Материал медицина ғылымының профессоры Алмаз Шарманның АҚШ-тың Ұлттық онкология иститутындағы «Көмей қатерлі ісігі жайлы не білуге болады» атты мақаласының негізінде дайындалды. (What do you need to know about throat cancer).
Көмей
Көмей – мойынның алдыңғы бөлігінде орналасқан, кеңірдектің жалғасы болып табылатын мүше. Оны сонымен қатар - дауыс қорабы деп те атайды. Ересек адамның көмейінің көлемі 5Х5 см болады. Көмей кеңірдектен жоғары, өңештің алдында орналасқан.
Көмей дауыс байламдарын түзуге қатысатын, 2 бұлшықетті талшықтардан тұрады. Көмейдің алдында орналасқан шеміршекті құрылым – жұтқыншақ деп аталады.
Көмей 3 бөліктен тұрады:
• Жоғарғы бөлігі – көмей үстілік бөлігі.
• Ортаңғы бөлігі – дауыс байламы орналасқан бөлік.
• Төменгі бөлігі – көмей асты бөлігі. Көмей асты бөлігі – кеңірдекпен жалғасады.
Көмей тыныс алуға, жұтынуға, сөйлеуге қатысады. Негізінен көмей кеңірдек үстілік қақпақша қызметін атқарады, яғни жабады, ашады, тыныс алуға, жұтынуға, сөйлеуге мүмкіндік жасайды.
Тыныс алу: Адам тыныс алмаған кезде, дауыс байламдары тығыз жабылып қалады.
Жұтыну: Көмей кеңірдекті қорғап тұрады. Адам жұтынғанда, ішілген тамақ кеңірдек пен өкпеге түсіп кетпеуі үшін, көмекей саңлауды жауып тұрады. Тамақ, кеңірдектен өтіп өңеш арқылы асқазанға түседі.
Сөйлеу: Көмейдің арқасында адам түрлі дыбыстар шығара алады. Адам сөйлегенде, дауыс байламдары бір-біріне жақын жайғаса бастайды. Өкпеден шығатын ауа дауыс байламдары арқылы өткенде толқындар пайда болып, содан дауыс пайда болады. Тілдің, еріннің, тістердің арқасында бұл дауыстар сөздерге айналады.
Қатерлі ісік деген не?
Қатерлі ісік жасушалардан бастау алады, ол жасушалар құрама элементтерден, тіндерден құралып пайда болады. Жалпы ағза тіннен түзіледі.
Қалыпты жасушалар өседі және бөлшектенеді, ағзаның қажетіне қарай жаңа жасушаларды тудырады. Көнерген жасушалар жойылады, ал олардың орынын жаңа жасушалар басады. Кейде, бұр ретті процесс бұзылады. Ағзаға қажет емес жаңа жасушалар түзіліп, көне жасушалар орын босатпай қояды. Бұл қосалқы жасушалар жаңа түзінді немесе ісік деп аталатын тіндер массасын түзеді.
Ісіктер залалды және залалсыз болып бөлінеді:
Залалсыз ісктерде қатерлі ісіктің категориялары болмайды.
• Залалсыз ісіктер өмірге көп қауіп төндіре бермейді.
• Әдетте залалсыз ісіктер жойылғаннан кейін қайта пайда болмайды.
• Залалсыз ісіктердің жасушалары ми тіндерінің айналасына өсіп шықпайды.
• Залалсыз жоқ ісіктің жасушалары басқа мүшелерге және дененің басқа бөліктеріне таралмайды.
Залалды ісіктер қауіп-қатерге ұрындырады.
• Залалды ісіктер қатері жоқ ісіктерге қарағанда салмақтырақ симптомдармен көрініс береді. Олар науқастың өміріне қауіп төндіруі де мүмкін.
• Залалды ісіктер көп жағдайда жойылады, бірақ қайта пайда болуы да мүмкін.
• Залалды ісіктер өзіне тиесілі мүшелер мен тіндерді зақымдауы мүмкін, немесе оларды ісітеді.
• Залалды ісіктердің жасушалары басқа мүшелер мен дене бөліктеріне таралады (метастазданады). Қатерлі ісік жасушалары таралып, өзімен байланысқан, қан ағымын немесе лимфа түйіндерді ісіте бастайды. Ісік жасушалары басқа мүшелерде дамиды, ол жерде мүшені зақымдайтын жаңа ісіктер түзеді. Басқа мүшелерге таралған қатерлі ісік жасушаларын метастаздар деп атайды, ал олардың таралу процессі метастаздану болып табылады.
