Mazmuny
Oıyqjara aýrýy — bul kezde adamnyń asqazanynyń jáne/nemese ultabarynyń (qaqpadan keıin keletin ash ishektiń bastapqy bóligi) qabyrǵasynda tereń aqaýlar men oıyq jaralar paıda bolady.
Adamnyń asqazan-ishek joldary
Kóbinese, oıyq jaralar asqazannyń nemese ultabardyń silemeı qabatynda paıda bolady, ıaǵnı, asaqazan qabyrǵasynyń betkeri qabatynda. Alaıda, oıyq jaralar tereńirek qabatta da paıda bolýy múmkin (bulshyq ettik jáne/nemese sirnelik).
Asqazandaǵy nemese ultabardaǵy oıyq jara aýrýy – asqazannyń nemese ash ishektiń joǵarǵy bóliginiń (ultabar) silemeı qabatyndaǵy tereń aqaý.
Oıyq jara – asqazan qabyrǵasynyń silemeı qabatynyń qabynǵan tereń aqaýy. Qabyný, ınfektsııalyq nemese qaterli jaǵdaılardan týyndaıdy.
Asqazannyń nemese ultabardyń oıyq jara aýrýynyń damýynyń basty sebebi - Helicobacter pylori (H.pylori) bakterııasy. Asqazannyń oıyq jarasynan zardap shegetin adamdardyń kópshiliginde bul bakterııalar asqazan-ishek joldarynda ómir súredi. Degenmen, asqazanynda H.pylori. bakterııasy tabylǵan adamdardyń barlyǵynda oıyq jara aýrýy damı bermeıdi.
Asqazannyń nemese ultabardyń oıyq jara aýrýynyń paıda bolýynyń jáne damýynyń qaýpin arttyratyn faktorlardy áser etýge bolatyn jáne áser etýge bolmaıtyn túrge bólýge bolady:
Áser etýge bolatyn faktorlarǵa jatatyndar:
· Júıkelik-psıhıkalyq faktorlar (kúızelister). Asqazanda tuz qyshqylynyń óndirilýi, sondaı-aq, onyń qımyldaý qabileti júıke júıesiniń jaǵdaıymen ózara baılanysta. Oıyq jara aýrýyna shaldyqqan naýqastardyń 50-60 paıyzynda nevrozdar men depressııalar baıqalady.
· Alkogoldi shamadan artyq tutyný
· Atsetılsalıtsıl qyshqylyn (aspırındi), ıbýprofendi, naproksendi, nemese basqa steroıdty emes qabynýǵa qarsy preparattardy (NPVP) udaıy qabyldaý. Aspırındi nemese basqa NPVP keıde qabyldaý qaýipsiz.
· Temeki shegý
Áser etýge bolmaıtyn faktorlarǵa jatatyndar:
- Tuqym qýalaý
- Naýqastyń jynysy men jasy
Kishi oıyqjaralar qandaı da bir sımptomdardy týyndatpaıdy. Al keıbir oıyqjaralar kúrdeli qan ketýin týyndatady.
Asqazannyń nemese ultabardyń oıyq jara aýrýyna kelesiler tán:
· Ishtiń joǵarǵy bóliginde (epıgastraldyq aýmaq) kúıdiretin, syzdaıtyn, ustama tárizdi aýyrsyný. Ádette, asqazannyń oıyq jarasynda aýyrsyný tamaq ishkennen keıin 30-60 mınýt ótkende paıda bolady, al ultabardyń oıyqjarasynda aýyrsyný ash qarynǵa paıda bolady - “ashtyq aýyrsyný ”, tamaq ishkennen keıin basylyp, 2-3 saǵat ótkennen keıin qaıta paıda bolady, sondaı-aq, túngi aýyrsynýlar.
· Júrek aınýy jáne qusý. Qusqannan keıin jeńildeý sezimi paıda bolady, aýyrsyný azaıady nemese joıylady.
· Qyjyl (kúıdirý sezimi, óńeshtiń boıymen taralatyn)
· Qan aralas nemese tym qoshqyl nájis
· Salmaq joǵaltý
· Jıi ish qatýy
Asqazannyń nemese ultabardyń oıyq jarasyn anyqtaý oıyq jaranyń ólshemi men ornalasqan jerin anyqtaýǵa, sondaı-aq, helıkobakterıozdy (Helicobacter pylori qozdyrǵyshyn), asqazannyń qyshqyldyǵyn anyqtaýǵa negizdeledi.
Arnaıy dıagnostıka ádisi - fıbrogastrodýodenoskopııa (FGDS). Ádis asqazan qabyrǵasynyń nemese ultabardyń betkeri qabatyn (silemeı qabyǵy) óńesh arqyly asqazanǵa engiziletin zondpen qaraý.
