Mazmuny
Beldiń aýyrsynýy degenimiz ne jáne ol neniń saldarynan týyndaıdy?
Beldiń aýyrsynýynyń sımptomdary qandaı?
Beldiń aýyrsynýynyń sebebi qalaı anyqtalady?
Beldiń aýyrsynýynyń qaýip faktorlary qandaı?
Dıskiniń jaryǵy boıynsha operatsııa jasaý qajet pe?
Dıskiniń jaryǵy kezinde qandaı operatsııalar jasalady?
Beldiń aýyrsynýy degenimiz ne jáne ol neniń saldarynan týyndaıdy?
Bel – bul súıekterden, bulshyq etterden jáne baılamdardan turatyn qurylym. Bel deneniń joǵarǵy jáne tómengi bóligin qosatyndyqtan, aýyr zattardy kótergende, bir nársege qol sozǵanda nemese omyrtqa buratylǵanda ol jaraqattarǵa asa beıim. Belimiz aýyrsyný paıda bolǵanda, arqanyń ıkemdiligine, kúshtiligine táýeldi ekendigimizdi túsinemiz. Belimizde aýyrsyný paıda bolǵanǵa deıin kópshiligimiz arqanyń jáne ishtiń bulshyq etteriniń shıraqtyǵyn saqtaýdyń mańyzdylyǵy týraly oılanbaımyz.
Barlyq adamdardyń 85% jýyǵy belinde aýyrsyný sezingen. Kóbinese, beldiń aýyrsynýy bulshyq etterdiń shamadan tys shıryǵýynyń jáne omyrtqa baǵanyn qoldap turatyn bulshyq etter men baılamdardyń jaraqattarynyń saldarynan týyndaıdy. Sırek túrde beldiń aýyrsynýy aýrýlarǵa nemese omyrtqa baǵanynyń deformatsııasyna baılanysty da bolady.
Beldiń aýyrsynýynyń túrleri:
- Jiti, 3 aıǵa deıin sozylady. Kópshilik adamdarda úıde 4-6 apta emdelgennen keıin aýyrsyný jeńildeıdi.
- Qaıtalanatyn, jiti sımptomdardyń qaıtalanatyn kórinisterimen. Kópshilik adamdarda beldiń aýyrsynýynyń qaıtalanýynyń, keminde, bir kórinisi baıqalady.
- Sozylmaly, 3 aıdan artyq sozylady.
Beldiń aýyrsynýynyń sımptomdary qandaı?
«Beldiń aýyrsynýy» termıni sımptomrdardyń birqatar aýqymyn sıpattaý úshin qoldanylady. Sebepterine qaraı beldiń aýyrsynýy batyp, kúıdirip, jiti túrde aýyrsyný, úlken aýmaqty qamtıtyn nemese bir núktede shektelgen bolady. Birtindep damýy nemese kenetten paıda bolýy jáne bulshyq ettik túıilýmen nemese siresýmen qosarlanýy, nemese olarsyz ótýi múmkin.
Aıaqtaǵy sımptomdary (aýyrsyný, uıyp qalý nemese shanshý, ádette, tizeden tómen) omyrtqa baǵanynyń tómengi bóligindegi buzylystarǵa baılanysty aıaqqa baratyn nervtiń qysylýynan týyndaýy múmkin; olar ózdiginshe nemese beldiń aýyrsynýymen birge baıqalýy múmkin.
Eki aıaqtaǵy álsizdik nesep qapty jáne/nemese ishekti baqylaý qyzmetin joǵaltýmen qosa «jylqy quıryǵy» atalatyn sındromdy bildiredi, bul jaǵdaıda shuǵyl medıtsınalyq kómek kórsetý qajet.
Beldiń aýyrsynýynyń sebebi qalaı anyqtalady?
Dáriger beldiń jiti aýyrsynýyn naýqastyń ótkendegi aýrýlary, jumysqa jáne dene belsendiligi, sondaı-aq, qarapaıym tekserýlerdiń negizinde anyqtaıdy. 95% jaǵdaıda emdeýge usynystar berý úshin dárigerge osy derekter jetkilikti.
Keıde arqa aýmaǵyndaǵy buzylystar týraly kóbirek aqparat alýǵa múmkindik beretin kúrdeli kórnekilik tekserý ádisteri qoldanylady. Arqa aýmaǵyndaǵy buzylystardy anyqtaýdyń kórnekilik tekserý ádisterine jatatyndar: magnıttik- rezonanstyq tomografııa (MRT), kompıýterlik tomografııa (KT), súıekterdi skanerden ótkizý jáne rentgendik zertteý.
MRT jáne kompıýterlik tomografııa nervterdiń syǵylýyna baılanysty buzylystardy týyndatatyn dıskiniń jaryǵyn nemese omyrtqa kanalynyń tarylýyn birdeı dárejede dál kórnekilikpen kórsetýge qabiletti. MRT kompıýterlik tomografııadan artyqshylyǵy - MRT kezinde ıondaýshy sáýlelený qoldanylmaıdy.