Ісіктің жайылуы кезінде және басқа мүшелерге немесе дене бөліктерінде жаңа ісіктердің түзілуі кезінде олар аномальді жасушалар құрайды және олардың барлығын алғашқылық деп атайды. Мысалы, қуық асты безінің қауіпті ісігі сүйекке жайылса, ол қуық асты безінің метастаздануы болады, сүйектің қауіпті ісігі болып саналмайды. Егер ол осындай себептерден туындаса, сүйек ісігі емес, қуық асты безінің ісігі бойынша емделеді. Дәрігерлер бұлай туындаған ісіктерді кейде «дистантты» немесе метастатикалық ауру деп атайды.
КӨМЕЙ ҚАУІПТІ ІСІГІНІҢ ҚАУІП ФАКТОРЛАРЫ
Ешкім қатерлі ісік ауруының себептерін білмейді. Көбінесе, кейбір адамдарда не үшін обыр ауруыны дамиды, ал кейбіреулерді дамымайды, оны түсіндіру қиынға соғады. Бір білетініміз қатерлі ісік жұқпалы ауруы емес.
Кейбір адамдарда көмей қатерлі ісігінің дамыуына бейім болатын қауіп факторлар бар.
Қазіргі уақытта төменде көрсетілген қауіп факторлары нақты белгілі:
• Жасы: Көмей қатерлі ісігі 55 жастан асқан адамдарда жиі кездеседі.
• Жынысы. Көмей қатерлі ісігі еркектерде, әйелдерге қарағанда 4 есе жиі кездеседі.
• Шылым шегуі. Шылым шекпейтіндерге қарағанда, шылым шегетіндер қатерлі ісік ауруы әлдеқайда жиі ұшырайды. Егер темекі шегумен қоса, алкогольді асыра қолданатын болса, қауіпі одан сайын күшейе түспек. Шылым шегуді тоқтату, өкпе обыры, ауыз қуысы, ұйқы безі, құйық және өңештің қатерлі ісігінің қаупін айтарлықтай төмендетеді екен. Бұдан басқа, темекі шегуді тоқтату арқылы бас және мойынның қайталама қатерлі ісігін азайтуға болады.
• Алкоголь. Алкогольді ішімдікті көп қолданатын адамдар, алкогольдік ішімдіктерді қабылдамайтын адамдарға қарағанда көмей қатерлі ісігі ауруына көбірек шалдығады. Сонымен қатар, қауіп тұтынылатын алкоголь мөлшеріне де бара-бар. Адам шылым шегіп және алкогольді бір мезгілде қолданған жағдайда көмейдің қатерлі ісігінің қаупі айтарлықтай артады.
• Бас және мойын қатерлі ісігі. Бұрын басы мен мойнында қатерлі ісігі болған төрт адамның біреуі осы аймақта тағы бір рак ауруының пайда болу қаупінде болады.
• Кәсіптік қауіптіліктер. Күкірт қышқылының және никельдің әсері мол салаларда жұмыс істейтін адамдарда көмей қатерлі ісік ауруынің туындау қаупі басым бола түседі. Сонымен қатар, асбестоз да қауіп факторы болып табылады.
• Бірқатар ғылыми зерттеулер көрсеткендей, кейбір вирустар, сондай-ақ құрамында А витамині төмен тағамдардан, көмей қатерлі ісік ауруларының қаупі арта түсетін көрінеді. Сондай-ақ, тағы бір қауіп факторы болып - гастроэзофагеальді рефлюкс табылады, ол асқазанда жиналатын қышқылдың өңешке құйыла беруінен болатын жағымсыз құбылыс.
Бұл қауіпті факторлардың барлығы бірдей қатерлі ісікті дамыта бермейді. Алайда, егер қауіп-қатер факторлары бола қалса, сіз өзіңізді қорғауыңыз керек, және мәселелерді мүмкіндігінше тезірек диагностикалау үшін дәрігермен жиі кеңесіп тұру қажет.
Көмей қатерлі ісігінің симптомдары
Көмей қатерлі ісігінің белгілері ісіктің көлеміне және оның орналасуына байланысты болады.
Симптомдары мыналарды қамтуы мүмкін:
• Тамақта қырылдың пайда болуы және дауыстың басқаша болып өзгеруі;
• Мойынның қатқыл сезінуі;
• Тамақтың ішіндегі тітіркену сезімі немесе бір нәрсе тұрғандай сезіну;
• Қайтпайтын жөтел;
• Тыныс алу мәселелері;
• Ауыздан жағымсыз иістің шығуы;
• Құлақ ауруы;
• Салмақ жоғалту.
Бұл симптомдар қатерлі ісікке байланысты болуы мүмкін, бірақ басқа ауруларда да кездеседі. Дәрігерге тексеріліңіз, ол себептерді анықтауға көмектесе алады.
