Tumaý (ınflıýentsa) degenimiz ne?

Tumaý (ınflıýentsa) – joǵarǵy tynys alý joldarynyń vırýstyq aýrýy, kenetten paıda bolady, ysyný, deneniń aýrysynýy, bas aýyrýy, tez sharshaý, tábetti joǵaltý, qurǵaq jótel, kómeıdegi aýyrsyný men qurǵaqtyq sekildi sımptomdarmen qosarlanady. Tumaýdyń sýyq tııýden aıyrmashylyǵy bar; tumaýda sımptomdar, ádette, kúshtirek, qarapaıym sýyq tııýge qaraǵanda jumystan nemese mektepten birneshe kún qalýǵa týra keledi.

Kóptegen adamdar máselesiz saýyǵady, biraq, keıde aýrý bakterıaldyq ınfektsııanyń damýyna aparýy múmkin, mysaly, qulaq ınfektsııasy, muryn qýysynyń ınfektsııasy nemese bronhıt. Úıde durys emdeý osyndaı ınfektsııalardyń aldyn alýǵa kómektesedi. Birqatar jaǵdaıda kúrdeli asqynýy da bolýy múmkin, mysaly, pnevmonııa. Asqyný damýy múmkin, aýrýhanaǵa jatqyzý qajet bolatyn qaýip toptaryna jatatyndar:

· sábıler,

· 65 jastan asqan eresekter,

· Aýyr aýrýlary bar adamdar.

Tumaýdyń sebebi ne?

A jáne V tumaýynyń vırýstary klassıkalyq tumaýdy týyndatady. A túri, ádette, jyl saıynǵy tumaýdy qozdyrýshy.

Bul vırýstar udaıy ózgeredi, shaǵyn túrler men shtammdardyń túzilýine aparady, olardyń bastapqy vırýstan aıyrmashylyǵy bolady, biraq, keıbir sıpattamalary saqtalady. Tumaýdy týyndatatyn vırýstyń shtammy jyl saıyn ózgeredi.

Sımptomdary qandaı?

Tumaý ysynýmen, jótelmen, qaltyraýmen, deneniń aýyrsynýymen, bas aýyrýymen, tez sharshaýmen sıpattalady. Bul sımptomdar ádette, 3-4 kún boıy saqtalady, odan keıin qurǵaq jótel, murynnyń bitelýi/aǵýy nemese tamaqtyń jybyrlaýy paıda bolyp, apta boıy nemese soǵan jýyq saqtalady. Inkýbatsııalyq kezeń – tumaý vırýsymen qatynastan bastap onyń sımptomdaryna deıin: 1-4 kún.

«Tumaý» termıni tumaý tárizdi sımptomdary bar jeńil dárejeli túrli aýrýlarǵa da jıi qoldanylǵanymen, bul vırýstyq tektes, ózine tán sımptomy bar, óz aldyna bólek aýrý, kóbinese kúzdiń sońy men qysta damıdy.

Tumaýdyń sımptomdary kenetten paıda bolady jáne jıi kezdesetinderi:

· Ysyný 37.8 °C - 40 °C, keıde aýrýdyń basynda 41.1 °C jetedi. Joǵary temperatýra úzdiksiz saqtalady, keıde kezeńdi kóterilýi múmkin. Egde jastaǵy adamdarda temperatýra balalar men jastarǵa qaraǵanda tómenirek bolady.

· Qaltyraý.

· Deneniń aýyrsynýy jáne bulshyq ettiń aýyrsynýy (kóbinese, kúshti),ádette, arqada, qol-aıaqta.

· Bas aýyrýy.

· Kóz uıasynyń qozǵalýynda aýyrsyný.

· Tez sharshaý, jalpy nashar seziný, tábet joǵaltý.

· Qurǵaq jótel, murynnyń bitelýi/aǵýy, kómeıdiń qurǵaqtyǵy jáne aýyrsynýy. Aýrýdyń birinshi kúnderi bul sımptomdar baıqalmaýy múmkin, al basqa sımptomdary aıqyn bolady. Ysyný basylǵanda bul sımptomdar aıqyn baıqalady.

Kúshti ysynýda basqa sımptomdar ádette, aıqynyraq bolady.

Qalaı ótedi?

Tumaý ádette, kenetten bastalady. Kóptegen jaǵdaıda sımptomdary naqty bastalǵan saǵatyn aıtady. Sımptomdar juqpalanǵannan keıin 1-4 kún aralyǵynda damıdy.

Klassıkalyq tumaý 3 kúnge jýyq ysynýmen sıpattalady, odan keıin birtindep basqa sımptomdar kórinis beredi. Ádette, ysyný 2-3-shi kúnderi azdap basylady. Keıde 8 kúnge deıin sozylady.

