Mazmuny
Alyp jasýshaly arterııt (AJA) – bul egde jastaǵy adamdarda ortasha jáne iri arterııalardyń júıeli qabyný aýrýy, bas aýyrýymen jáne tumaýdaǵydaı sımptomdarmen qosarlanady. Sondaı-aq, ol samaılyq nemese kranıaldyq arterııt (Horton aýrýy) retinde de belgili.
Alyp jasýshaly arterııt betkeri samaılyq arterııanyń isinýin jáne qalyńdaýyn týyndatýy múmkin. Betkeri samaılyq arterııa – bul syrtqy uıqy arterııasynyń juqa sońǵy saǵasy.
Aýrý tek 50 jastan asqan eresekterde paıda bolady, negizinen, egde jastaǵy adamdardy zaqymdaıdy, kóbinese, erlerge qaraǵanda áıelder jıi shaldyǵady.
AJA kezinde bassúıektiń arterııalary, kóbinese, samaı arterııalary, sondaı-aq, kózdiń arterııalary zaqymdanady, demek AJA kózdiń kórmeýine aparýy múmkin. Kórýdi joǵaltýdy ýaqytyly anyqtaýmen jáne emdeýmen aldyn alýǵa bolady.
Qazirgi kezeńde aýrýdyń sebepteri anyqtalmaǵan.
- Qaıtalanatyn kúshti bas aýyrýy
- Dene temperatýrasynyń artýy (38- 39 S)
- Bet aýmaǵyndaǵy jiti aýyrsyný, sóıleý kezinde nemese tamaq ishkende paıda bolatyn tildegi jáne shaınaý bulshyq etiniń aýyrsynýy
- Bulshyq ettegi revmatıkalyq aýyrsyný (revmatıkalyq polımıalgııa)
- álsizdik, enjarlyq, dene salmaǵyn joǵaltý
- uıqynyń buzylýy, depressııa
- qabynǵan arterııadaǵy qannyń soǵýynyń bolmaýy
- zaqymdanǵan arterııanyń ústindegi teriniń qyzarýy
- aýyr jaǵdaıda arterııanyń zaqymdanǵan bólikteriniń ústindegi teriniń gangrenanyń damýy (osy bóliktiń terisiniń tirshiligin joıýy)
- kórýdiń buzylystary.
Aýrýdyń bastapqy kezinde dıagnozdy qoıý qıyn, sebebi, bul aýrý týraly málimetter az.
Bastyń arterııalarynyń betkeri arterııalary uzyndyǵy boıyna birkelki emes túrde tyǵyzdalady, ırektelip, dóńestenedi, ústinen basqanda jalpaq túrge aýyspaıdy.
Egde jastaǵy naýqastyń jalpy qan taldaýynda:
- erıtrotsıtterdiń shógý jyldamdyǵynyń kúrt artýy (SOE > 50 mm/ch)
- gıpohromdyq anemııa.
Dıagnozdy naqtylaý úshin ótkizý qajet:
- kontrastylyq zattekti engizýmen samaı arterııasynyń rentgenologııalyq zertteýi (samaı arterııasynyń angıografııasy)
- zaqymdanǵan samaılyq jáne/nemese basqa arterııanyń bıopsııasy (anyqtaý maqsatynda organızmnen tirshilik etýinde jasýshalardy nemese tinderdi (bıoptat) alý ádisi), ári qaraı tinniń úlgisine mıkroskopııalyq zertteý júrgiziledi
- oftalmoskopııa – arnaıy aspaptar (oftalmoskop nemese fýndýs-lınzalar) kómegimen kóz túbin qaraý, bul torqabyqty, kórý nervisiniń dıskin, kóz túbiniń tamyrlaryn baǵalaýǵa múmkindik beredi).
Emdeýdi erte bastaý qajet, sebebi, aýrý kórýdi joǵaltýǵa aparýy múmkin.
Búginde AJA emdeýdiń eń tıimdi tásili - kortıkosteroıdtardy (gormondardy) qoldaný. Emdeý shemasyn dáriger taǵaıyndaıdy. AJA kúmán bolsa da gormondardy taǵaıyndaý negizdelgen. Ádette, emdeý bastalǵannan keıin sımptomdar tez joıylady.
AJA kezinde naýqastar úshin boljamy - oń. Ádette, aýrý ólim-jitimge aparmaıdy. Aýrýdyń barysy meńdeıdi, biraq, ýaqytyly bastalǵan emdeý naýqastyń jaǵdaıyn turaqtandyrady.
- kórýdi ishinara nemese tolyǵymen joǵaltý
- ınsýlt
- mıokard ınfarkti
- aortanyń qabattanatyn anevrızmasy
Uzaq ýaqyt boıy bas aýyrýy bolsa, jáne olar ótpeıtin bolsa, nemese AJA basqa sımptomdary bolsa, dárigerge kóriný qajet.