Eger tekserýdiń nátıjeleri naýqasta kúrdeli aýrýdyń bolýyn boljasa, sımptomdar 4-6 aptadan artyq sozylsa, nemese naýqastyń arqasynda udaıy kúshti aýyrsyný, aıaqtyń aýyrsynýy nemese uıyp qalýy bolsa, kórnekilik zertteý ádisteri naýqastyń aýrýynyń tabıǵatyn ashyp, sebebin anyqtaı alady.
Beldiń aýyrsynýynyń qaýip faktorlary qandaı?
Orta jastaǵy erlerde, otbasynyń músheleriniń birinde arqasy tarapynan buzylystar bolsa, nemese júktiliktiń tolyq merzimin aıaqtasa, beldiń aýyrsyný qaýpi joǵary bolady. Sondaı-aq, qaýip faktorlaryna jatatyndar: temeki shegý, artyq salmaq, kóp otyratyn ómir salty, udaıy shıryǵý, arqanyń dirildeýi nemese buratylýy, súıekti álsiretetin dárilerdi uzaq ýaqyt qabyldaý (mysaly, kortıkosteroıdtardy).
Beldegi jiti aýyrsyný. Kópshilik jaǵdaıda beldiń aýyrsynýy úıdegi emdeý kezinde basylady. Beldiń aýyrsynýynyń alǵashqy sımptomdarynda kelesi emdeýdi bastańyz:
3 kún muz basyp, sodan keıin ylǵaldy jylý qoıý qajet. Steroıdtyq emes qabynýǵa qarsy preparattardy aýyrsynýdy basý úshin qabyldaýǵa bolady. Kúndelikti belsendilikti jalǵastyrýǵa bolaly, eger arqadaǵy aýyrsyný kúsheımese. Eki kúnnen asa tósekte bolý rejımi saýyǵýdy báseńdetedi.
Beldiń kúsheıetin nemese jalǵasatyn aýyrsynýy. Eger 4 apta boıy úıdegi emdeýge qaramastan, sımptomdar kúsheıetin bolsa, nemese ótpese, tekserilý jáne úıdegi emdeýdi jalǵastyrý úshin dárigerge kórinińiz. Ýqalaýdy, akýpýnktýrany nemese balamalyq medıtsınanyń basqa, yńǵaıly túrlerin qoldanýǵa bolady. Ǵylymı zertteýlerdiń derekteri boıynsha belgisiz sebepti beldiń aýyrsynýynda nemese bulshyq ettiń túıilýinde atalǵan emdeý túrleri árkimge ár túrli áser etedi. Bir shaǵyn zertteý kórsetkendeı, psıhologııalyq faktor mańyzdy rol atqarady: adamnyń asa senip jasaǵan em-sharasy beldiń aýyrsynýyn joıǵan.
Beldiń sozylmaly aýrýy. Eger beldiń máselesi 3 aıdan artyq ýaqytqa sozylsa, naýqas sozylmaly aýyrsynýdy emdep úırenýi qajet. Sozylmaly aýyrsynýdy denelik jáne jigerlik turǵysynan jeńý úshin birneshe mamannan keńes alý qajet, emdik dene shynyqtyrý mamanyn qosa – arqaǵa jáne ishke arnalǵan jattyǵýlar keshenin tańdaý máselesi boıynsha. Beldiń sozylmaly aýyrsynýynda kómektesetin emdeýdiń qosymsha túrlerine aýyrsynýdy jeńý daǵdylaryna úıretýdiń tanymdyq-minez-qulyqtyq emdeýi, sondaı-aq, aýyrsynýdy basý úshin julyn kanalyna ınektsııa salý nemese úshtsıkldik antıdepressanttardy qabyldaý jatady.
Beldiń sozylmaly aýyrsynýyn emdeý úshin birqatar tájirıbelik nemese tekserilmegen emdeý ádisteri de bar, onyń ishinde, dısk ishilik elektrotermııalyq emdeý (VDET), morfındi sorǵyshtar jáne lazerlik dıskektomııa. Bul ádisterge saqtyqpen qarańyz, mundaı emdeýge kirisý úshin birneshe pikirdi bilý qajet.
Beldiń aýyrsynýyn emdeý úshin sırek jaǵdaıda operatsııa qajet bolady. Beldiń aýyrsynýyn týyndatatyn keıbir jaǵdaılarda (mysaly, dıskiniń jaryǵynda) operatsııa kómektesýi múmkin. Biraq, bul jaǵdaılarda da kópshilik adamdar operatsııasyz emdele alady.
Beldiń aýyrsynýyn emdeýdiń nusqalary ár túrli: úıdegi emdeýden bastap, arqanyń sozylmaly aýrýlaryna qatysty tájirıbelik –ınvazıtik em-sharalarǵa deıin. Emdeýdiń keıbir ádisteri beldegi sozylmaly aýrýdy emdeý úshin jaramdy, biraq, jiti aýyrsynýdy basýǵa jaramsyz bolady.