Respıratorlyq sımptomdar (jótel, murynnyń bitelýi/aǵýy, kómeıdegi aýyrsyný) ysyný men basqa sımptomdar azaıa bastaǵanda aıqyndalady. Olar ádette, ysyný ótkennen keıin 3-4 kún boıy saqtalady. Qurǵaq, qarlyǵatyn jótel basqa sımptomdar joıylǵannan keıin 10 kúnge deıin saqtalýy múmkin.

Tolyq saýyǵý keıde 1-2 aptaǵa deıin, odan da uzaq sozylady. Tez sharshaý jáne álsizdik birneshe apta boıy saqtalady.

Tumaýdyń asqynýy kez kelgen adamda bolýy múmkin, biraq, egde jastaǵy adamdar men aýyr aýrýlary bar adamdarda jıi kezdesedi, mysaly, júrek jáne ókpe aýrý bar adamdarda.

Aýrýǵa shaldyǵý qaýpi nelikten artady?

Tumaý vırýsymen qatynasta bolǵan kez kelgen adam juqpalanýy múmkin. Bul vırýs juqpaly jáne qarttar úıi, aýrýhanalar, mektep, emhanalar sekildi adamdar toptasqan jerlerde jeńil taralady. Osyndaı jerlerde jumys isteý, barý nemese turý tumaýǵa shaldyǵý qaýpin arttyrady.

Aýrýdyń aýyr túrleri men asqyný qaýpi kelesi adamdarda joǵary bolady:

· 4 jasqa deıingi balalar.

· 65 jastan asqan eresekter. Tumaýdan bolǵan ólim-jitimniń 90% jýyǵy osy jas toptaryna jatady.

· Áıelder, júktiliktiń ekinshi nemese úshinshi úsh aılyǵy tumaý maýsymyna kelse.

· Ókpeniń sozylmaly obstrýktsııasyna, basqa da ókpe men júrek aýrýlaryna shalyqqan adamdar.

· Immýndyq júıeni álsiretetin dári qabyldaıtyn adamdar ( JITS, t.b).

Aldyn alý

Tumaý vaktsınasyn jyl saıyn qazan/qarasha aılary kezinde salý arqyly aldyn alýǵa bolady. “tumaýǵa qarsy vaktsına ” ınektsııa túrinde taǵaıyndalady. Bul vaktsına tumaýdyń kóp jaǵdaılarynyń aldyn alady, biraq, aldyn alý tıimdiligi jasqa, densaýlyq jaǵdaıyna, vırýs shtammynyń aınalymdaǵy shtammen uqsastyǵyna baılanysty.

Eger vaktsına tumaýdyń aldyn almasa da, ol aýrýdyń barysyn jeńildetedi, asqynýynyń damý qaýpin azaıtady. Zertteýler kórsetkendeı, tumaýǵa qarsy vaktsına salý jumystan qalý kúnderin jáne respıratorlyq ınfektsııa boıynsha dárigerge barý sanyn azaıtady, sondaı-aq, tumaýdan keıin asqyný damıtyn adam sanyn azaıtady, mysaly, pnevmonııaǵa shaldyǵý jaǵdaılaryn.

Osy nátıjelerge qaramastan, kópshilik vaktsına almaıdy. Bul kópshiliktiń senbeýshiliginen, jáne vaktsına týraly durys habardar bolmaýdan, vaktsınanyń janama áseri keıbir adamdarda ǵana jáne az bolady jáne olar uzaq saqtalmaıdy.

Emdeý ádisterin sholý

Kópshilik saý adamdarda tumaý 7-10 kún ishinde ótedi. Ádette, sımptomdar 3-4 kún ishinde aıqyn bolady. Jaǵdaıdy jaqsartý jáne asqyný damýynyń aldyn alý úshin úıde emdelý - ádettegi qajetti shara.

Kelesiler úshin vırýsqa qarsy preparattardy qabyldaýǵa bolady:

· A nemese B tumaýynyń ınfektsııasynan týyndaǵan sımptomdardyń aýyrlyǵy men uzaqtyǵyn azaıtý.

· Aýrýdyń uzaqtyǵyn qysqartý.

· Qarttar úıinde tumaý oshaǵyn baqylaý.

· Tumaýdyń kúrdeli asqynýynyń aldyn alý úshin joǵary qaýip tobynyń adamdarynda vırýstyń taralýyn shekteý.

· Tumaýdyń asqynýynyń damý qaýpiniń jıiligin tómendetý.

Joǵary qaýip toptarynyń adamdaryna birinshi sımptomdary paıda bolǵan sátten bastap 48 saǵatta dárigerge barý qajet, aýrýdyń uzaqtyǵyn qysqartý úshin dári taǵaıyndaý qajettigin anyqtaý úshin. Vırýspen qatynasta bolǵan jaǵdaıda da dárigerge barý jáne dári taǵaıyndalýy qajet.

