Anamed.kz сайты «Профессорға арналған сұрақтар» бөлімін жалғастырады, мұнда профилактикалық медицина академиясының президенті Алмаз Шарман біздің оқырмандарымызға пайдалы кеңестерін, аурулардың алдын-алу және қандай да бір аурулардың дамуын болдырмауға болатынын және әркімге өз денсаулығын қалай қадағалау керектігі жайында айтып беретін болады.
ҚҰРМЕТТІ ПРОФЕССОР: Менің анам инсультпен ауруханаға түсті. Инсульт кезінде қандай ем тағайындалады?
ҚҰРМЕТТІ ОҚЫРМАН: Инсульт кезінде ми жасушаларына қан бармай қалады, нәтижесінде тіндер өледі немесе зақымданады. Инсульттің екі түрі бар: ишемиялық (ең көп таралған) және геморрагиялық. Егер миға баратын қан бірер уақытқа тоқтап қалса, оны «мини-инсульт» немесе транзиторлы ишемиялық шабуыл (TИШ) деп айтады, ол жағдайда 24 сағат ішінде барлығы толық қалпына келеді, ал геморрагиялық түрінде - артерия жарылады және миға қан кетеді. Инсультті емдеу оның түріне байланысты. TИШ -ты емдеу оның себебіне қарай немесе симптомдар басталғаннан кейін, не болмаса уақытына және басқа аурулардың болуына байланысты жүзеге асады.
Инсульт және TИШ жедел медициналық көмекті қажет етеді. Инсульт белгілері пайда болған кезде бастысы - жедел медициналық көмекке тез арада хабарласу керек. Ауруханаға өз бетіңізше баруға немесе басқа бір науқасты жалғыз-жарым емханаға жіберуге болмайды, қасында бірге болғаныңыз дұрыс. Жедел жәрдем дәрігерлері ауруханаға барар жолда қажетті емдеуді бастай береді. Инсульт кезінде әр минут есептеледі.Науқас алғашқы ем алғаннан кейін дәрігер инсульттің қаупті факторларын қарастырады және асқынулардың алдын алуға тырысады.
ҚҰРМЕТТІ ПРОФЕССОР: Ишемиялық инсульт және транзиторлы ишемиялық шабуыл қалай емделеді?
ҚҰРМЕТТІ ОҚЫРМАН: Ишемиялық инсультті немесе TИШ-ты емдеу үшін дәрілер мен медициналық процедуралар қолданылады.
Плазминогеннің тіндік активаторы (ПТА) деп аталатын препарат мидың артерияларындағы қан ұйындысын ерітеді, ПТА тамыр ішіне енгізіледі. Қажетті әсерге қол жеткізу үшін бұл препарат белгілер басталғаннан кейін 4 сағат ішінде қолданылуы керек. Препаратты мүмкіндігінше тезірек енгізу керек, егер қандай да бір медициналық себептер бойынша дәрігер ПТА-ны тағайындай алмаса, пациент антиагрегантты дәрілік препараттарды қабылдай алады. Мысалы, аспиринді инсульт басталғаннан кейін 48 сағат ішінде ішуге болады. Антиагрегантты дәрілік препараттар тромбоциттердің жабысып қалуына және тромбтың пайда болуына жол бермейді. Дәрігер сонымен қатар антикоагулянттар (қанды еріткіштер) тағайындай алады. Бұл препараттар жаңа қан ұйындыларының өсуіне және қалыптасуына жол бермейді.
Егер ұйқы күретамырының аурулары болса (атеросклероз, онда холестеринді түйіншетер қан тамырларының қабырғаларында пайда болады), дәрігер ұйқы күретамырына каротидті энтертерэктомия немесе тері арқыл коронарлық араласу сияқты медициналық процедураларды ұсынуы мүмкін. Кейде бұл процедураны ангиопластика деп атайды. Екі процедура да бітелген артериялардың саңлауларын кеңейтуге бағытталған.