Beldiń jiti aýyrsynýyn basý úshin eki áreketti ádis:
1) Belsendilikti saqtaý (tósekte jatpaý); 2) qabynýǵa qarsy preparattardy qabyldaý.
Beldiń sozylmaly aýyrsynýyn emdeýdiń tıimdi eki ádisi:
1) naýqastyń bulshyq etiniń kúshin nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan jattyǵýlar; 2) sozylmaly aýyrsynýdy emdeý.
Belgisiz sebepti beldiń aýyrsynýyna nemese bulshyq ettiń túıilýine emdeýdiń ádisteri árkimge ár túrli áser etedi. Bir shaǵyn zertteý kórsetkendeı, adamnyń asa senip jasaǵan em-sharasy beldiń aýyrsynýyn jeńýge kómektesedi.
Eger naýqastyń beli jaraqatqa jaqynda ushyrasa, ony birneshe aptanyń ishinde tabysty emdeı alady.
Aldymen úıdegi emdeý ádisterin qoldaný qajet, oǵan 3 kún boıy muz basý, odan keıin ylǵal jylýdy qoıý, sondaı-aq, steroıdty emes qabynýǵa qarsy preparattardy qabyldaý jatady.
Naýqas óziniń kúndelikti belsendiligine, múmkindiginshe, tezirek oralýy qajet (tósekte bolý saýyǵýdy báseńdetedi).
Shydamdylyq qajet: beldegi jiti aýyrsynýdyń 90% jaǵdaılary 3 aıdyń barysynda tek úıdegi emdelý arqyly tabysty emdeledi.
Kóptegen adamdarda beldiń aýyrsynýynyń, keminde, bir qaıtalanýy bolady. Naýqastyń belinde aýyrsyný bolsa, arqasy burynǵydan áljýaz bolatynyn este ustaýy qajet. Omyrtqaǵa kútim jasaýdy kún tártibine mindetti engizý qajet:
Ishtiń jáne arqanyń bulshyq etteriniń kúshin saqtaý qajet, aýyrdy durys kóterip, arqany durys ustaýdy qadaǵalaý qajet.
Naýqastyń jaǵdaıynda qosymsha medıtsınalyq emdeý qajettigine qaramastan, úıdegi emdeý beldiń aýyrsynýynyń saýyǵýy úshin asa mańyzdy.
Beldiń jiti aýyrsynýy. Naýqas arqasynyń alǵash jiti aýyrsynýyn sezinse, shuǵyl dárigerdiń nazaryn talap etetin sımptomdardy bilýi tıis. Eger naýqasta
kúrdeli aýrýdyń sımptomdary bolmasa, úıde emdelip kórýine bolady.
Aýyrsyný bastalǵannan keıingi alǵashqy birneshe kún boıy beldiń aýyrsynýyndaǵy kómek kórsetýdiń bastapqy usynystaryn oryndaý qajet. Mysaly, bókseni aınaldyra qozǵaý, bul jattyǵý omyrtqany jumsaq ajyratyp, beldi sozady.
Kúndelikti júktemeni azaıtqan jón. Zertteýlerge saı, dene belsendiligin saqtaýǵa qaraǵanda tósekte bolýdyń paıdasy az (aýyrsynýdy basý úshin). Biraq, júktemelerdiń kólemin azaıtý qajet. Beldiń aýyrsynýyn týyndatatyn qımyldy jasaýdan alshaq bolý qajet.
Aýyrsynýdy basatyn dárilerdi nemese steroıdty emes qabynýǵa qarsy preparattardy qabyldaý qajet, sondaı-aq, arqanyń aýyrsynýyn azaıtý úshin oǵan muz nemese jylý qoıý qajet.
Sozylmaly aýyrsynýdy emdeý. Eger beldiń aýyrsynýy 3 aıdan artyq ýaqytqa sozylsa, naýqastyń sozylmaly aýyrsynýdy emdep úırenýi ómirlik mańyzdy. Organızm udaıy aýyrsynýǵa sezimtal bola bastaǵandyqtan, fızıologııalyq túrdegi serpininiń saldarynan aýyrsyný udaıy kúıge kóshedi.
Sozylmaly aýrý kezinde psıhologııalyq keńes jáne dári-dármekpen emdeý qajet, sebebi, aýyrsyný ishteı-syrttaı qajytady. Jaǵdaıǵa baılanysty túrde úıdegi emdeý sheńberinde kelesi emdeý túrleriniń birin nemese birnesheýin qoldanyp, aýyrsynýdy baqylaýǵa alýǵa bolady:
- Arqanyń bulshyq etterin nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan jattyǵýlar: qajetti jattyǵýlardyń tizimin alý úshin emdik dene shynyqtyrý boıynsha mamanǵa nemese emdeýshi dárigerge barý qajet.
- Eki kún boıy aýyrsynýdy basatyn dárilerdi qabyldaý – aýyrsynýdy basý úshin.
- Emdik ýqalaý – bulshyq etiniń túıilýin basý úshin.
