Mazmuny
Epıdemııalyq parotıt degenimiz ne?
Epıdemııalyq parotıttiń sebepteri qandaı?
Aýrýdyń aldyn alý sharalary bar ma?
Epıdemııalyq parotıt degenimiz ne?
Epıdemııalyq parotıt (boryqtaný dep te atalady) - vırýstyq aýrý, qulaq mańaıyndaǵy silemeı beziniń qabynýyn jáne ulǵaıýyn týyndatady. Qulaq mańaıyndaǵy silemeı bezi qulaq pen ıektiń arasynda ornalasady. Bul bezder tamaqty shaınaýǵa jáne jutýǵa kómektesetin silemeıdi óndiredi. Aýrýdyń aýyr ótýinde dertti úrdiske basqa aǵzalar da qamtylady.
Boryqtanýǵa kóbinese, 2-12 jas aralyǵyndaǵy, epıdemııalyq parotıtke qarsy egilmegen balalar ushyraıdy. Biraq, aýrý kez kelgen jasta paıda bolatyndyǵyn este ustaý qajet.
Parotıttiń aıqyn belgisi – silemeı bezdiń isinýinen bolatyn bettiń isinýi. Bul isiný aýyrsynady jáne keıde aýrýdyń jalǵyz belgisi bolady. Isiný ádette, aýrýdyń ekinshi kúni paıda bolyp, 5-7 kún ishinde saqtalady. Aýrýdyń basqa da sımptomdary:
- Bettegi aýyrsyný
- qyzba, alǵashqy birneshe kúnde 39-40°S jetedi jáne 2-3 kún sozylady
- qaltyraý
- tábettiń bolmaýy
- bas aýyrýy
- tamaqtyń aýyrýy
- samaı tusynyń nemese ıektiń isinýi
Qashan dárigerge kóriný qajet?
Epıdemııalyq parotıtti emdeıtin dáriler joq. Ol ózdiginshe 2 aptada ótedi. Vırýstyq ınfektsııa bolǵandyqtan, antıbıotıkter taǵaıyndalmaıdy.
Sırek jaǵdaılarda boryqtaný deneniń basqa bólikterine taraýy jáne basqa kúrdeli aýrýlarǵa aparýy múmkin. Bul kezde atalyq nemese analyq bezdiń, uıqybeziniń jáne mıdyń isinýi paıda bolýy múmkin. Sondaı-aq, estimeýge jáne menıngıtke (julyn men mıdyń qabyǵynyń qabynýy) aparýy múmkin. Júkti áıelderde keıde túsikke aparýy múmkin. Kelesi sımptomdar bolsa, dárigerge kóriný qajet:
- kúshti bas aýyrýy
- jelke bulshyq etiniń siresýi
- kózdiń qyzarýy
- uıqy basýy
- ishtiń aýyrsynýy
- qusý
- atalyq bezdegi aýyrsyný jáne isiný
Boryqtaný bar ekendigine kúmán bolsa, júkti áıelder qandaı da bir sımptomdar bolmasa da dárigerge kórinýi qajet.
Qurysý paıda bolsa, dereý jedel járdemdi shaqyrý qajet.
Epıdemııalyq parotıttiń sebepteri qandaı?
Boryqtaný juqpalanǵan silemeımen taralatyn vırýstan týyndaıdy. Bul vırýs sýyq tııý sekildi taralatyndyǵyn bildiredi. Mysaly, juqpalanǵan adam qasyńyzda bolsa, nemese ol ustaǵan zatty ustasańyz, jáne boryqtanýǵa qarsy egilmegen bolsańyz, aýrýdy juqtyrýyńyz múmkin. Ádette, aýrýdyń sımptomdary vırýspen qatynastan keıin 12-24 kún ótkende baıqalýy múmkin. Bul - ınkýbatsııalyq kezeńi.
Eger ózińiz nemese balańyz boryqtanýǵa shaldyqsa, ınfektsııanyń ózdiginshe ótýin tek baqylaý ǵana múmkin. Jaısyzdyqty jeńý úshin keıbir sharalardy oryndaýǵa bolady:
- Isingen jaqtarǵa salqyn nemese jylýdy basý.
- Aýyrsynýdy jáne isinýdi basý úshin atsetamınofen nemese ıbýprofen qabyldaý. 18 jasqa deıingi balalarǵa aspırın berýge bolmıaıdy, ol Reıe sındromynyń damýyna aparýy múmkin. Sındrom Reıe – kúrdeli aýrý, ólim-jitimge aparýy múmkin.
- Organızmniń sýsyzdanýyn boldyrmas úshin suıyqtyqty kóp ishý qajet.
- Muqııat shaınaýdy qajet etpeıtin, jumsaq asty jeńiz.
- Silemeıdiń bólinýin arttyratyn qyshqyl ónimdi tutynýdan alshaq bolyńyz (mysaly, tsıtrýstylar).
- Tamaqty jyly tuzdy sýmen kúnine birneshe ret shaıyńyz.
- Jemistik balmuzdaqty jep kórińiz, tamaqtyń titirkenýin basý úshin.
- Atalyq bezdiń isinýinde umany ustap turý úshin arnaıy tańǵyshty kıip júrý qajet. Muzdy paketti basý aýyrsynýdy azaıtýǵa kómektesedi. Bedeýlik sekildi asqynýy sırek kezdesedi.
- Sımptomdardyń paıda bolǵan alǵashqy 5 kúninde qoǵamdyq jerler men tyǵyz qatynastan alshaq bolyńyz. Bul kezde asa juqpaly bolasyz.
Ádette, ómirinde bir ret boryqtanýmen aýyrǵan adamda ómirlik ımmýnıtet qalyptasady.
Aýrýdyń aldyn alý sharalary bar ma?
Iá. Qyzamyqqa, qyzylshaǵa jáne epıdemııalyq parotıtke qarsy biriktirilgen vaktsına boryqtaný aýrýyna shaldyǵýdy 80-90%-ǵa azaıtady. Vaktsınanyń eki mólsherlemesi tıimdi. Bul biriktirilgen vaktsına 12-15 aılyq sábılerge salynady. Eger sábıler bir sebepti egilmese, 4-6 nemese 11-12 jasynda egilýi qajet. Eshqashan egilý kesh emes. Qoǵamdyq jerde nemese densaýlyq saqtaý salasynda jumys isteıtin bolsańyz, buryn egilmeseńiz, mindetti túrde egilýińiz qajet. Bul máseleler týraly árdaıym dárigerden keńes alýǵa bolady.