КӨМЕЙ ҚАТЕРЛІ ІСІГІН ДИАГНОСТИКАЛАУ
Егер сізде көмей қатерлі ісігінің симптомдары болса, сізге келесідей диагностикалық сынақтар түрлері тағайындалуы мүмкін:
• Жалпы шолу. Дәрігер мойынды сипалап көреді, қалқанша безді, көмейді және лимфа түйіндерінен тығыздану және ісіну сияқты белгілерді анықтайды (пальпациялайды).
• Жанама ларингоскопия. Дәрігер кішкентай айнаның көмегімен патологиялық өзгерістерді және бұзылыстарды көру үшін тамақ байламдарын қарап шығады. Бұл ауыртпайтын процедура, соған қарамастан, бұл тек дәрігерлік кеңседе жүзеге асырылады.
• Тікелей ларингоскопия. Ларингоскоп, жарық көзі бар жұқа түтік пациентке мұрын немесе ауыз арқылы енгізіледі. Түтікшені енгізгенде, айнадан көрінбеген көмей бөліктерін көруге мүмкіндік туады. Қолайсыздықты болдырмау үшін жергілікті анестезияны қолдануға немесе тыныштандырғыш дәріні қолдануға болады. Кейде жалпы наркозды пайдаланса да болады. Бұл зерттеулер ауруханада жүргізілуі керек.
• Компьютерлі томография. Компьютерге қосылған рентген аппараты мойынның егжей-тегжейлі суреттерін алуға мүмкіндік береді. Жақсы көріну үшін, мойын аймағында ісіктің бар екенін анықтауға мүмкіндік беретін ренгеноконтрасты затты енгізсе де болады.
• Биопсия. Егер алдын-ала зерттеу патологиялық өзгерістерді анықтауға мүмкіндік берсе, онда кішкене тін бөлшегін алуға болады. Бұл процедура биопсия деп аталады. Ол жергілікті немесе жалпы анестезиямен және ларингоскоптың көмегімен жүргізіледі. Одан кейін рак клеткаларын анықтау үшін микроскоптың астында тін бөлігі зерттеледі. Биопсия және микроскопиялық зерттеу - онкологиялық ауруларды ең нақты диагностикалайтын әдісі болып табылады.
КӨМЕЙ ҚАТЕРЛІ ІСІГІНІҢ ДАМУ САТЫЛАРЫ
Емдеуді жақсы жоспарлау үшін дәрігер онкологиялық аурулардың даму кезеңін белгілеуі керек. Бұл қатерлі ісік қаншалықты таралғанын анықтауға мүмкіндік береді. Осы мақсатта дәрігер рентген, компьютерлік томография, ядролық магниттік резонанс және басқа да әдістерді пайдаланып, лимфа түйіндерді немесе мойынның басқа бөліктерін немесе сәл қашық орналасқан мүшелер мен тіндерді обыр зақымдады ма, жоқ па, соны анықтайды.
КӨМЕЙ ҚАТЕРЛІ ІСІГІН ЕМДЕУ
Көмей обырмен ауыратын адамдар ауруды емдеу туралы шешім қабылдауда жиі белсенді қатысқысы келеді. Мұндай ниет танытуы табиғи құбылыс.
Дәрігер сізді көмей қатерлі ісігін емдейтін мамандар - хирург, отоларинголог, онколог дәрігерге жібере алады. Емдеу әдетте диагноз қойылғаннан соң, бірнеше апта өткеннен кейін басталады. Бұл аралықтағы уақыт дәрігермен емдеу жоспарын талқылау және басқа маманнан қосымша пікірін алу үшін жұмсалады.
Емдеу әдістері
Емдеу әдісін таңдау көптеген факторларға, соның ішінде жалпы денсаулыққа, локализацияға, ісіктің таралу көлеміне және сатысына байланысты болады.
Көмей обырды радиациялық терапия, хирургиялық әдіс, химиотерапиялардың көмегімен емдеуге болады. Кейбір науқастар аралас емдеуге тағайындалады.
Радиациялық терапия (сәулелік терапия деп те аталады) рак жасушаларын жою үшін жоғары энергиялы рентгенді сәулелерді пайдаланады. Радиотерапия - сәуле түсетін аймақта зақымданған клеткалардың жергілікті емдеуі. Емдеу әдетте 5-тен 8 апта аралығында аптасына 5 күн өткізіледі.
Көмей обыры сәулелік терапия немесе хирургиялық емдеу және химиотерапиямен бірге қолданылады.
• Шағын өлшемді ісіктері бар науқастарға немесе хирургиялық операциядан өтпейтін науқастарға радиациялық терапия тағайындалады.