- Omyrtqa baǵanyn túzetý – bul sharany manýaldyq emdeý mamany jasaýy tıis.
- Akýpýnktýra (ınemen emdeý).
- Úshtsıkldik antıdepressanttar –sozylmaly aýyrsynýdy emdeý úshin. Dárilerdiń bul túri kóńil-kúıdi ǵana emes, sozylmaly aýyrsyný kezinde qosymsha aýyrsynýdy basatyn áseri de bar.
- Aýyrsynýdy basatyn preparattardyń ınektsııasy nemese kortıkosteroıdtar (gormondar) – aýyrsyný sezimin tejeý nemese qabynýdy azaıtý úshin.
- Neırostımýlıatsııa apparattarynyń kómegimen julyndy yntalandyrý – beldegi kúshti sozylmaly aýyrsyný kezinde qoldanylýy múmkin.
Beldiń aýyrsynýyn onyń kúsheıgen nemese qaıtalanǵan kezinde emdeý.
Naýqasta eki kúnnen artyq beliniń aýyrsynýy bolsa, arqasynyń nemese aıaqtarynyń jaǵynan sımptomdary kúsheıse nemese úıdegi 4 aptalyq emdeýden keıin de saqtalsa, dárigerge kóriný qajet. Obektıvti tekserý jáne zertteýdiń kórnekilik ádisteri naýqastyń jaǵdaıy týraly jańa aqparat berip, ári qaraı emdeý taktıkasy jóninde durys sheshim qabyldaýǵa kómektesedi.
Eger beldiń jeńil nemese ortasha aýyrsynýynyń eshqandaı kúrdeli sebebi anyqtalmasa (bul 85% jaǵdaıda bolady), naýqasqa úıdegi emdeýdi jalǵastyrýyna keńes beriledi. Aýrýdyń sımptomdaryn ýshyqtyrmasa, kúndelikti arqany nyǵaıtatyn jattyǵýlardy oryndaý usynylady. Steroıdty emes qabynýǵa qarsy preparattar, jyly ylǵal basý, ýqalaý paıdaly bolady.
Eger aýyrsyný kúshti bolsa, dáriger opıattar tobynan aýyrsynýdy basatyn dárilerdiń qysqa merzimdik kýrsyn, steroıdtardyń (gormondardyń) epıdýraldyq ınektsııalaryn, nemese bulshyq ettik relaksanttardy usynýy múmkin. Bul preparattardyń oń áserimen qatar qarymdy zııandy jáne janama áserleri de bar.
Eger naýqasta negizgi aýrý bolsa – mysaly, dıskiniń jaryǵy, omyrtqa baǵanynyń tarylýy, ankılozdyq spondılıt, osteoartrıt, qaterli isik nemese ınfektsııa bolsa, osy aýrýlardy emdeý úshin naýqas tıisti mamandarǵa barýy tıis.
Operatsııa
Beldiń aýyrsynýyn emdeý úshin operatıvtik emdeý sırek qoldanylady; kópshilik jaǵdaıda aýyrsynýdyń sebebin hırýrgııalyq túrde joıý múmkin emes, sebebi, ol belgisiz. Operatıvtik emdeý omyrtqa baǵanynyń tómengi bóliginde buzylystary bar adamdardyń 1%-nan az sanynda jasalady. Omyrtqa baǵanynyń tómengi bóliginde jasalatyn operatsııalardyń kópshiligi dısk jaryǵyna qatysty oryndalady. Sonymen qatar, dıskiniń jaryǵy bar adamdardyń kópshiligine operatsııa qajet bolmaıdy. Kóbinese, dısk jaryǵyna qatysty operatsııa dıskiniń buzylystary aýyr jáne jeke túrdegi quıańǵa aparǵanda jasalady.
Operatıvtik emdeý kelesi jaǵdaılarda oryndalady:
- Jaraqattyń nátıjesindegi omyrtqanyń synyqtary.
- Julyn sarysýynyń ınfektsııalary .
- «Omyrtqa baǵanynyń turaqsyzdyǵy» jaǵdaıy – mysaly, spondılolız jáne spondılolıstez.
- Julynnyń isigi.
Operatıvtik emdeýdiń nusqalary
Omyrtqa baǵanynyń tómengi bóliginde jasalatyn operatsııalardyń nusqalary ár túrli jáne omyrtqa baǵanynyń tómengi bóligindegi máselelerdiń sebebine baılanysty bolady.
Dıskiniń jaryǵyna qatysty operatsııa kezinde julyndy nemese nerv túbirshegin qysatyn dıskiniń zattegi alynyp tastalady.
Julyndyq kanaldyń tarylýyna qatysty operatsııalar (julyndy omyrtqaǵa artrodez jasaýmen (býyndy bekitý) nemese jasamastan dekompressııalaý (qysymyn azaıtý)) kezinde tarylǵan julyn kanalynyń keńeıýi júrgiziledi jáne julynnyń nemese túbirshekterdiń qysylýy joıylady.
