý. Insýlttiń sebepteri gıpertonıkalyq aýrý, mı qantamyrlarynyń aterosklerozy, anevrızmder bolýy múmkin. Mundaı jaǵdaı kezinde ózgergen tamyrlar ásirese fızıkalyq jáne aqyl-estik kúshtemelerge sezimtal keledi. Insýlttiń damýyna sondaı-aq emotsıonaldy faktorlar, ásirese jaǵymysyz jaıttar qatty áser etýi múmkin.

Insýlttiń aldynda adamda bas aınalý, bas aýrý jáne bastyń teńselýi, aıaq-qoldyń uııýy, tildiń kúrmelýi oryn alýy múmkin, al odan keıin adam esten tanady. Aýrý adamnyń beti qyp-qyzyl bolyp ketedi, júrek soǵysy qysymdy jáne aqyryn bolady, tereń tynys alady, jıi qyryldap ketip jatady, temperatýrasy kóteriledi, qarashyqtary jaryqqa áser bermeı qalady. Birden aıaq-qol istemeý qalady, bet-aýyz qısaıady. Budan keıin saldanǵan jaq mıdyń zaqymdanǵan oshaǵyna qarama-qarsy bolyp qalady.

Insýlttiń eki túri bolady: ıshemııalyq ınsýlt progressıvti aterosklerozdan týyndaıdy, gemorragııalyq ınsýlt – joǵary arterııalyq qysymnan jáne tserebraldi mıkroanevrızmalar tamyrlarynyń áserinen týyndaıdy. Mıkroanevrızm protsessiniń túzilimine tek jastyń ulǵaıǵandyǵy jáne arterııalyq qysymnyń deńgeıi áser etedi, sondyqtan, ol qanshalyqty joǵary bolsa, gemorragııalyq ınsýlttiń qaýpi de sonshalyqty basym bolady. Ishemııalyq ınsýlttiń jáne mıokada ınfarktiniń arterııalyq qysymnyń deńgeıine tikeleı qatysy joq.

Insýlttiń emdelýi. Joǵary qaýipti belgiler paıda bolǵanda, tez arada jedel járdem tobyn shaqyrý kerek.

Insýlttiń emdeý úshin, ony birneshe baǵytta júrgizý kerek: bazısti emdeý, arnaıy ıshemııalyq jáne gemorragııalyq emdeý ádisi.

Insýlt kezindegi bazıstik terapııa mynadaı bolady:

• Júrek-qan tamyrlary júıesi fýnktsııasyn retteý. Birinshi kezekte arterııalyq qysymdy baqylaýdy júzege asyrý qajet. Naýqas úshin úırenshikti tsıfrlar 15-20 mm. syn.baǵ.st bolýy tıis. Bul úshin qoldanylady beta-tejegishter (anaprılın, atenolol), APF ıngıbıtorlary (kaptoprıl, enalaprıl), kaltsıı ózekteriniń tejegishteri (nefıdıpın, amlodıpın), arterııalyq gıpotenzııa kezinde vazopressorly áser kórsetetin quraldary (dopamın, alfa-adrenomımetıkı) jáne kólem aýystyrǵysh terapııa (dekstrandar, birtopty jańa muzdatylǵan plazma).
• Syrtqy tynys alý fýnktsııasyn jáne oksıgenatsııaǵa (sanatsııalaý, tynys alý joldarynyń aýa ótkizgishtigin ornatý, keńirdek ıntýbatsııasy, qajet bolǵan jaǵdaıda, IVL ótkizý ) turaqtandyrýǵa baǵyttalǵan is-sharalar bolyp tabylady. Ókpe isiginiń damýy kezinde naýqastarǵa júrek glıkozıdteri (korglıkon, strofantın) taǵaıyndaıdy.
• Mıdiń isinýin azaıtýǵa baǵyttalǵan is-sharalar. Buǵan, kortıkosteroıdtar (deksazon), osmostyq dıýretıkter (mannıtol) qoldanady.
• Aldyn alý jáne asqynýlary emdeý jónindegi is-sharalar: pnevmonııa, oıyqjara, ýroınfektsııalar, DVS-sındrom, flebotrombozdar jáne tromboembolııalar ókpe arterııalary, kontraktýralar jáne t. b.

