Mazmuny
Dárigerge kórinýden neni kútýge bolady
Nıstagm – bul kózdiń jyldam, baqylaýǵa alynbaıtyn qozǵalysyn sıpattaıtyn termın:
- Bir jaqstan ekinshi jaqqa qaraı (kóldeneń nıstagm)
- Joǵary jáne tómen (tik nıstagm)
- Sheńber boıymen (aınalmaly nemese torsııalyq nıstagm)
Sebebine baılanysty nıstagm bir nemese eki jaqty bolady. Sondaı-aq, aýrýdy sıpattaý úshin «bılep turǵan kóz» termıni de qoldanylady.
Kóz – sfera tárizdi kórý aǵzasy. Ol suıyqtyqqa toly. Aqqabyqtan, móldirqabyqtan turatyn kózdiń syrtqy qabaty qorǵanys qyzmetin atqarady. Kózdiń ortańǵy qabaty tamyrlardan turady. Ishki qabaty (torqabyq) nervterden jáne jaryq-túske sezimtal jalǵamdardan turady. Sondaı-aq, móldirqabyqtyń artynda ornalasqan nurly qabyq bar, ol –juqa qozǵalmaly plastına, ortasynda qarashyq atalatyn dóńgelek oıyǵy bar. Onyń artynda qaraq (kóz burshaǵy) ornalasqan, ol – lınza túrindegi móldir sozylmaly dene, onyń basty qyzmeti – jaryqty syndyrý. Konıýnktıva – qabaqtyń ishki bóligin jaýyp turatyn silemeı qabyǵy.
Jaryq kózge móldirqabyq arqyly ótedi. Kóz arqyly jaryqtyń ótýinde móldirqabyq qarashyqtyń pishini ózgerý esebinen keńeıip, kózge kóbirek jaryqty ótkizedi nemese tarylyp, ony shekteıdi. Odan keıin lınzalar jaryqtyń torqabyqqa týra shoǵyrlanyp túsýi úshin ózderiniń pishinin ózgertedi. Jaryq kórý nervisi arqyly mıǵa nerv sıgnaldaryn berýdiń hımııalyq úrdisin iske qosatyn fotoretseptorlardy qozdyrady.
Mıda osy nerv ımpýlstaryn óńdeý jáne tutas beıne qalyptastyrý júredi.
Kózdiń eriksiz qozǵalysy nemese nıstagm mıdyń kóz qozǵalysyn baqylaıtyn aýmaǵy qyzmetiniń buzylysynan týyndaıdy. Ishki qulaqtyń dene qımylyna jáne ornalasý ózgerisine sezimtal bóligi (labırınt) kózdiń qozǵalysyn baqylaýǵa kómektesedi.
Nıstagmnyń eki túri bar:
- Týa bitken, balalyq nıstagm sındromy.
- Júre paıda bolǵan nıstagm, ómir boıynda jaraqattan paıda bolǵan.
TÝA PAIDA BOLǴAN NISTAGM (balalyq nıstagm sındromy)
Týa bitken nıstagm, ádette, jeńil ótedi. Ol ýshyqpaıdy jáne basqa da aýrýlarmen baılanysty emes.
Bul aýrýǵa shaldyqqan adamdar ózderi kóziniń bulaı qozǵalýyn baıqamaıdy, tek qorshaǵan adamdar baıqaıdy. Eger qozǵalystyń kólemi úlken bolsa, kórgishtik nasharlaýy múmkin. Kórýdi hırýrgııalyq aralasý arqyly jaqsartýǵa bolady.
Nıstagm kózdiń týa bitken aýrýymen baılanysty bolýy múmkin. Mundaı qubylystyń sırek bolýyna qaramastan, oftalmolog nıstagm bar ár balany kóz aýrýy bolýyna tekserýi qajet.
JÚRE PAIDA BOLǴAN NISTAGM
Júre paıda bolǵan nıstagmnyń jıi sebebi – esirtki nemese keıbir dárilik preparattardy qabyldaý. Fenıtoın (Dılantın) – qurysýǵa qarsy preparat, alkogoldi nemese kez kelgen tynyshtandyratyn preparatty shamadan tys kóp tutyný qulaq labırıntiniń qyzmetin buzýy múmkin.