Spondılolıstez jáne «omyrtqa baǵanynyń turaqsyzdyǵynyń» basqa kórinisterine qatysty omyrtqany ankılozdaý operatsııasy kezinde (artrodez) omyrtqalar julynǵa nemese túbirshekterge qysymyn azaıtýy úshin bir-birimen qosylady.
Julynnyń isikterine qatysty operatsııalarǵa isikti artrodez jasaýmen nemese jasamastan alyp tastaý jáne turaqtandyrý jatady.
Omyrtqanyń ınfektsııalyq zaqymdanýyna qatysty operatsııalar kezinde ony artrodez jasaýmen nemese jasamastan hırýrgııalyq óńdeý júrgiziledi.
Dıskiniń jaryǵy boıynsha operatsııa jasaý qajet pe?
Bul aqparat naýqasqa óziniń nusqasyn túsinýge kómektesedi – dárigermen birge sheshim qabyldanatyn nemese tolyǵymen onyń usynystaryn oryndaıtyn jaǵadaılarda.
Dıskiniń jaryǵyn hırýrgııalyq emes nemese operatıvtik tásildermen emdeýge bolady. Sheshim qabyldaı otyryp, kelesi tustardy eskerý qajet:
Dısk jaryǵynyń kóptegen jaǵdaılary emdelip, jazylady, jáne aýyrsyný birneshe aı boıy tynyshtyq, medıkamentozdyq emdeý, ınektsııalar jáne reabılıtatsııa sekildi hırýrgııalyq emes emdeýden keıin azaıady. Hırýrgııalyq emes emdeý aýrýdyń sımptomdaryn edáýir azaıtýǵa jáne naýqastyń kúndelikti qyzmetine oralýyna kómektesedi.
Eger dıskiniń jaryǵynyń saldarynan naýqasta kúshti aýyrsyný nemese jambasta jáne aıaqtyń uıyp qalýy (quıań) bolsa, operatsııa jeńildetý ákeledi.
Eger aıqyndalǵan quıań bir aıdan artyq sozylsa, operatıvtik emdeý týraly oılaný qajet. Operatıvtik emdeýden keıin aýyrsyný tezirek ótýi yqtımal. Biraq, tájirıbege saı hırýrgııalyq emes emdeýdiń 4-8 jylynan keıingi nátıjeler hırýrgııalyq emdeýdiń nátıjelerimen uqsas keledi.
Omyrtqany quraıtyn súıekter bir-birinen amortızatsııalaıtyn (soǵylýdy jumsartatyn) shaǵyn dıskilermen bólingen. Pishini jaǵynan dıskiler dóńgelek jáne jalpaq, tyǵyz syrtqy qabatymen (kapsýla nemese saqına), olar silikpe tárizdi zattekti (ıadrony) qorshap turady. Bul dıskiler saý bolǵanda, amortızator (soǵylýǵa jumsartqy) sekildi áreket etedi jáne omyrtqaǵa ıkemdilik beredi. Dısk jaraqattyń saldarynan, tabıǵı tozýdan, qartaıýdan nemese aýrýdyń saldarynan zaqymdalǵan kezde olar ózgeshe túrde shyǵyńqy bolyp nemese jarylýy múmkin. Bul jaǵdaı dıskiniń jaryǵy nemese protrýzııasy atalady.
Dıskiniń jaryǵy nemese protrýzııasy julynnan nerv taramdarynyń ajyraǵan jerinde nervti qysýy múmkin. Mundaı qysý aýyrsynýdy, uıyp qalýdy, shanshýdy, álsizdikti nemese aıaqtyń refleksterin joǵaltýdy týyndatýy múmkin. Bul kezde keıde belde aýyrsyný paıda bolady. Biraq, kóptegen jaǵdaıda dıskiniń jaryǵynyń sımptomdary bolmaıdy. Eger MRT-zertteýinde dıskiniń jaryǵy bolsa, dáriger bul zertteý nátıjesin medıtsınalyq tekserip,qaraýdyń nátıjesimen muqııat salystyryp, sımptomdardyń sebebi MRT kezinde anyqtalǵan dıskiniń jaryǵy bolýyna kóz jetkizedi.
Qandaı jaǵdaıda dısk jaryǵynyń hırýrgııalyq emes emdeýi qoldanylady?
Kópshilik jaǵdaıda dıskiniń jaryǵy hırýrgııalyq emes emdeýdiń birneshe aıynan keıin emdelip, jazylady. Hırýrgııalyq emes emdeýge jatatyndar: qysqa merzimdik tynyshtyq kúı, aýyrsynýdy dárimen basý jáne emdik dene shynyqtyrý, sondaı-aq, dáriger taǵaıyndaǵan jattyǵýlar kesheni. Dıskiniń jaryǵyna shaldyqqan naýqastardyń shamamen 50% - 1 aıdan keıin, al kópshiligi - 6 aıdan keıin saýyǵady. Tek naýqastardyń 10%-da - 5 aptadan keıin kúshti aýyrsyný saqtalady, bul kezde operatıvtik emdelý qajettigi týyndaıdy.
