Mazmuny
Aldyn alý
Jalpy aqparat
Asqynǵan pankreatıt – qabynyp, asqynǵan uıqy bezi aýrýy.
Bul sýret – ish qýysynyń joǵarǵy bóliginiń kompıýterlik tomografııasy. Sýrette asqynǵan qabynýdan týyndaǵan (pankreatıt) uıqy bezi tinderiniń qabynýy jáne isinýi aıqyn kórinedi.
Sebepteri
Uıqy bezi asqazannyń artynda ornalasqan. Ol as qorytý fermentterin (enzımderdi) jáne ınsýlın, glıýkagon sekildi gormondyq fermentterdi óndiredi. As qorytý fermentteri ash ishektiń sańylaýyna túsedi, ol jerde jandanyp, as qorytý úrdisinde mańyzdy býynǵa aınalady.
Adamnyń as qorytý júıesiniń aǵzalary
Eger fermentter uıqy bezinde jandandyrylsa, onda uıqy beziniń tinderi ózin-ózi qoryta bastaıdy. Onyń saldarynan uıqybeziniń jáne onyń qantamyrlary isinedi, sondaı-aq qantalaý, zaqymdaný sekildir jaıttar oryn alýy yqtımal.
Asqynǵan pankreatıt áıelderge qaraǵanda erlerde jıi paıda bolady. Jekelegen aýrýlar, operatıvtik sheshimder, zııandy ádetter men durys tamaqtanbaý bul aýrýdyń damý qaýpin arttyrady.
Aýrý kóbinese, alkogolızmnen jáne alkogoldi shamadan tys tutynýdan (AQSh-ta -70% jaǵdaıda) týyndaıdy. Genetıkalyq faktorlar da aýrýdyń damýyna áser etedi. Basqa jaǵdaılarda sebebi belgisiz.
Pankreatıtti týyndatatyn basqa aýrýlar:
• Aýtoımmýndyq máseleler (eger ımmýndyq júıe ózindik organızmdi zaqymdaıtyn bolsa)
• Uıqy beziniń nemese uıqy bezi fermentteri bólinetin jalpy ót tútikteriniń bitelýi,
• Hırýrgııalyq aralasý kezinde tútikterdiń nemese uıqy beziniń zaqymdanýy
• Qandaǵy úshglıtserıdter (maı qyshqyldarynyń) deńgeıiniń artýy (qandaǵy úshglıtserıdterdiń kóbeıýi)
• Kútpegen jerden uıqy beziniń zaqymdanýy
Qosymsha sebepteri:
• Mýkovıstsıdoz asqynýlary
• Gemolıtıkalyq-ýremııalyq sındrom
• Gıperparatıreoz
• Kavasakı aýrýy
• Reı sındromy
• Qandaı da bir dárilik preparattardy tutyný (ásirese, estrogenderdi, kortıkosteroıdtardy, nesep aıdaıtyn preparattardy, mysaly, tıazıd jáne ımýran)
• Vırýstyq ınfektsııalar, parotıt (boryqtaný), Koksakı vırýstary, mıkoplazmalyq pnevmonııalar jáne kampılobakterııalar.
Sımptomdary
Pankreatıttiń basty jáne negizgi sımptomy – sol jaq qabyrǵanyń astynda nemese ishtiń ortasyndaǵy aýyr aýyrsynýdyń bolýymen sıpattalady.
Aýyrsyný:
• Maıly tamaqty nemese sýsyndardy tutynyp, birneshe mınýtten keıin aýrýdyń kúsheıýi.
• udaıy jáne birneshe kún ishinde jalǵasady.
• arqamen jatqanda kúsheıedi
• Arqaǵa nemese sol jaýyrynnan tómen tusqa qaraı aýyrsyný sezimi beriledi.
Asqynǵan pankreatıtke shaldyqqan adamdarda qyzba, júrek aınýy, qusý jáne tersheńdik baıqalýy múmkin.