Дәрігер-ғалымдар ишемиялық инсультті емдеу үшін басқа да тиімді жолдар қарастыруда. Ол мысалы: церебральды ишемия кезінде ішкі артериялық тромболизис және механикалық эмболэктомия болуы мүмкін. Ішкі артериялық тромболизис кезінде катетер деп аталатын ұзын икемді түтікше жамбастың жоғарғы жағындағы артерияға енгізіледі, содан оны жоғары итере отырып мидағы кішкентай тамырларға дейін апарады. Осы катетер арқылы дәрігер мидағы қан ұйындысын жою үшін дәрі-дәрмектер енгізе алады. Церебральды ишемияға арналған механикалық эмболоктомия - бұл артериядағы қан ұйындысын шығару процедурасы. Процедура барысында катетер ұйқы күретамыры арқылы мидың зардап шеккен артериясына өтеді. Содан кейін тромбтар осы катетер арқылы артериядан шығарылады.
ҚҰРМЕТТІ ПРОФЕССОР: Геморрагиялық инсульт қалай емделеді?
ҚҰРМЕТТІ ОҚЫРМАН: Геморрагиялық инсультты емдеудегі алғашқы қадамдар мидан қан кету себебін табуға және оны жоюға бағытталған. Мұның ишемиялық инсульттан айырмашылығы, антиагреганттар мен қанды еріткіштер геморрагиялық инсультты емдеуде қолданылмайды, өйткені бұл препараттар қан кетуді арттыруы мүмкін. Егер пациент антиагрегантты препараттарды немесе қанды еріткіштерді қабылдаса және геморрагиялық инсульт болса, онда бұл дәрі-дәрмектерді қабылдауды тоқтату керек.
Егер жоғары қан қысымы церебральды қан кетудің себебі болса, дәрігер оны төмендететін дәрілерді тағайындайды. Бұл одан әрі қан кетуді болдырмауға көмектеседі.
Геморрагиялық инсультті емдеуде хирургиялық емдеу қажет болуы мүмкін. Операцияның бірнеше түрлері бар: аневризманы алып тастау, спиральды эмболизация және артериовенозды ақауды қалпына келтіру (мидың зақымдануы мүмкін тамырлар мен тамырлардың зақымдануы).
Аневризманы алып тастау және спиральды эмболизация. Егер геморрагиялық инсульттің себебінен майдың аневризмасы пайда болса (артерия қабырғасының сфералық буылуы), дәрігер аневризманы немесе спиральды эмболизацияны кесуді ұсынуы мүмкін. Аневризманы мидың қан тамырларынан оқшаулау үшін кесіп тастайды. Бұл операция аневризманың аймағындағы қан кетуді тоқтатуға, сонымен қатар оның қайта жыртылуын болдырмауға көмектеседі. Мұндай процедура кезінде хирург миды тіліп, аневризманың түбіне кішкентай қысқыш қояды. Операция жалпы анестезиямен жасалады. Науқас отадан кейін бірнеше күн жансақтау бөлімінде бақылауда болу керек. Спиральды эмболизация аневризманы емдеудің күрделірек процедурасы болып табылады. Хирург катетер деп аталатын түтікті ішектің артериясына орналастырады. Содан кейін түтік аневризманың орналасқан жеріне қарай жылжиды, содан кейін түтік арқылы аневризмаға ұсақ спираль енгізіледі. Спираль аневризмадағы қан ағымын тежейтін және оның қайталануын болдырмайтын қан ұйындысының пайда болуына ықпал етеді.Спиральды эмболизация ауруханада жалпы анестезиямен жүргізіледі.
Артериовенозды мальформацияны қалпына келтіру. Егер инсульттің себебі AВM болса, дәрігер оны қалпына келтіре алуы мүмкін. АВМ-ді қалпына келтіру үшін мидың қайталанатын қан кетуіне жол бермеу керек, AВM-ді қалпына келтірудің бірнеше әдістері бар. Оларға мыналар жатады:
- АВМ-ді алып тастау отасы
- Қан ағымына тосқауыл қою үшін AВM тамырларына арнайы заттардың енгізу
- Қан тамырларын қатайту үшін радиацияны қолдану
ҚҰРМЕТТІ ПРОФЕССОР: Инсульттің қаупті факторларын бақылау үшін қандай шаралар қолданылады?