Eger hırýrgııalyq emes emdeýdiń 6 aptasynan keıin naýqastyń jaǵdaıy jaqsarsa, bul onyń organızminiń ári qaraı operatsııasyz saýyǵý múmkindigin kórsetetin oń belgi sanalady. Kóbinese, organızm dıskiniń zattegin ózi joıady, bul nervtiń qysylýyna baılanysty týyndaǵan aýyrsynýdy jáne basqa sımptomdardy azaıtady. Bul úrdis rezorbtsııa atalady.
Dısk jaryǵyna qatysty operatsııa qashan jasalady?
Operatıvtik emdeý dısk jaryǵy aýrýyna shaldyqqan adamdardyń shamamen, 10 paıyzyna jasalady. Dárigerlerdiń kópshiligi, ádette, operatıvtik emdeýdi qoldanýdy qarastyrýdyń aldynda 1-3 aı kútedi. Eger osy ýaqyt ishinde hırýrgııalyq emes emdeý ádisterimen naýqas tabyssyz emdelse, operatsııa týraly oılaný qajet. Keıde dıskiniń jaryǵy 6 aıdan astam ýaqyt boıy aýyrsynýdy, álsizdikti nemese uıyp qalýdy týyndatady, bul jaǵdaıda nervtiń qaıtymsyz zaqymdanýy paıda bolýy múmkin, jáne mundaı adamdarda operatıvtik emdeýdiń paıdasy az bolady.
Dısk jaryǵyna qatysty operatsııa aýyrsynýdy azaıtý jáne qımyldar men qyzmettiń kólemin qalpyna keltirý maqsatynda jasalady. Operatıvtik emdeý kelesi jaǵdaılarda kórsetilgen:
- Naýqasty aıaqtaǵy aýyrsyný mazalaıdy, sondaı-aq, álsizdik jáne kúndelikti belsendiliktiń shektelýi bar.
- Obektıvti tekserý nátıjeleri naýqastan álsizdikti, qımyldyń qalypty kóleminiń shektelýin, sezimtaldyqtyń buzylysyn nemese refleksterdiń ózgerýin anyqtaıdy.
- Magnıttik -rezonanstyq tomografııa (MRT), kompıýterlik tomografııa nemese mıelogramma
sekildi dıagnostıka ádisteri dıskiniń jaryǵyn operatsııalyq jolmen emdeý qajettigin kórsetedi.
Dısk jaryǵyna qatysty operatsııa kelesi jaǵdaılarda jasalady:
- Dıskiniń jarylýy nemese nerv túbirtekteriniń qysylýynyń sebebi bolatyn dısk zatteginiń bos bólikterin alyp tastaý. Eger quıańnyń kúshti aýyrsynýy hırýrgııalyq emes emdeýdiń 4-6 aptasynan keıin ótpese, dáriger naýqasqa operatıvtik emdeýdi usynýy múmkin.
- Nervtiń kúrdeli zaqymdanýyn týyndatqan dıskiniń jaryǵy nemese protrýzııasy. Nervtiń zaqymdanýyna tán sımptomdar aıaqta seziledi jáne oǵan álsizdik, koordınatsııany joǵaltý nemese sezimtaldyqty joǵaltý jatady.
- Tek hırýrgııalyq jolmen emdep, jazýǵa bolatyn súıektiń qurylymdyq buzylystary (bul jaǵdaılarda hırýrgııalyq emes emdeý orynsyz bolady).
Dıskiniń jaryǵy kezinde qandaı operatsııalar jasalady?
Dısk jaryǵy kezinde asa jıi jáne jaqsy zerttelgen operatıvtik aralasýǵa jatatyndar:
Dıskektomııa – bul nerv túbirtegin nemese julyndy qysyp turǵan dıski jaryǵynyń zattegin alyp tastaý. Bul operatsııa, sondaı-aq, dıskiniń protrýzııasynda nemese jarylýynda jasalady. Dıskektomııa - hırýrgııalyq emes emdelýi tabyssyz bolǵan, eńbekke qabiletinen aıyratyn kúshti aýyrsynýy bar adamdar úshin operatıvti emdeýdiń asa tıimdi túri.
Lamınotomıa jáne lamınektomııa – bul operatsııalar omyrtqanyń jasqa baılanysty týyndaıtyn julynnyń jáne/nemese julyn túbirtekteriniń qysylýyn azaıtý maqsatynda jasalady. Lamınotomııa kezinde julynnyń ústinde qorǵanys doǵalyn quraıtyn omyrtqalardyń juqa bóliginiń úlesi alynyp tastalady (lamina – nemese plastına atalatyn); lamınektomııa kezinde jeke omyrtqalardyń ústindegi plastınka tolyqtaı alynyp tastalady, sondaı-aq, keıde omyrtqalardyń sańylaýy, julyn sarysýy ótetin julyn kanalyn taryltatyn qalyńdaǵan tin kesiledi. Bul operatsııalardyń kez kelgeni dıskektomııamen qatar nemese ózdiginshe oryndalýy múmkin.