Fıbrogastrodýodenoskopııa (FGDS) – aqaý izdeý úshin asqazan men ultabarǵa óńesh arqyly endoskopty (shaǵyn ıilgish tútik, ushynda kamera men shamy bar) engizý. Bul kezde kóptegen oıyq jara aýrýlarynyń negizgi sebebi - Helicobacter Pylori bakterııalaryn anyqtaý úshin arnaıy bıopsııalyq qysqysh arqyly tin úlgileri de alynady. Endoskopııa protsedýrasy kezinde oıyqjaradan kúshti qan ketýi bolsa, aýyrsynýdy basatyn ýkol salynýy múmkin.
Bul ádis asqazannyń nemese ultabardyń silemeı qabyǵynyń betkeri qabynýy bolatyn gastrıt pen gastrodýodenıtten oıyqjarany ajyratýǵa kómektesedi.
Asqazannyń nemese ultabardyń silemeı qabatyndaǵy qabyný úrdisi ádette, shaǵyn (dıametri birneshe sm) dóńgelek túzilis, shetteri kóterińki, bul qarqyndy qabynýdy bildiredi (qabyný beli).
Helıkobakterıozdy anyqtaý úshin eki negizgi ádis qoldanylady:
- Mıkroskoptyń kómegimen asqazannyń silemeı qabaty tinderinde bakterııalardy anyqtaý
- Naýqastyń qanyndaǵy Helicobacter pylori qarsy antıdenelerdi anyqtaý (bógde organızmderdi, mysaly, bakterııalar men vırýstardy anyqtap, joıatyn qandaǵy aqýyzdy qosylystar).
Durys jáne tıimdi emdeýdi taǵaıyndaý úshin FGDS kezinde asqazannyń rN-metrııasyn júrgizedi (qyshqyldyq deńgeıin anyqtaý).
Oıyq jara aýrýyn emdeýdiń negizgi bólikteri:
· helıkobakter ınfektsııasyn joıýǵa baǵyttalǵan emdeý,
· asqazannyń qyshqyldyǵyn azaıtýǵa jáne oıyq jaraǵa óń bitirýdi yntalandyrýǵa baǵyttalǵan emdeý,
· emdám ustaný.
Oıyq jara aýrýyn emdeý onyń aýyrlyq dárejesine baılanysty jáne konservatıvti (naýqastyń aýrý tártibin ońtaılandyrý, emdámdik usynystardy qadaǵalaý, antıbıotıkterdi jáne sóldenýge qarsy preparattardy qoldaný) nemese hırýrgııalyq (aýrýdyń asqynǵan túrlerinde) joldary bolady.
Oıyq jara aýrýyn dárilermen emdeýge asqazannyń tuz qyshqylynyń bólinýin azaıtatyn preparattar kiredi. Eger oıyq jara Helicobacter rylor juqpalanýdan bolsa, dáriger qosymsha túrde antıbakterıaldyq preparattardy keminde, 7 kúnge taǵaıyndaıdy.
Asqazannyń nemese ultabardyń oıyq jarasyn emdemese, qaıtalanýy múmkin. Alaıda, dárigerdiń barlyq taǵaıyndaýyn qadaǵalaýda, berilgen dárilerdi ýaqytyly qabyldaýda H.Pylori ınfektsııasyn tolyq emdep jazýǵa bolady jáne qaıtalaný múmkindigi aıtarlyqtaı azaıady.
· ishki qan ketýi
· asqazan qaqpaǵynyń sańylaýynyń tarylýy (obstrýktsııasy)
· ish qýysyndaǵy qabyný (perıtonıt)
· Asqazannyń nemese ultabardyń perforatsııasy (asqazan nemese ultabar boıy ótetin sańylaý tin perforatsııasy atalady.)
Asqazannyń nemese ultabardyń oıyq jara aýrýy tótenshe jaǵdaılarǵa aparýy múmkin. Qan ketý belgisi bolýynda nemese bolmaýynda ishtegi kúshti aýyrsyný asqazan nemese ultabarda oıyq jaranyń tesilýin kórsetýi múmkin. Qoshqyl tústi suıyqtyqpen qusý nemese qara nájistiń bolýy kúrdeli qan ketýin kórsetýi múmkin.
Qashan dárigerdiń kómegine júginý qajet
Birden dárigerge kórinińiz, eger:
· Ishtiń joǵarǵy bóliginde (epıgastrııde) kenet, kúrt aýyrsyný paıda bolsa
· Júrek aınýy, qan aralas qusý baıqalsa
· Aıqyn álsizdik baıqalsa
· Nájiste qan aralasqan
Aspırın qabyldaýdan alshaq bolyńyz
· Temeki shegýdi qoıyńyz
Alkogol tutynýdy shekteńiz.
Aqparat kózi: AQSh Ulttyq densaýlyq ınstıtýttarynyń málimetter qory:
http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/
Materıaldy daıyndaǵandar: Olga Lı, HealthSity jobasynyń derbes úılestirýshisi
Ilshat Mahpırshaev, HealthSity jobasynyń derbes úılestirýshisi
Redaktsııalyq alqa:
Almaz Sharman, medıtsına professory
Lázat Aqtaeva, m.ǵ.d.
Shyńǵys Jumaǵulov, zdrav.kz portalynyń kontent-menedjeri