Mazmuny
Adam papıllomasynyń vırýsy (APV) – súıelderdiń sebebi bolatyn vırýstardyń keń taralǵan toby. APV júzden astam túri bar. Olardyń kópshiligi qaýipsiz, tek 30 jýyq túri qaterli isiktiń damý qaýpin arttyrady. Olar ádette, jynystyq aǵzalardy zaqymdaıdy, juqpaly jynystyq seriktesten jynystyq qatynasta juǵady. Qaterli isikti damytý qaýpi tómen (tómen onkogendi qaýip) jáne qaterli isikti damytý qaýpi joǵary (joǵary onkogendi qaýip) bolyp bólinedi. Tómen onkogendi qaýipti APV jynystyq aýmaqtaǵy súıelderdiń sebebi bolady. joǵary onkogendi qaýipti APV áıelderde jatyr moınynyń, výlvanyń, inshektiń jáne aınalshyqtyń qaterli isiginiń sebebi bolýy múmkin. Erlerde penıs pen aınalshyqtyń qaterli isiginiń sebebi bolýy múmkin.
Kópshilik adamdarda APV juqqanda jynystyq aýmaqta súıel paıda bolady, basqalarda sımptomdary bolmaýy da múmkin. Dáriger súıelderdi emdeý nemese alyp tastaýy múmkin. Áıelderde Papanıkolaý boıynsha juǵyndy alynady (Pap-test), ol qaterli isikke aparýy múmkin jatyr moınyndaǵy ózgeristerdi anyqtaýy múmkin.
Prezervatıvterdi durys qoldaný APV taralýyn tolyq joımasa da, edáýir azaıtady. Vaktsına egý APV keıbir túrlerinen qorǵaıdy, onyń ishinde, qaterli isikke aparatyn túrlerinen.
jynystyq aýmaqtaǵy súıel – teridegi jáne jynystyq múshelerdiń silemeı qabatyndaǵy jumsaq ósindiler. Olar penıste, výlvada, úrpide, inshekte, jatyr moınynda, aınalshyqtyń mańynda jáne ishinde bolýy múmkin.
jynystyq aýmaqtaǵy súıel – jynystyq jolmen beriletin ınfektsııalarǵa jatady (JJBI).
jynystyq aýmaqtaǵy súıeldiń sebebin quqraıtyn vırýs - adam papıllomasynyń vırýsy (APV) atalady. APV 70 astam túri bar. Olardyń keıbiri jatyr moınynyń ózgeristerine, qaterli isigine jáne aınalshyqtyń qaterli isigine aparýy múmkin. Bul joǵary onkogendik qaýipti APV. APV barlyq túrleri súıeldiń sebebi bola bermeıdi. APV keıbir túrleri deneniń basqa jerindegi, mysaly, qoldaǵy súıeldiń sebebi bolýy múmkin.
Bul maqala jynystyq aýmaqtaǵy súıelderge qatysty. Jynystyq aýmaqtaǵy súıelder –jıi kezdesetin aýrý. Adamdardyń kópshiliginde qandaı da bir sımptomdar bolmaıdy. Áıelderde jynystyq aýmaqtaǵy súıelder inshektiń silemeı qabatyna, qabyrǵasyna jáne jatyr moınyna taralady. Olardy arnaıy dıagnostıkalyq sharalardyń kómegimen anıqtaıdy.
APV týraly mańyzdy jaıttar:
• APV-ınfektsııa bir adamnan kelesige jynystyq qatynasta juǵady. APV sımptomdary bolmasa da, juqtyryp, taratýshysy bolýyńyz múmkin.
• juqtyrǵannan keıin 6 apta men 6 aı arasynda súıelder baıqalmaýy da múmkin. Keıde alǵashqy belgileri birneshe jyldan soń baıqalýy múmkin.
• APV juqpaly adammen jynystyq qatynasqa túsken adamdardyń bárine jynystyq aýmaqtaǵy súıelder juǵa bermeıdi.
APV juqtyrý nemese taratý qaýpi kelesi jaǵdaılarda artady:
• jynystyq qatynasta birneshe seriktestiń bolýy
• retsiz jynystyq qatynas
• jynystyq qatynasty erte bastaý
• alkogol tutyný, temeki shegý
• vırýstyq ınfektsııanyń bolýy, mysaly, gerpes jáne uzaq ýaqyt boıǵy kúızelis.