• Хирургиялық емдеуге байланысты радиациялық терапия. Радиотерапия хирургиялық емдеу басталғанға дейін ісік көлемін азайтуы немесе операциядан кейін қалған рак клеткаларын жоюы мүмкін. Егер хирургиялық операциядан кейін ісік қайтадан өссе, ісік сәулелік терапиямен емделеді.
• Химиотерапиямен бірге радиациялық терапия: Радиациялық терапия химиотерапияның алдында, сонымен бір уақытта және одан кейін де қолданылады.
Кейбір науқастарға радиациялық терапия енгізілгеннен кейін, түтік уақытша асқазанға енгізіледі, ол арқылы қоректік заттар беріледі.
Хирургиялық емдеу - бұл іс-әрекетті скальпель немесе лазермен алып тастау әдісі. Хирургия әдетте жалпы наркозбен өткізіледі. Операцияның сипаты негізінен ісіктің көлеміне және дәл орналасуына байланысты болады.
Ларингектоминың бірнеше түрі бар (көмейдің бір бөлігін немесе барлық бөліктерін хирургиялық жолмен алу үшін):
• Тотальді (толық) ларинэктомия: көмей толығымен алынып тасталынады.
• Ішінара ларинэктомия (гемиларингэктомия): хирург көмейдің бір бөлігін ғана алып тастайды.
• Көмекейлік ларигектомия: Хирург көмекейді – көмейдің жоғарғы жағын алып тастайды.
• Кордектомия: Хирург бір немесе қос дыбыс байламын алып тастайды.
• Кейде мойын лимфа түйіндері операция кезінде жойылады. Бұл операция лимфа түйінінің диссекциясы деп аталады. Қалқанша безді де жоюға болады.
Көмей обырының операциясы кезінде стоманы - кеңірдекке түтікті орнату керек болуы мүмкін. Мұндай операция трахеостомия деп аталады. Стоманың арқасында жаңа ауа жолдары мойынның алдыңғы қабырғасындағы тесік арқылы жасалады. Өкпе мен кеңірдектегі ауа осы түтік арқылы өтеді. Көптеген науқастар үшін трахеостомия уақытша белгіленеді. Операциядан кейін пациенттің қалпына келгенінше ғана қажет. Операциядан кейін кейбір науқастар уақытша азықтандыру түтігін енгізді.
Химиотерапия обыр клеткаларын жоюға арналған дәрі-дәрмектерді пайдалануға негізделген. Дәрігерге қарсы іс-қимылдың бірыңғай агентін немесе екі немесе одан да көп дәрілердің қосындысын ұсынуға болады. Дәрі-дәрмектер әдетте ішілік инъекция арқылы басқарылады. Бұл жағдайда препараттар қанға кіреді және түрлі мүшелер мен тіндерге бағытталады.
Химиотерапия көмей қатерлі ісікті емдеу үшін әртүрлі мақсаттарда қолданылады:
• Хирургиялық емдеу немесе радиациялық терапия басталғанға дейін: кейбір жағдайларда хирургиялық емдеу немесе сәулелік терапияны бастау үшін, дәрінің көмегімен үлкен ісіктердің көлемі кішірейтілуі мүмкін.
• Хирургиялық емдеу немесе сәулелі терапиядан кейін: химиотерапия хирургиялық емдеуден және сәулелік терапиядан қалған жасушаларды жою үшін қолданылады. Химиотерапия, сонымен қатар, ісіктерді басу үшін қолданылады.
Хирургиялық емдеудің орнына: Химиотерапия хирургияның орнына сәулелік терапиямен біргеқолданылады. Бұл көмей мен дауысты сақтауға мүмкіндік береді.
КӨМЕЙ ҚАТЕРЛІ ІСІГІН ЕМДЕУДЕГІ ЖАНАМА ӘСЕРЛЕР
Көмей обырын емдеуде, қатерлі ісікті жоюға бағытталған шарадан, сау жасуша мен тіндер де зақымданып қалып жатады. Осы себепті көмей қатерлі ісігін емдеуде қажет емес жанама әсерлер де қатар жүреді.
Жанама әсерлер əр адамдарда əр түрлі болуы мүмкін. Олар бір сеанстан екіншісіне қарай өзгеруі мүмкін. Емдеу басталғанға дейін дәрігерлер науқасқа мүмкін болатын жанама әсерлерді айтып, және оларды қалай басқаруға болатынын түсіндіруі керек. Бұл жанама әсерлердің ауырлығын төмендетуге көмектесуі мүмкін.