Dári qoldanylmaǵanda, asqyný jaǵdaıynyń belgileri bolsa, dárigerge barý qajet.

Úıde emdelý

Tumaýǵa shaldyqsańyz, 7-10 kún ishinde aýrý ózdiginshe ótýi tıis. Jaǵdaıdy jaqsartý úshin kelesi sharalardy qabyldaý qajet:

· Kóbirek demalý. Tósekte jatý jaǵdaıdy jaqsartady. Sondaı-aq, qorshaǵan ortaǵa vırýsty taratpaýǵa kómektesedi.

· Ysynýda joǵaltylatyn suıyqtyqty tolyqtyrý úshin kóbirek suıyqtyq ishý qajet. suıyqtyq kómeıdegi jybyrlaýdy jeńildetedi jáne muryn silemeıin suıyltady.lımonmen ystyq sháı, jemis shyryndary, sorpa – durys tańdaý.

· Ysynýdy aýyr kóteretin bolsańyz, aspırın nemese basqa ystyq túsiretin quraldardy qabyldańyz. Temperatýrany túsirý úshin gýbkamen salqyndaý sýmen súrtinýge bolady. sýyq sý men muzdy qoldanbańyz. Temperatýrany tómendetý tumaýdyń sımptomdaryn tez joıýǵa kómektespese de, jaǵdaıdy jeńildetedi.

· Deneniń aýyrsynýyn jáne bas aýyrýyn jeńildetý úshin aspırın nemese basqa steroıdty emes, aýyrsynýdy basatyn quraldardy qabyldaý qajet. 20 jasqa deıin aspırın qabyldamańyz, dáriger taǵaıyndamasa. aspırınniń jáne basqa dárilerdiń asqazanǵa jaısyzdyǵyn este ustańyz.

· Eger muryn bitelýi/aǵýy kóbirek mazalasa, isinýge qarsy quraldy nemese murynǵa spreıdi qoldanyńyz. Bir qurambólikti isinýge qarsy quraldy izdeńiz. Murynǵa arnalǵan spreıler men tamshylardy taǵaıyndalǵanna artyq jáne 3 kúnnen artyq qoldanbańyz.

· Muryn bitelýin jeńildetý úshin ystyq dýshtyń býyn nemese ystyq sýǵa toly rakovınanyń ylǵal býyn jutýǵa bolady.

· antıgıstamındyq preparattardy qabyldaýdan alshaq bolyńyz. Olar tumaýdyń sımptomdaryn emdemeıdi jáne muryn silemeıin qoıýlatady.

· Eger muryn mańaıyndaǵy teri men erin súrtýden qurǵaqtansa, azdaǵan vazelın jaǵyńyz. Losony bar bir rettik salfetkalar qoldaný da kómektesedi.

· Jóteldi jeńildetý úshin sáıkes tamshylardy nemese soratyn kámpıtterdi qoldanyńyz.

· Eger qurǵaq, qarlyǵatyn jótel paıda bolsa, dekstrometorfan quramdas jótelge qarsy retseptsiz dárilerdi qabyldańyz. Keıbir preparattarda spırttiń mólsheri úlken bolýy múmkin, olardy abaılap qoldanyńyz.

· Eger túnde jótel ustamasynan oıana berseńiz, jastyqty bıiktetip qoıyńyz.

· Temeki shegýden jáne tútinin jutýdan alshaq bolyńyz. Bul kez kelgen ýaqytta jaqsy usynys, ásirese, respıratorlyq ınfektsııada.

Dárigerge kórinińiz, eger:

· Saýyǵa bastasańyz, odan keıin jaǵdaıyńyz qaıtadan ýshyqsa.

·
bakterıaldyq ınfektsııa belgileri paıda bolsa, mysaly, sary, jasyl, qońyr nemese qandy qaqyryqpen kúsheıgen, qaıta paıda bolǵan jótel; túspeıtin ysyný, qulaqtaǵy, kómeıdegi, muryn qýysyndaǵy aýyrsyný nemese qaqyryqty jótel; nemese murynnan bólindi, túsi móldirden boıalǵanǵa deıin ózgeretin 7-10- kún ishinde.

Dárilik preparattar

Antıvırýstyq preparattar 1- 1,5 kúnde tumaýdyń sımptomdaryn jeńildetedi jáne uzaqtyǵyn qysqartady, eger olardy birinshi sımptomdary paıda bolǵannan bastap 48 saǵat ishinde qabyldasa. Bul preparattar jyl saıynǵy tumaý vaktsınasymen ımmýnızatsııany almastyrmaıdy. Antıvırýstyq preparattar ınfektsııanyń oshaǵyn baqylaýdy qamtamasyz etýge jáne ınfektsııanyń taralýynyń aldyn alýda mańyzdy rol atqarady, ásirese, tumaýdan keıingi asqyný damýy múmkin joǵary qaýip toptarynda.