• júktilik
• dári qabyldaý saldarynan nemese uzaq aýrýdan keıingi ımmýnıtettiń tómendeýi.
Balada jynystyq aýmaqtaǵy súıel bolsa, bul aýrýdyń múmkin sebebi retinde zorlyq bolǵandyǵyn tekserý qajet.
Jynystyq aýmaqtaǵy súıelder shaǵyn jáne keıde kózge túspeýi múmkin.
Súıelderdiń túri kelesideı bolady:
• jalpaq, sheti kóterińki daqtar, teri tústi
• teri túzilisteri, joǵarǵy jaǵy gúldi qyryqqabatqa uqsas
Áıelderde jynystyq aýmaqtaǵy súıelder anyqtalady:
• inshektiń nemese aınalshyqtyń ishinde
• inshek pen aınalshyqtyń mańynda
• jatyr moınynda.
Erlerde úshkir kondılomalar anyqtalady:
• Penıste
• Umada
• shap aýmaǵynda
• Bóksede
• aınalshyqtyń ishinde nemese mańynda.
Úshkir kondılomalar bolýy múmkin:
• erinde
• aýyz qýysynda
• tilde
• kómeıde.
Basqa sımptomdary sırek kezdesedi, olar:
• súıel shoǵyrlanǵan jerde jynystyq aǵzalardyń ylǵaldylyǵy.
• inshekten bólindi kóp shyǵýy.
• jynystyq músheler aýmaǵynyń qyshýy
• jynystyq qatynas kezinde nemese odan keıin inshekten qan ketýi.
Dıagnozdy qoıý úshin dáriger naýqasty qaraıdy.
Áıelderde gınekologııalyq qarap tekserý bolady. kózge kórinbeıtin súıelderdi anyqtaý úshin kolposkopııa qoldanylady. Dáriger súıeldiń dıagnostıkasy úshin sirke sýdyń álsiz eritindisin qoldanady.
Silemeı qabattyń APV zaqymdanýynda Papanıkolaý (Paptest) boıynsha juǵyndy oń bolady. eger Paptest nátıjesi boıynsha ózgerister bolsa, ózgeristerdi baqylaý úshin osy tekserýdi jıi ótkizý qajet.
APP DNQ anyqtaýǵa taldaý vırýstyń túrin anyqtaýǵa kómektesedi, jatyr moınynyń qaterli isigin joǵary onkogendi APV týyndatýy múmkin.
Bul taldaý oryndalady:
• 30 jastan asqan áıelderdi skrınıngtik taldaý retinde
• kez kelgen jastaǵy áıelderde, Papanıkolaý (Paptest) boıynsha juǵyndy oń bolsa.
jynystyq aýmaqtaǵy súıelderdi (úshkir kondılomalar) dáriger emdeýi tıis. Súıelderdiń basqa túrlerin emdeıtin dárilik preparattardy qoldanýǵa bolmaıdy.
Emdeýge kiredi:
• dárigerdiń kabınetinde zaqymdanǵan terini óńdeý
• dáriger taǵaıyndaǵan dárilermen úı jaǵdaıynda aptasyna birneshe ret emdeý.
Retseptýralyq dárilik preparattar:
• Imıkvımod (Aldara)
• Podofıllın, Podofıloks(Kondıloks)
• Úshhlorsirke qyshqyly (TÝK)
Súıelderdi hırýrgııalyq jolmen de alyp tastaýǵa bolady:
• Krıohırýrgııamen
• Elektrokaýterızatsııamen
• Lazerlik joıýmen
• Hırýrgııalyq tilýmen.
Eger úshkir kondılomalar bolsa, jynystyq qatynastaǵy barlyq seriktester dárigerge kórinýi qajet, súıelder bolsa, qajetti em alýy tıis. Sımptomdar bolmasa da, aýrýdyń asqynýynyń jáne taralýynyń aldyn alý úshin emdeý qabyldaý qajet.
Emdeý kýrsynan keıin emdeýdiń tıimdiligin tekserý úshin dárigerdiń keńesine qaıta júginý qajet.