Радиациялық терапияның жанама әсері
Радиациялық терапиядан өтіп жатқан адамдарда бірнеше жанама әсер туындауы мүмкін:
• Ауыздың құрғауы. Науқастар көп мөлшерде сұйықтық қабылдаса, сол көмек болады.
• Тамақтың немесе аузындағы тітіркену сезімі. Сұйықтықпен шаю арқылы тітіркенуді азайтуға болады.
• Стоматологиялық процедуралардан кейінгі емдеу. Пациенттерге стоматологқа тексеріліп көруге кеңес беріледі, сәулелік терапияны бастамас бұрын тістер мен тістерді емдеу ұсынылады.
• Тіс жегі. Ауыз қуысының гигиенасын қатаң қадағалап, тістер мен қызыл иекті сау күйінде сақтау керек. Кейде тіс щеткасын пайдалану қиын болса, арнайы гигиеналық шаю ертінділерін пайдалану ұсынылады.
• Дәм мен иістің өзгеруі. Радиотерапия кезінде дәм мен иісті қабылдау өзгеруі мүмкін.
• Әлсіздік. Радиотерапия кезінде, әсіресе соңғы апталарда, науқастарда барынша әлсіздік және шаршау байқалады. Мұны жеңу үшін тынығу керек, бірақ мүмкіндігінше ұзақ уақыт белсенді болға кеңес беріледі.
• Дауыс қасиеттерінің өзгеруі. Әсіресе, күннің соңына қарай әлсіреген дауыс білінеді. Дауысқа ауа-райы да әсер етуі мүмкін. Рентгенотерапияның әсерінен көмейдің ісінуінен дауыстың өзгеруі және мойнында тығыздық сезімі байқалады. Дәрігер көмейдің ісінуін азайту үшін дәрі-дәрмектерді ұсынуы мүмкін.
• Емделумен бірге терінің өзгеруі. Радиацияның әсер ету аумағында тері құрғақ және қызарады. Тері күтімі терінің қабынуын болдырмау үшін өте маңызды. Жабысқақ тері аймағына ауа кіруін қамтамасыз ету ұсынылады, бірақ күн сәулесінің тікелей әсеріне қалмау керек. Радиациялық терапия әсерін қабылдағанда оның тиетін жеріндегі түкті қырмау керек және ауыр матадан тігілген киімді кимеу керек. Лосьондар мен кремдерді қауіпсіз тері күтімі өнімдерін ұсынатын дәрігермен кеңеспей тұрып пайдалануға болмайды.
Хирургиялық операцияның жанама әсері
Хирургия төмендегідей жанама әсерлермен астасады:
• Ауырсыну. Операциядан кейінгі алғашқы бірнеше күн ішінде науқастар ыңғайсыздық сезінуі мүмкін. Алайда ауырсынуды бақылау үшін ауыруды басатын дәрілерді қолдануға болады.
• Әлсіздік. Табиғи реакция - операциядан кейін әлсіздік пен шаршау сезімінің болуы заңды. Операциядан кейін қалпына келтіру уақыты әр науқаста, әр түрлі болады.
• Тамақтың ісінуі. Операциядан кейін бірнеше күн бойы, пациенттердің ішуге, жеуге немесе жұтуға мүмкіндігі болмайды. Сондықтан пациенттер тағамдық ерітінділерді ішілік енгізу арқылы алдымен парентеральді тамақтануды ұсынады. Бір-екі күннен кейін науқасқа ас мұрын немесе ауыз арқылы асқазанына зондпен енгізіледі, ол арқылы қоректік қоспасы да беріледі. Ісіну төмендеген соң және хирургиялық жара жазыла бастағанда, зонд алынып тасталады. Іссінудің салдарынан тамақтану және сөйлеу қиындықтары тудырады. Алайда бірте-бірте тамақтану және сөйлеу қабілеті қалпына келтірілді. Кейде қоректік зонд операция арқылы асқазанға тікелей енгізіледі. Қалыпты функциялар қалпына келтіргеннен кейін мұндай зонд алынып тасталады, алайда кейбір науқастарда зонд ары қарай өмір сүру үшін қалады.
• Шырыштың түзілуінің артуы. Операциядан кейін өкпе мен кеңірдек қышқыл деп аталатын шырышты көп мөлшерде шығарады. Оны алып тастау үшін мейірбике трахеостомияға салынған арнайы түтікпен көмектесе алады. Кейіннен науқас қақырық шығаруды үйренеді.
• Сезімталдықтың бұзылуы және әлсіздік. Ларинготомиядан кейін хирургия аймағында нерв зақымдануына байланысты сезімталдықтың бұзылуы болуы мүмкін. Ол иық пен мойынның сезімталдығына да әсер етуі мүмкін. Физиотерапия бұл бұзылуларды жеңуге көмектеседі.