Teri arqyly dıskektomııa jaryqtyń julyn kanaly arqyly shyǵyp turýyn quraıtyn dısk protrýzııasynda qoldanylady. Bul operatsııa kezinde arqadaǵy kishkentaı tilik arqyly arnaıy aspap engiziledi; odan keıin dıskiniń jaryǵy kesiledi nemese drenaj jasalady, bul kezde onyń ólshemi azaıady. Teri arqyly dıskektomııa ashyq dıskektomııaǵa qaraǵanda tıimdiligi tómen operatsııa sanalady, qazirgi kezde ol sırek qoldanylady.
Dısk jaryǵyna qatysty opreratsııalardyń qosarlanǵan qaýipteri qandaı?
Dıskektomııa jáne mıkrodıskektomııa – dısk jaryǵy kezindegi operatsııalardyń jıi túrleri – olar ádette, jaqsy kóterimdi jáne asqynýy sırek. Biraq, operatsııa kezinde nerv túbirtekterin nemese julynnyń qurylymdaryn zaqymdaýdyń azdaǵan qaýpi bar. Keıbir naýqastarda operatsııa aýmaǵynda úlken tyrtyq qalady. Sondaı-aq, operatsııadan keıingi ınfektsııalyq asqynýlar qaýpi de bar, olar burynǵy zaqymdanýdy ýshyqtyrýy múmkin. Infektsııalyq asqynýlardy emdeýde úrdisterdi toqtatý úshin antıbıotıkter jáne qosymsha operatsııalar qajet bolýy múmkin.
Kez kelgen operatsııa qaýippen qosarlanady. Sonymen qatar, jalpy narkozǵa tán qaýpterdiń saldarynan emdeýshi dáriger jáne medıtsına qyzmetkerleri naýqastyń jaǵdaıyn operatsııa kezinde jáne odan keıingi kezeńde muqııat qadaǵalaıdy.
Dısk jaryǵy kezindegi operatsııalar qanshalyqty tıimdi?
Uzaq ýaqyt boıǵy, adamnyń ádettegi belsendiligin buzatyn, kúshti áserli aýyrsynýdy basatyn quraldardy qajet etetin sımptomdar baıqalatyn adamdar operatsııadan edáýir jeńildik alady. Zertteýlerge saı, operatıvti emdeý tómengi-beldik dısk jaryǵynan týyndaǵan orta dárejeli quıańy bar adamdarda joǵary, oń nátıje beredi. Hırýrgııalyq emdeýdiń nátıjelerin 5 jyldyq ǵylymı zertteýine engizilgen 402 adamnyń ishinde hırýrgııalyq emes emdeý qabyldaǵan adamdardyń 56% salystyrǵanda, 70%-da túbegeıli sımptomdar boıynsha jaqsarý baıqalǵan.
Keıbir adamdar operatsııaǵa ómirlik jaǵdaılary tez saýyǵýdy talap etkende barady. Dene eńbegimen aınalyspaıtyn adamdar úshin qalypty qyzmetine oralý 2-4 aptadan keıin bolady, dene eńbeginiń adamdaryna 8-12 apta qajet bolady.
Kóptegen adamdar kúndelikti qyzmetin operatsııadan keıin jýyq arada jalǵastyrady. Keıbir jaǵdaıda dáriger naýqasqa operatsııadan keıingi reabılıtatsııa kýrsyn usynýy múmkin, oǵan arnaıy emdik dene shynyqtyrý jáne úıde oryndaıtyn jattyǵýlar kiredi.
Emdeýdiń qandaı ádisteri bar? Kelesi nusqalary bar:
- hırýrgııalyq emes emdeýdi qoldanyp kórý (mysaly, tynysh kúıde bolý, fızıo-emdeý jáne dene jattyǵýlary, sondaı-aq, dárilik quraldar).
- Operatsııa jasaý.
Dısk jaryǵyn operatıvtik emdeýdi qoldaıtyn pikirler
- Naýqasta eńbekke qabiletti joǵaltýǵa aparatyn kúshti aýyrsyný, aıaǵynyń uıyp qalýy nemese álsizdigi.
- Aıaǵy jaǵynan sımptomdar 4 aptalyq hırýrgııalyq emes emdeýden keıin azaımaıdy.
- Nerv túbirteginiń qysylý belgileri kúsheıgen (aıaqtaǵy aýyrsyný kúsheıgen, sezimtaldyqtyń joǵalýy aıqyndalǵan, saldaný nemese kúsheıgen álsizdik, koordınatsııany joǵaltý, refleksterdi tolyqtaı joǵaltý).
- Naýqastyń jumysy eńbekke qabiletin tez qalpyna keltirýdi talap etedi
- Operatsııadan keıingi birneshe apta boıy reabılıtatsııa rejımin muqııat oryndaı alý.
