Mazmuny
Ókpeniń sozylmaly obstrýktıvti aýrýy (ÓSOA) – ókpeniń eń jıi kezdesetin aýrýy, ol tynys alý joldaryna aýa aǵynynyń kelýiniń qaıtymsyz ishinara shektelýimen sıpattalady, jáne tynys alýdyń qıyndaýymen qosarlanady.
Ókpe konýs tárizdi keýekti qos aǵza, keýde qýysynyń oń jáne sol bóliginde ornalasqan. Ókpe – tynys alý júıesiniń bóligi. Oń ókpe úlesteri atalatyn úsh bólikten turady. Sol ókpe eki bólikten turady. Demdi ishke tartý kezinde ókpe ottegige tolady, ottegi jasýshalar men tinderge negizgi qyzmetin oryndaý úshin qajet. Dem shyǵarý kezinde ókpe kómir qyshqyl gazyn syrtqa shyǵarady, ol organızmdegi zattek almasýynyń ónimderi.
Ókpeniń sozylmaly obstrýktıvti aýrýynyń adam organızmine keltiretin zııany - qaıtymsyz. Onyń eki túri bar: emfızema jáne sozylmaly bronhıt, bul tynys alý jetkiliksizdiginiń asa keń taralǵan sebepteri.
Sozylmaly bronhıt – bronhylardyń (negizgi tynys alý joldarynyń) qabynýy, ol uzaq ýaqyt boıy qaqyryqty jótelmen, tynys alýdyń qıyndaýymen, entigýmen jáne sharshaýmen qosarlanady. Aýrý vırýstyq respıratorlyq ınfektsııa sanalady.
Emfızema – ókpeniń aýa qaltashalary (alveolary) buzylysqa ushyraıtyn aýrý. Kóbinese, alveolalardyń jáne qorshaǵan tinderdiń ýshyǵatyn buzylysy baıqalady. Aýrýdyń keıingi satylarynda ókpede buryn ókpe tini bolǵan tustarda aýa qýystary túziledi. Emfızema ókpeniń aýa qaltashalarynyń arasynda qabyrǵalar álsiregende (juqarǵanda) paıda bolady. Emfızema ókpeniń kollapsyna aparady.
Ókpeniń sozylmaly obstrýktıvti aýrýynan zardap shegetin adamdardyń kópshiliginde aýrýdyń joǵaryda keltirilgen eki túriniń birigýi baıqalady.
Temeki shegý – ókpeniń sozylmaly obstrýktıvti aýrýlarynyń negizgi sebepteriniń biri. Adam kóbirek temeki shekken saıyn ókpeniń sozylmaly obstrýktıvti aýrýynyń yqtımaldyǵy joǵary bolady.
Degenmen, temeki shegetinderdiń keıbiri syrqatqa shaldyqpaýy da múmkin. Sırek jaǵdaıda, temeki shekpeıtin adamdarda organızminde alfa-1 antıtrıpsın aqýyzynyń jetkiliksizdiginen emfızema damýy múmkin.
Ókpeniń sozylmaly obstrýktıvti aýrýynyń qaýip faktorlaryna jatady:
- jumys ornyndaǵy keıbir gazdardyń nemese aýanyń áreketi
- Passıvti temeki shegý jáne qorshaǵan ortanyń lastanýy
- otta jıi tamaq ázirleý, jeldetýdiń nashar bolýymen.
- Jótel, qaqyryqpen nemese qaqyryqsyz
- Entigý
- Tynys alýdyń qıyndaýy
- Syryldaý
- Sharshaý
- Jıi respıratorlyq aýrýlar.
Ókpeniń sozylmaly obstrýktıvti aýrýynyń sımptomdary birtindep damıtyndyqtan, keıbir adamdar bul aýrýdyń bolýyn bilmeıdi.
1. aýrýdy naýqastyń tynys alýyn stetoskoptyń kómegimen tyńdaý arqyly anyqtaýǵa bolady. Biraq, ókpeniń sozylmaly obstrýktıvti aýrýy bolýynda da ókpeniń dybysy qalypty bolatyn jaǵdaılar kezdesedi.
2. Ókpeniń sozylmaly obstrýktıvti aýrýyn anyqtaýdyń ońtaıly testi – spırometrııa – ókpeniń syıymdylyǵyn ólsheıtin arnaıy mashına, aýyrsyndyrmaıtyn zertteý. Onyń nátıjesi test ótkennen keıin birden beınelenedi, naýqastyń jaǵynan dene shıryǵýy qajet bolmaıdy, taldaý úshin qan alý qajet emes, naýqastyń organızmi radıatsııaǵa ushyramaıdy.
3.Sondaı-aq, keýde qýysynyń rentgeni nemese kompıýterlik tomografııasy arqyly syrqatty anyqtaýǵa bolady. Alaıda, keıde mundaı beıneleýde de ókpe qalypty kórinýi múmkin. Keıde naýqastyń qanyn taldaý qajet bolady, qandaǵy ottegi men kómir qyshqyl gazynyń mólsherin ólsheý úshin.