• Сыртқы көріністі өзгерту. Операциядан кейін түйінше қалыптасады және мойынның мөлшері аздап төмендеуі мүмкін. Кейбір науқастар өз мойындарын жауып тұратын киім киюді қалайды.
• Трахеостомия. Көптеген жағдайларда трахеостомия уақытша белгіленеді. Қысқартудың қысқа мерзімінен кейін трахеостомиялық түтіктерді алып тастауға болады және тесіктердің өзі емделіп, жабылады. Бұл пациенттерге дербес дем беруге және сөйлесуге мүмкіндік береді, бірақ дауыстың әлсіреуі мүмкін.
• Жалпы ларинготомиядан кейін пациенттерге тұрақты трахеостомия белгіленеді. Бұл пациенттер дем алуды және жаңа тәсілмен сөйлесуді үйренуді талап етеді.
Химиотерапияның жанама әсері
Химиотерапияның жанама әсерлері табиғатта қолданылатын дәрі-дәрмек түріне және дозасына байланысты. Негізінде, ісікке қарсы препараттар тез арада бөлінетін дененің жасушаларына әсер етеді:
• Қан жасушалары - инфекциямен күресуге, қанның қаныққандығын қамтамасыз етуге және бүкіл денедегі оттекті тасымалдауға көмектесетін жасушалар. Қанның жасушаларының зақымдануы мен өлімі көбінесе инфекцияға, қан кету мен қансырауға, сондай-ақ жалпы әлсіздікке әкеледі.
• Шаш түбірі жасушалары. Химиотерапия шаштың түсуіне соқтыруы мүмкін. Дегенмен, бұл құбылыс әдетте уақытша болады және шаштың өсуі әдетте қалпына келтіріледі. Жаңадан өсірілген шаштың түсі өзгеріп және өзгеше қасиеттері пайда болуы мүмкін.
• Асқазан-ішек жолының шырышты қабығын жабатын жасушалар. Химиотерапия тәбеттің бұзылуын туыдыруы мүмкін, жүрек айнуын, құсуды, диареяны, аузындың және еріннің жаралануына соқтыруы мүмкін. Осы жағдайлардың көпшілігін қазіргі заманғы медицинада қолданылатын дәрілермен емдеуге болады.
Көмей обырымен ауыратындардың салауатты өмір салты
Көмей обырмен ауырып, емделген кейбір науқастар тағамға деген қызығушылығын жоғалтуы мүмкін. Дәмі өзгертілген және кейбір иісі бүр түрлі тағамдарды қабылдай алмай қиналады. Алайда, жылдам қалпына келтіру үшін жақсы тамақтанудың маңызы зор. Атап айтқанда, калория мен ақуызы мол аспен қоректенуі керек, тіндерді қалпына келтіру үшін және салмақты қалыпты ұстап тұру үшін, сондай-ақ күшті-қуатты толықтыру үшін жеткілікті тамақтану керек.
Егер тамақтану қиындықтары сәулелік терапияға байланысты болса, дәмдендіргіштер қосылған және жұмсартылған, жұмсақ өлшемді тағамды қабылдаңыз. Мысалы, сорпа, пудинги, сүт өнімдерін таңдауыңызға болады.
Хирургиялық және радиациялық терапиядан кейін кейбір науқастардың асқазанына немесе ішегәне арнайы тағамдық зондтар орнатылады. Жұтыну қабілеті қалпына келгеннен кейін көптеген пациенттер қалыпты диетасына оралады. Дегенмен, кейбіреулер сұйық азық-түлікті дұрыс көреді, ал басқалары қалыпты диетасын жалғастыра береді.
Трахеостомиямен өмір сүру
Қалыпты өмірге оралу, әдетте, көмей қатерлі ісігімен ауыратын науқастар үшін оңайға соқпайды.
Егер науқасқа трахеостомия жеткізілсе, ол оны қалай емдеу керек екенін білуі керек:
• Науқас трахеостомиялық түтікті қалай алып, тазалап, шырышты кетіріп, трахеостомиялық шұңқырдың айналасына қалай күтім жасауды үйренуі керек.
• Егер бөлмедегі ауа тым құрғақ болса, ол жағдай жылыту маусымы кезінде, яғни қыста жиі орын алатын болса, өкпелер көп шырыш бөледі. Сонымен қатар, трахеостоманың айналасындағы тері тітіркенуі мүмкін. Бірнеше мәселелерді болдырмау үшін ылғалдатқышты қолдану ұсынылады.