Ishemııalyq ınsýlttiń emi

Ishemııalyq ınsýlt kezinde negizgi patogenetıkalyq emdeý prıntsıpterin mynalar qamtıdy:
• Zaqymdaný aımaǵyndaǵy qan aınalymdy qalpyna keltirý;
• Mıdyń qalypty jumysy men onyń qurylymdyq zaqymdanýyn qorǵaý;

Atalmysh qalpyna keltirý sharasy zaqymdaný aımaǵyndaǵy qan aınalymyna qoldanylady: dári-dármektik trombolızıs (rekombınanttyq tindik aktıvatory plazmınogena, alteplaza, ýrokınaza), antıagreganttar (aspırın, dıpırıdamol, tıklıd, pentoksıfıllın), antıkoagýlıanttar (fraksıparın, geparın, fenılın, varfarın), vazoaktıvti dáriler (vınpotsetın, kavınton, nıtsergolın, ınstenon, eýfıllın, tsınnarızın), angıoprotektorlar (parmıdın, prodektın, askorýtın, troksevazın, etamzılat, dobezılat, vobenzım), ekstrakorporaldy ádister (gemosorbtsııa, ýltragemofıltratsııa, qannyń lazerlik sáýlelenýi), gravıtatsııalyq ádisteri (plazmaferez).

Sondaı-aq, hırýrgııalyq ádister de qoldanylady: ekstra-ıntrakranıaldi mıkroanastomozdy tańý trombektomııa, arterııalyq rekonstrýktıvti operatsııalar.

Mıdyń qalypty jumysyna qoldaý jasaý úshin qoldanylady mynalar: antıoksıdanttar (emoksıpın, mıldronat, E dárýmeni, askorbın qyshqyly), alynǵan neırotrofıkalyq áreketter preparattary (pıratsetam, tserebrolızın, semaks, glıtsın, pıkamılon), energetıkalyq tindi metabolızmi jaqsartatyn preparattar (tsıtohrom S, aktovegın, rıboksın, aplegın).

Gemorragııalyq ınsýltti emdeý

Gemorragııalyq ınsýltti emdeý kezinde basty nazarda qan tamyrlary qabyrǵasynyń ótimdiligin azaıtý kózdeledi jáne qalyptasqan tromtar buzylysy jaıynda eskertý berý de bar. Bul úshin qoldanady angıoprotektory (parmıdın, prodektın, askorýtın, troksevazın, etamzılat), vazoselektıvti kaltsıı arnalary tejegishteri (nımodıpın), vazoaktıvti preparattar (vinpocetine, kavınton, nıtsergolın, ınstenon, eýfıllın, tsınnarızın). Qaıtalamaly ıshemııalyq mı tinderiniń zaqymdanýynyń aldyn alý úshin tómenmolekýlalyq dekstrandar paıdalanylady, antıagreganttar arterııalyq qysymdy úzdiksiz monıtorıng jasaý úshin qoldanylady.

Ishemııalyq ınsýlt kezinde mı isigi boldyrmaý kerek.

Kóp jaǵdaıda gemorragııalyq ınsýltty emdeý úshin hırýrgııalyq em neǵurlym tıimdi bolyp esepteledi.

Insýltti hırýrgııalyq emdeýge arnalǵan kórsetkishter:

• Mıishilik jartysharlyq qan quıylý kólemi kompıýterlik tomografııa (KT) boıynsha 40 ml (málimetteri bas).
• Mıshyqqa qan quıylý.
• Gemorragıkalyq ınsýlt kezinde obstrýktıvti gıdrotsefalııa.
• Anevrızmder, arterıo-venalyq malformatsııa, arterıo-sınýstyq saǵalar qosylysy, túrli formada jeteleıtin bas súıek ishindegi qan quıylý jáne/nemese mı ıshemııasy.
• Infarkt mıshyqtyń aıqyn qaıtalama oqpandy sındromy, mı oqpanyn deformatsııalaý (basqa KT nemese MRT derekteri,), obstrýktıvti gıdrotsefalııalar.

Birneshe márte jıi qaıtalanatyn qusý (erlerde)


Tegter:

qaýipti jaǵdaı
ıshemııalyq ınsýlt
gemorragııalyq ınsýlt
gıpertonııalyq aýrý
mı tamyrlarynyń aterosklerozy
mı qan tamyrlarynyń anevrızmasy