Ókpeniń sozylmaly obstrýktıvti aýrýynan tolyq jazylýǵa kepildik beretin ámbebap qural joq, alaıda, aýrýdyń sımptomdaryn jeńildetý jáne aýrýdyń nasharlaýynyń aldyn alý úshin kóptegen tásilder bar.
Aldymen, ókpeniń sozylmaly obstrýktıvti aýrýynan zardap shegetin adam temeki shegýdi qoıýy qajet.
Ókpeniń sozylmaly obstrýktıvti aýrýyn emdeýde qoldanylatyn dárilik preparattar:
- Ingalıatorlar (bronholıtıkter, bronhyny keńeıtetin), tynys alý joldaryn ashý úshin
- Ingalıatsııalyq steroıdtar, ókpeniń qabynýyn azaıtý úshin
- qabynýǵa qarsy preparattar.
Ókpeniń sozylmaly obstrýktıvti aýrýynyń jiti kórinisi kezinde qoldanylady:
- Steroıdtyq preparattar, tabletka nemese ınektsııa kúıinde
- Bronholıtıkter, sebý quraldarynyń kómegimen
- ottegimen emdeý
- naýqasty ókpeniń jasandy ventılıatsııasy apparatyna qosý.
Aýrýdyń jiti túrinde naýqasqa antıbıotıkter taǵaıyndalady, sebebi, ınfektsııalar aýrýdyń barysyn ýshyqtyrýy múmkin. Úı jaǵdaıynda ottegimen emdeý qajet bolýy múmkin, naýqas qandaǵy otteginiń jetkilikti deńgeıin qoldaı alýy úshin.
Ottegimen emdeý aýrýdy emdemeıdi, biraq, naýqastyń belsendi bolyp qalýy úshin basqasha tynys alýǵa úıretedi.
Densaýlyqty nyǵaıtý úshin serýen, dene jattyǵýlary usynylady, olar aıaqtyń bulshyq etiniń kúshin saqtaýǵa kómektesedi. Naýqas dárigerden kúndelikti densaýlyqty qoldaý úshin qandaı qashyqtyqty júrýi týraly suraýy qajet. Birtindep qashyqtyqty arttyrýǵa bolady. Entigý paıda bolsa, serýendi azaıtý qajet. Serýen kezinde ókpeni kelesi dem shyǵarǵanǵa deıin tolyǵymen tazartý úshin demdi shyǵarýda erindi jıyrý qajet.
Úı jaǵdaıynda aýrýdyń barysyn jeńildetý úshin keńester:
- Naýqas óte sýyq aýadan alshaq bolýy qajet.
- Úıde eshkim temeki shekpeýi tıis.
- Tútin kózderin joıyp, aýanyń lastanýy dárejesin azaıtý qajet.
Naýqastyń ratsıony salaýatty taǵamnan, balyqtan, taýyqtan, etten, jemisten, kókónisten turýy tıis. Mundaı emdámdi qadaǵalaý kezinde salmaqty qoldaý qıynǵa túsetin bolsa, kalorııasy kóbirek taǵamdy tutyný jóninde dıetologpen keńesý qajet.
Ókpeniń sozylmaly obstrýktıvti aýrýy – uzaq, sozylmaly aýrýy. Temeki shegýdi toqtatpasa, aýrý nasharlaıdy.
Ókpeniń sozylmaly obstrýktıvti aýrýynyń aýyr túri bar naýqastar dene jattyǵýlarynyń kópshiligin oryndaýda entigýden zardap shegedi jáne aýrýhanada jıi emdeledi.
- Júrek yrǵaǵynyń buzylýy
- Naýqasty jasandy ventılıatsııa apparatyna qosý qajettigi, ottegimen emdeýdi qoldaný
- Júrektiń oń jaqtyq jetkiliksizdigi (oń júreksheden jáne júrektiń oń qarynshasynan qannyń aǵýynyń qıyndaýy) nemese ókpelik júrek (júrektiń ulǵaıýy jáne ókpeniń sozylmaly aýrýynyń saldarynan júrek jetkiliksizdigi)
- Pnevmonııa
- Pnevmotoraks (ókpeniń jáne keýde qýysynyń arasyndaǵy plevra qýysynda gaz jınalýy)
- Kóp salmaq joǵaltý jáne taǵamdy jetkilikti ishpeý
- Súıektiń juqarýy (osteoporoz)
Eger kenetten tunshyǵý nemese entigý paıda bolsa, dereý dárigerge kórinińiz nemese shuǵyl jedel járdemdi shaqyrý qajet.
Temeki shegý sekildi zııandy ádetten arylý kóbinese aýrýdyń damýyna jol bermeıdi. Dárigermen keńesip, siz úshin temeki shegýdi qoıýdyń qandaı tásili jaramdy ekendigin bilý qajet. Dárihanalarda temeki shegýdi qoıýǵa kómektesetin medıtsınalyq preparattar bar. Temeki shegýdi qoıýǵa naqty umtylý bolsa, dárilerdiń tıimdiligi basym bolady.