• Трахеостомияға су кірсе қауіпті болуы мүмкін. Бұл жағдайға жол бермеу үшін, суды қабылдар кезде немесе жай жуыну және қырыну кезедерінде құралға су кіріп кетпес үшін арнайы қақпақты кигізіп қою ұсынылады. Шаңнан, түтіннен және басқа да тітіркендіргіштерден қорғайтын арнайы қалпақтар да болады.
• Операциядан кейін бірнеше ай бойы тері сезімталдығы жоғалып кетуі мүмкін. Сондықтан қырынғанда жараланып қалмас үшін қырынуға арналған электр ұстараны пайдалану ұсынылады.
• Трахеостомиясы бар науқастар жұмыс істегенде көпшілігінде проблема туындамайды. Дегенмен, олар ауаны ұстай алмайтындығын атап өту керек. Сондықтан, орташа және ауыр физикалық күштермен байланысты, әсіресе салмақ көтерумен байланысты жұмыс оларға ыңғайсыз. Жүзу және басқа да су спорт түрлерімен шұғылданудың қажеті жоқ.
• Кейбір науқастар өздерін қалай көрініп, қалай сөйлейтінін дұрыстай алмай қиналады, және оған «басқалар не ойлайды» деп алаңдаумен болады. Мұндай жағдайларда психологтың көмегі қажет болуы мүмкін.
Сөйлеуді қайта үйреніңіз
Сөйлеу қабілеті күнделікті өмірдің ажырамас бөлігі болып табылады. Сондықтан бұл қабілеттің жоғалуы айтарлықтай күйзеліске ұрындыратыны жассырын емес. Мұндай жағдайларда туыстары мен достарының қолдауы маңызды.
Әдетте, сөйлеу қабілеті ішінара ларинготомиядан кейін бір апта ішінде қалпына келеді. Алайда, жалпы ларинготомиядан кейін науқастар жаңа тәсілдермен сөйлеуді үйренуі керек.
Бұған дейін науқас ой мен қарым-қатынас жасаудың басқа тәсілдерін үйренуі керек.
• Пациенттерге блокнот пен қарындашты барлық уақытта өзімен бірге алып жүруге кеңес беріледі.
• Ойлар компьютер арқылы немесе басқа құралдармен көрсетілуі мүмкін. Бұл жағдайда басылған сөздерді арнайы бағдарламалық жасақтама арқылы ойнатуға болады.
• Кішкентай сөздіктің де пайдалы тиюі мүмкін, онда пациент өзі айтқысы келетін сөздерді көрсете алады.
Өңештік сөйлеу, механикалық сөйлеу, сондай-ақ трахеофазальды саңлау деп аталатын сөйлеу сөйлеудің басқа жолдары да бар. Осы әдістерді қолдану, орындалатын операция көлеміне, сондай-ақ басқа да жағдайларға байланысты.
ҚОСЫМША ЖӘНЕ АЛЬТЕРНАТИВТІ МЕДИЦИНА
Кейбір онкологиялық науқастар қосымша және баламалы медицина әдістерін ұнатады:
Қосымша әдістерге химиотерапия және сәулелі терапия сияқты қатерлі ісікке қолданылатындар стандартты әдістер жатады. Балама әдістер - стандартты емдеу әдістерінің орнына қолданылатындар.
Акупунктура (акупунктура), терапевтік массаж, өсімдік деривативтері, витаминдер немесе арнайы диеталар, визуализация, медитация және рухани сауықтыру - қосымша немесе баламалы медицина түрлері болып табылады.
Кейбір онкологиялық науқастар қосымша немесе баламалы терапия әдістерін қолдану нәтижесінде денсаулық жағдайының жақсарғанын атап өтті. Дегенмен, қосымша және баламалы медицинаның кейбір түрлері химиотерапия мен радиотерапияның әсер ету механизмдерін өзгерте алады. Бұл өзгерістер науқасқа зиян келтіруі де мүмкін. Сонымен қатар, қосымша және баламалы медицинаның белгілі бір түрлері жеке-жеке қолданылған жағдайда да зиянды болуы мүмкін. Қосымша және баламалы медицинаның кейбір түрлері қымбат тұрады.
АУРУДЫҢ КҮТІМІ ЖӘНЕ ОҒАН ҚОЛДАУ КӨРСЕТУ
Мұндай қатерлі ісікпен өмір сүру оңай емес. Кейбір адамдарға ауруымен байланысты эмоционалды және практикалық мәселелерді шешу үшін көмек қажет. Мұндай жағдайларда өзара қолдау топтары айтарлықтай пайдалы болуы мүмкін. Бұл ұғым көптеген батыс елдерінде кең таралған. Осындай топтарда онкологиялық науқастар өздерінің білімдері мен тәжірибесін бөлісе отырып ауруға және емнің жанама әсерлеріне қалай қарсы тұру үшін кеңеседі.