Bul aýrýmen aýyrǵan áıelder Papanıkolaý (Paptest) boıynsha juǵyndyny kezeńdi tapsyryp turýy qajet jáne jynystyq qatynastaǵy seriktesinde jynystyq aýmaqtaǵy súıelder anyqtalsa, osy tekserýden udaıy ótý qajet. Eger jatyr moınynda súıel bolsa, Papanıkolaý (Paptest) boıynsha juǵyndyny alǵashqy emdeý kýrsynan keıin ár 3-6 aı saıyn tapsyrý qajet.
APV juqpasynan týyndaǵan qaterli isik aldy ózgeristeri anyqtalǵan áıelderge uzaq ýaqyt emdelý qajet bolady.
Kóptegen jynystyq qatynasta belsendi jas áıelder APV juqtyrady. Kóbinese, APV ózdiginshe ketedi.
APV juqtyrǵan erlerdiń kópshiliginde aýrýdyń qandaı da bir belgisi bolmaýy múmkin. Degenmen, olar keıde qazirgi nemese bolashaq jynystyq qatynastaǵy seriktesterine juqtyrýy múmkin.
Adam úshkir kondılomadan emdelgennen keıin de juqpaly bolýy múmkin.
APV keıbir túrleri jatyr moınynyń jáne syrtqy jynystyq aǵzalardyń qaterli isiginiń negizgi sebebi bolýy múmkin.
Jynystyq aýmaqtaǵy súıelderdi týyndatatyn APV túrleriniń jynystyq músheniń, aınalshyqtyń qaterli isigin týyndatatyn túrlerinen aıyrmashylyǵy bolady.
jynystyq aýmaqtaǵy súıelder kóp jáne úlken bolýy múmkin, bul kúrdelirek emdeý sharalaryn qajet etedi.
Dárigerge habarlasyńyz, eger:
• qazirgi nemese burynǵy seriktesińizde kondılomalar bolsa.
• syrtqy jynystyq múshelerde kórinetin súıelder bolsa, qyshý nemese aýytqýly inshektik qan ketýi bolsa. Jynystyq aýmaqtaǵy súıelder juqpaly seriktespen qatynastan keıin birneshe aıdan birneshe jyl boıy kórinis bermeýi múmkin.
• balada Jynystyq aýmaqtaǵy súıelder bar dep sanasańyz.
Áıelderge
21 jastan keıin Papanıkolaý (Paptest) boıynsha juǵyndyny alǵash tapsyrý usynylady.
Jynystyq qatynastyń bolmaýy - Jynystyq aýmaqtaǵy súıelder men JJBI juqtyrmaýdyń jalǵyz senimdi joly. Tek bir ǵana seriktestiń bolýy da JJBI juǵý yqtımaldyǵyn azaıtady.
Erler men áıelder prezervatıvteri tolyǵymen qorǵamaıdy. Sebebi, vırýs nemese súıel jaqyn mańdaǵy teride bolýy múmkin. Prezervatıvterdi báribir qoldaný qajet, sebebi, olar APV jáne basqa JJBI juqtyrý qaýpin azaıtady.
APV adamnan adamǵa berilýi múmkin, súıel nemese basqa kórinetin sımptomdar bolmasa da. Qaýipsiz jynystyq qatynasty qoldaý APV juqtyrýdyń aldyn alýǵa kómektesedi.
Áıelderde jatyr moıny qaterli isigin týyndatatyn APV tórt túrinen qorǵaıtyn eki túrli vaktsına bar.
Vaktsınanyń birinshi túri úsh ret egilýden turady. 9-26 jastaǵy qyzdar men áıelderge arnalǵan.
Ekinshi túri uldar men erlerdegi súıelderden qorǵaıdy. Vaktsına úsh ret egilýden turady. 9-26 jastaǵy uldar men erlerge arnalǵan.
Dárigerden APV qarsy vaktsına sizge jaramdy bolýy týraly surańyz.
Úshkir kondılomalar; jynystyq músheniń súıelderi; adam papıllomasynyń vırýsy (VPCh); Venerologııalyq súıelder; jynystyq jolmen beriletin aýrýlar - súıelder; JO-APV; APV kezindegi tómen dısplazııa; TO-APV; APV kezindegi joǵary dısplazııa.