Dısk jaryǵyn operatıvtik emdeýge qarsy pikirler
- Naýqas dısk jaryǵynan jazylý úshin fızıo-emdeý, jattyǵýlar, dárilik quraldar kiretin hırýrgııalyq emes emdeý ádisterin tańdaıdy.
- Naýqastyń sımptomdaryn joıýǵa opreratsııanyń kepildigi joq.
- Operatıvtik emdeýdiń hırýrgııalyq emes emdeýge qaraǵanda uzaq ýaqytqa kepildigi joq.
- Operatsııa ınfektsııalyq asqynýlarmen, baıaý jazylýymen, qosymsha operatsııalar qajet bolýy qaýpimen qosarlanǵan.
- Kez kelgen operatsııada júrek talmasy (mıokard ınfarkti) sekildi asqyný bar.
- Naýqasqa qaıta operatsııa qajet bolmaýynyń kepildigi joq.
Emdeýdiń basqa túrleri
Naýqas dárigermen birge beldiń aýyrsynýynyń denelik, psıhologııalyq, tájirıbelik jáne balamaly emdeý ádisteriniń birin tańdap alady. Bireýler qysqa merzimdik emdeýdi unatsa, basqalar beldiń sımptomdaryn ómir boıy ózdiginshe emdeý quraldaryn qalaıdy.
Keshendi emdeý jáne reabılıtatsııa baǵdarlamalary
Beldiń sozylmaly aýyrsynýyn birikken durys emdeý ádisterin izdeýdegi ońtaıly sheshim – ıntegratsııalyq baǵdarlama. Keshendik reabılıtatsııalyq baǵdarlamalar emdik ádistemelerdiń jáne mamandardyń alýan túrin usynady. Mundaı baǵdarlama beldiń sozylmaly aýyrsynýyn emdeýdiń asa tıimdi ádisi sanalady.
Beldiń aýyrsynýyn joıýǵa qatysty dene jattyǵýlary - beldiń sozylmaly aýyrsynýyn emdeýdiń jáne baqylaýdyń eki tıimdi ádisiniń biri. Kúndelikti dene jattyǵýlary arqanyń aýyrsynýyn tıimdi joıyp, beldegi aýyrsynýdy uzaq ýaqytqa azaıtýǵa aparady.
Psıho-emdeý beldiń jiti jáne sozylmaly aýyrsynýyn, eńbekke qabiletsizdikti azaıta alady.
Julyndy yntalandyrý beldiń kúshti, sozylmaly aýyrsynýy jaǵdaıynda qoldanylýy múmkin.
Beldiń aýyrsynýyn emdeýdiń tájirıbelik emdeý ádistemeleri
Beldiń aýyrsynýynan zardap shegetin adamdar úshin udaıy jańa tájirıbelik ádister ázirlenip, usynylady. Eger naýqas osyndaı ádisti qoldanǵysy kelse, dárigerden mindetti túrde bul emdeýdiń tıimdiliginiń jáne qaýipsizdiginiń ǵylymı dálelderi týraly, sondaı-aq, osy ádistemeni óziniń qoldaný nátıjesi týraly surańyz. Tómende keltirilgen emdeý ádistemeleri tájirıbelik sanalady jáne keńinen qoldanylmaıdy. Olar uzaq ýaqyt boıy zerttelmegen, biraq, beldiń aýyrsynýynyń keıbir túrlerin emdeýde bolashaqty ádis retinde kórsetilgen.
- Dısk ishilik elektrotermııalyq emdeý (VDET) – zaqymdanǵan omyrtqa dıskiniń saldarynan týyndaǵan beldiń sozylmaly aýyrsynýyn emdeıdi.
- Botýlındik toksın (Botoksa) ınektsııalar beldegi aýyrsynatyn bulshyq et túıilýin basýǵa kómektesedi.
- Omyrtqalardyń aksıaldyq dekompressııasy arqanyń omyrtqa dıskileriniń qysylýynan bolatyn aýyrsynýdy basýǵa kómektesedi.
Beldiń aýyrsynýyn keshendi emdeýde jáne ózdiginshe emdeýdegi qosymsha ádister
Tómende keltirilgen qosymsha emdeý ádisteri beldegi aýyrsynýdy azaıtý úshin qoldanylady.
- Ýqalaý beldiń jiti jáne sozylmaly aýyrsynýyn azaıtýdyń tıimdi ádisi, ásirese, arqaǵa kútim jasaý ádisterine úıretýmen, jattyǵýlarmen birge.
- Manýaldyq osteopattyq emdeý jaqsy zerttelmegen, biraq, beldiń aýyrsynýyn emdeý úshin bolashaqty ádisteme sanalady.
- Akýpýnktýra (ınemen emdeý) – ǵylymı zertteýlerdiń sońǵy júıelik sholýyna saı akýpýnktýranyń beldiń aýyrsynýyn emdeýdegi tıimdiligi dáleldenbegen.
- Antıdepressanttar kómegimen relaksatsııa ádistemesi bulshyq et shıryǵýyn jáne depressııany azaıtýǵa kómektesedi.