Aýrýdyń paıda bolýynyń basqa sebepteri:
- JOL-kólik apatyndaǵy bas jaraqaty
- Ishki qulaq aýrýlary, mysaly, labırıntıt nemese Mener aýrýy
- Insýlt
- Organızmdegi tıamınniń nemese V12 dárýmeniniń tapshylyǵy
Kózdiń qozǵalysyn baqylaıtyn mıdyń aýmaqtarynyń zaqymdanýyndaǵy mıdyń kez kelgen aýrýy (mysaly, shashyrańqy skleroz nemese isik) nıstagmdy týyndatýy múmkin.
Kórýdiń buzylysyn nemese júıke júıesiniń aýrýlaryn, bas aınalýyn joıý úshin úı-jaıdyń jaǵdaıyna ózgeris engizý qajet bolýy múmkin.
Nıstagm sımptomdary bolsa nemese oǵan kúmán paıda bolsa, dárigerge kóriný qajet.
Dárigerge kórinýden neni kútýge bolady
Emdeýshi dáriger syrqatnamany muqııat zerttep, medıtsınalyq tekserýdi ótkizedi, júıke júıesi men ishki qulaqqa kóńil bóledi. Tekserip, qaraý kezinde dáriger kózáınek kııýdi ótinýi múmkin, bul kózdi úlkeıtip kóretýge múmkindik beredi.
Nıstagmdy tekserý úshin dáriger kelesi em-sharany júrgizýi múmkin:
- 30 sekýnd boıy aınalýdy, odan keıin toqtap, nysanǵa qaraýǵa tyrysýdy ótinedi.
- Aldynda kóz baıaý, bir baǵytta qımyldap, odan keıin tezirek, qarama qarsy baǵytta qımyldaıdy.
Eger nıstagm basqa aýrýmen baılanysty bolsa, kózdiń qımyly aýrýdyń sebebine baılanysty bolady.
Syrqatnamany toltyrýda jıi qoıylatyn suraqtardyń mysaldary:
- Kózdiń mundaı qozǵalysyn qashan alǵash ret baıqadyńyz?
- Qanshalyqty jıi bolady?
- Kózdiń eriksiz qozǵalysy paıda bolǵanǵa deıin ne boldy ?
- Aýrýdyń barysy jaqsardy ma, nasharlady ma, nemese basyndaǵydaı ma?
- Kózdiń qozǵalysy bir jaqtan ekinshi jaqqa qaraı baǵyttalǵan ba?
- Kózdiń qozǵalysy joǵary –tómen baǵyttalǵan ba?
- Qandaı dárilik preparattardy qabyldap júrsiz?
- Basqa sımptomdar baıqalady ma ?
Naýqasqa kelesi tekserý túrleri taǵaıyndalady:
- Mıdyń KT
- Elektrookýlografııa: kózdiń qozǵalysyn shaǵyn elektrodtardyń kómegimen baǵalaýdyń elektr ádisi
- Mıdyń MRT
- Kózdiń qozǵalysyn tirkeý arqyly vestıbýlıarlyq tekserý.
Kópshilik jaǵdaıda týa bitken nıstagm emdelmeıdi. Júre paıda bolǵan nıstagmnyń emdeýi ony týyndatqan aýrýdyń sebebine baılanysty. Keıbir jaǵdaıda nıstagmdy joıýǵa kelmeıdi. Eger nıstagm dárilerdi qabyldaýmen nemese ınfektsııamen baılanysty bolsa, ol ádette, sebebi joıylǵanda ótedi, mysaly, dárini qabyldaýdy toqtatqanda.
Balalyq nıstagm sındromy bar naýqastarda kórý qyzmetin jaqsartý úshin kelesi emdeý ádisteri kómektesýi múmkin:
- Prızmalar
- Tenotomııa sekildi operatsııalar
- Balalyq nıstagmdy dári-dármekpen emdeý.
Kózdiń eriksiz qozǵalysy; kózdiń bir jaqtan ekinshi jaqqa tez qozǵalysy; Kózdiń baqylaýǵa kelmeıtin qozǵalysy.