Обыры бар науқастар өз отбасыларына, жұмыс орындарын сақтап қалуға, күнделікті өмірлік қажеттіліктерін қалай толықтыру керектігіне алаңдайды. Мұндай науқастарда емделуге, ауруханаға жатқызуға, сондай-ақ медициналық қызметтерге ақы төлеу қажеттілігіне байланысты алаңдаушылық да болады. Онкологиялық науқастарға қатысты көптеген мәселелерге әдетте денсаулық сақтау саласының қызметкерлері жауап береді.
Тағамдық және физикалық белсенділік
Обыр аурулар үшін өзіне күтім жасау аса маңызды болып табылады. Ол үшін жақсы тамақтанып және мүмкін болатын ең жоғары белсенділікке ие болу керек. Обырмен ауыратын науқастар салмақтарын тұрақты сақтау үшін жеткілікті калориямен қамтамассыз етілуі керек. Атап айтқанда, жеткілікті ақуызды қабылдауы қажет. Жақсы тамақтану көңіл-күйді жақсартуға және энергияны көп жинауға көмектеседі.
Онкологиялық науқастарда, әсіресе емдеу кезінде немесе емдеуден кейін дереу, жиі тәбет төмендеуі кездеседі. Олар өздерін жақсы сезінбей немесе шаршағандықтан не болмаса, ауызындағы дәмнің өзгеруін сезінуі мүмкін. Сонымен қатар, емнің жанама әсері (мысалы, тәбеттің жоғалуы, жүрек айнуы, құсу немесе аузындағы жаралар) елеулі проблемаға алып келуі де ықтимал. Дәрігер, диетология немесе басқа медицина қызметкері тағамдық мәселелерді шешу жолдарын ұсына алады.
Көптеген адамдар белсенді өмір салтын сақтау арқылы жақсы өздерін сезінеді. Жаяу жүру, йога, жүзу және басқа да іс-шаралар күшті қалпында ұстауға және энергия мен өмірлік тонусты қамтамасыз етуге көмектеседі. Жаттығу жүрек айнуы мен ауырсынуды азайтады және емдеу процесін жеңілдетеді. Олар сондай-ақ стресті жеңілдетуге көмектеседі. Дене белсенділігі туралы дәрігермен кеңесу өте маңызды. Егер жаттығу ауырсыну тудырса немесе одан басқа мәселелер туындаса, физикалық қызметтің сипатын өзгерту туралы мәселені шешу үшін дәрігерге хабарлау қажет.
Алдағы бақылаудың маңыздылығы және емдеу
Көмей рак ауруларының кейінгі бақылауы және емделуі денсаулықтың кез-келген өзгерістерін белгілеу үшін маңызды. Егер обыр ауруының жаңа белгілері пайда болса, онда оны емдеу туралы шешім қабылдау өте маңызды болмақ. Мұндай бақылау мерзімді медициналық тексеруден, рентгендік және зертханалық зерттеулерден тұрады. Науқастың өзі де аурудың өзгеруі туралы дәрігерге хабарлауы керек.
Көмей обырын емдеу қалқанша безіне теріс әсер етуі мүмкін. Сондықтан, қандағы гормондардың биохимиялық анықталуы арқылы қалқанша безінің күйін тексеру маңызды болып табылады.
ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУЛЕР
Қазіргі уақытта радиациялық терапия әдістерін жетілдіру бойынша зерттеулер жүргізілуде. Мысалы, 5-тен 7 аптаға дейін екі апта бойы (күніне 3 рет және аптасына 5 рет) сәулелік терапияны қабылдауға болады.
Ғалымдар онкологиялық ауруларды емдеудің жанама әсерлерін азайтатын дәрі жасап жатыр. Мұндай дәрі-дәрмектер дене салмағын сақтап, терінің және шырышты қабықтың бұзылуын болдырмайды.
Сондай-ақ, ғалымдар обыр клеткаларын тиімді түрде бұзатын жаңа протеинге қарсы препараттар мен олардың комбинацияларын дамытады, бұл ретте гормондардың анатомиялық тұтастығын сақтау маңызды.
Белгілі бір «үміт» биохимиялық терапия деп аталады, онда моноклоналды антиденелер қолданылады. Олар рак клеткаларының өсуін тежеуге қабілетті.
Дауыссыздық және / немесе дауыс жоғалту (ерлерде / әйелдерде)
Синонимдері:
Вокальды қабықтың қатерлі ісігі; Жатыр мойыны қатерлі ісігі; Ларингалды қатерлі ісік; Оропарин немесе гипофариялық ісік.