Bul aýrýda paıda bolatyn qosymsha sımptomdar:
• jer tústi nájis
• jeldenýdiń artýy
• kekirý
• as qorytýdyń buzylysy
• teri men kózdiń aǵynyń azdap sarǵaıýy (sary aýrý)
• teriniń bóritkeni nemese oıyqjara
• ishtiń kebýi
Dıagnostıka
Teksergende dáriger mynalardy anyqtaıdy:
• ish qýysyndaǵy aýyrsyný sezimi nemese isiný
• qyzba
• tómen qysym
• júrektiń jıi soǵýy
• jıi tynys alý
Zerthana taldaýlary uıqy bezi bóletin fermentterdiń deńgeıiniń kelesi ózgeristerin kórsetedi:
• qandaǵy amılaza deńgeıiniń artýy
• qan sarysýyndaǵy lıpaza deńgeıiniń artýy
• neseptegi amılaza deńgeıiniń artýy
Qosymsha zerthanalyq taldaýlar pankreatıttiń asqynýlaryn anyqtaýǵa kómektesedi:
• qannyń jalpy taldaýy (OAK)
• qannyń tolyq fermenttik paneli
Uıqy beziniń qabynýyn kórsetetin basqa tekserý ádisteri:
• ish qýysynyń kompıýterlik tomografııasy
• ish qýysynyń MRT-sy
• ish qýysynyń ýltradybystyq zertteýi.
Emdeý
Kóbinese, emdeýdi júrgizý úshin aýrýhanaǵa jatqyzý qajet bolady:
• aýyrsyný ustamasyn basatyn dárilik preparattar qoldaný;
• vena arqyly eritindiler quıylýy kerek
• uıqy bezine júktemeni azaıtý úshin tamaqty shektep tutyný kerek
Keıde muryn nemese aýyz arqyly nazogastraldyq zond (tútik) ornatylady, ol arqyly asqazannyń ishindegisi alynady. Bul ádis qusý nemese kúshti aýyrsyný basylmaıtyn bolsa nemese ishek pareziniń (saldanýy) damýy múmkin bolsa qoldanylady. Zond 1-2 kúnnen 1-2 aptaǵa deıin qoıylady.
Aýrýdy emdeý qaıtalanǵan aýyrsyný ustamasynyń paıda bolýynyń aldyn alady.
Keıbir jaǵdaıda qajet bolatyn keńester:
• uıqy beziniń aınalasyndaǵy nemese onyń ishindegi suıyqtyqty soryp alý
• ót tastaryn alyp tastaý
• uıqy beziniń tútigin bosatý.
Asa aýyr jaǵdaılarda ota jasaý qajet bolady, uıqy beziniń berishtengen nemese zaqymdanǵan tininiń bóligin alyp tastaý úshin.
Pankreatıt ustamalaryna shaldyqqan naýqastar úshin alkogoldi sýsyndar, maıly tamaq tutynýǵa, temeki shegýge bolmaıdy.
Boljamy
Aýrýdyń sımptomdary apta ishinde basylady. Biraq, aýrýdyń ómirge qaýip tóndiretin satyǵa ótýi de múmkin.
Ólim-jitim qaýpi artady, eger:
• Gemorragııalyq pankreatıtte – ustama qan ketýimen qosarlanǵanda
• baýyrdyń, júrektiń nemese búırektiń jumysynyń buzylysynda
• berishtengen pankreatıtte
Pankreatıttiń qaıtalaný qaýpiniń yqtımaldyǵy aýrýdyń paıda bolý sebebine jáne emdeýdiń tıimdiligine baılanysty.
Múmkin bolatn asqynýlar
• Asqynǵan búırek jetkiliksizdigi
• Asqynǵan respıratorlyq dıstress-sındrom (ORDS)
• ish qýysynda suıyqtyq jınalýy (astsıt)
• uıqybeziniń abstsesi jáne kıstasy
• júrek jetkiliksizdigi
• arterıaldyq qysymnyń tómendeýi.
Asqynǵan pankreatıttiń qaıtalanǵan kórinisteri sozylmaly túrine aparady.
Dárigerge qashan qaralý kerek
Dárigerge habarlańyz, eger:
• ishińizdi kúshti, udaıy aýrý mazalasa;
• Asqynǵan pankreatıttiń basqa sımptomdary paıda bolsa.
Aldyn alý
Pankreatıttiń jańa nemese qaıtalanǵan kórinisteriniń damý qaýpin azaıtýǵa bolady, ol úshin aýrýdyń aldyn alatyn erejelerdi ustaný qajet:
• Alkogoldi shekteńiz.
• Balalardaǵy qyzbany emdeý úshin aspırın qoldanbaǵan jón, ásirese, eger olarda vırýstyq aýrý bolsa. Bul Reı sındromy damýynyń aldyn alý úshin mańyzdy.
• Balalardy parotıtten (boryqtaný) jáne basqa balalar aýrýlarynan vaktsınalaýdy ótkizińiz («Immýnızatsııa – jalpy sholýdy» qarańyz).
Qusý (áıelderde)
Tegter:
qatty aýyrsyný
qusý
ishtiń ótýi
ishtiń qatýy
qyzýdyń kóterilýi
ishtiń kebýi