ҚҰРМЕТТІ ОҚЫРМАН: Инсульт немесе ТИШ-тың негізгі емінен кейін дәрігер қауіпті факторлармен күреседі. Қауіпті факторларды түзету үшін дәрігер, науқасқа өмір сүру салтын өзгертуге кеңес береді. Өмір сүру салтын өзгерту дегеніміз: темекіні тастау, дұрыс тамақтану, салауатты салмақ пен физикалық белсенділікті арттыру.Өмір сүру салтының өзгеруі жеткіліксіз болса, онда науқасқа дәрі-дәрмектер тағайындалады.
Егер сіз темекі шегетін болсаңыз, оны доғарыңыз. Ол не үшін екенін білгіңіз келе ме? Темекі шегу қан тамырларын зақымдайды және инсульт пен денсаулыққа байланысты басқа да қауіп-қатерді арттырады. Дәрігермен бірлесе отырып темекіні тастауға көмектесетін бағдарламалар түзіп, пайдалы өнімдер туралы ақылдасыңыз. Сонымен қатар, шылымды пассивті түрде де тартпаңыз. Пассивті темекі шегу қан тамырларын зақымдауы мүмкін. Шылым шегуді қалай тоқтатуға болатыны туралы көбірек ақпарат алу үшін темекі шегудің зияны туралы және темекі шегуді қалай тоқтатуғы болатыны туралы материалдармен танысыңыз.
Дұрыс тамақтану - салауатты өмір салтының маңызды бөлігі. Әр түрлі жемістер, көкөністер мен дәндерді таңдаңыз; Дәнді дақылдарды жеуге тырысыңыз, құрамында қаныққан майлар, транс майлар және холестерині аздары болады. Салауатты тағамдарға келер болсақ, майсыз ет, терісі сыпырылған құс еті, балық, бұршақ, сүт қаймағы және сүт өнімдері жатады. Натрий (тұз) мөлшері аз тағамдарды таңдап, пісіріңіз. Тұздың жоғары мөлшері қан қысымының жоғарылау қаупін арттыруы мүмкін. Қантты төмен тағамдар мен сусындарды ішіңіз. Егер сіз алкогольді ішімдік ішсеңіз, онда оны қолданыңыз, дұрыс тамақтану туралы көбірек ақпарат алу үшін Салауатты тамақтану негіздерін оқыңыз.
Салмақты дұрыс ұстау инсульт қаупін азайтады. Мақсат - дене массасының индексіне (ДМИ) 25-тен аз жетуге ұмтылу керек. ДМИ - сіздің салмағыңыздың кг-дағы метрдің биіктігі квадратына қатынасы. ДМИ организмдегі майдың жалпы мөлшерін анықтайды. 25-тен 29,9-қа дейінгі ДМИ шамадан тыс салмақты білдіреді, 30 немесе одан жоғары ДМИ семіздікті білдіреді, инсульттің алдын алу үшін 25-тен төмен ДМИ қажет. салмақты азайту және сақтау туралы қосымша ақпарат алу үшін қалыпты салмақты сақтау және семіздікпен қалай күресуге болатынын біліп алыңыз.
Тұрақты физикалық белсенділік инсульттың көптеген қауіпті факторларын арттырады, мысалы, жоғары қан қысымы, жаман холестерин және артық салмақты бақылауға көмектеседі. Жаңа жаттығу бағдарламасын бастамас бұрын дәрігермен кеңесіңіз. Дене белсенділігінің қандай түрлері сіз үшін қауіпсіз екенін біліңіз. аптасына 60 минуттай қалыпты аэробты белсенділік денсаулығыңыыз үшін пайдалы болмақ. Неғұрлым белсенді болсаңыз, соғұрлым өзіңізге пайда келтіресіз.
Алмаз Шарман, медицина ғылымының профессоры.
Мақаланы аударып дайындаған Бағдат Сұлтанбек.
Басқа да пайдалы медициналық ақпараттарды anamed.kz сайтынан оқи аласыз.