Qutyrý - vırýstyq aýrý, bul aýrý qutyrǵan janýar tistep alǵan kezde paıda bolady. Aýrýdyń sıpaty: nerv júıesine qatty zaqym keltiredi jáne kóp jaǵdaıda sońy ólimmen aıaqtalady. Qutyrma vırýsy (Neuroryctes rabid) Lyssavirus mıksovırýsstar tobyndaǵy Rhabdoviridae tuqymdastaryna jatady. Silekeıde, sondaı-aq kóz jasy jáne nesepte bolady.
Bul vırýs qorshaǵan ortada turaqsyz - ony 15 mınýt ishinde 56 ° C –qa deıin qyzdyrǵanda, 2 mınýt qaınatqanda vırýs ólimge ushyraıdy. Ýltrakúlgin jáne tikeleı kún sáýlesine, etanolǵa jáne kóptegen dezınfektsııalyq zattarǵa sezimtal. Degenmen, ol tómen temperatýralarǵa, fenolǵa, antıbıotıkterge tózimdi.
Denege engennen keıin, qutyrma vırýsy júıke júıesiniń barlyq bólikterine áser etip, nervterge túgeldeı derlik taralady. Mı men julynnyń júıke jasýshalarynda isik, ishki qan ketý, degradatsııalyq jáne nekrotıkalyq ózgerister baıqaldy.
Qutyrma vırýsynyń qaınar kózi (tasymaldaýshysy) jabaıy jáne úı janýarlary. Jabaıy janýarlarǵa qasqyrlar, túlkiler, shoshqalar, qorqaýlar, janattar, skýnstar, borsyqtar, jarǵanattar, kemirgishter jáne úı janýarlary - ıtter, mysyqtar, jylqylar, shoshqa, kishkentaı jáne iri qara mal kiredi. Alaıda, adamdar úshin eń úlken qaýip kóktem-jaz mezgilinde qala syrtynda júretin túlkiler men qańǵybas ıtter bolyp tabylady.
Infektsııalyq janýarlar aýrý belgileri paıda bolǵanǵa deıin 3-10 kún buryn jáne aýrýdyń barlyq kezeńinde qarastyrylady. Qutyrǵan janýarlarda shamadan tys silekeı bólinip turady, sondaı-aq gıdrofobııa belgilerin baıqaý arqyly ajyratýǵa bolady.
Bul aýrý addamǵa qutyrǵan janýardyń tistegeninen juǵady. Zaqymdalǵan terige nemese shyryshty qabyqqa aýrý janýardyń silekeıi tıse de juǵady. Sońǵy jyldary vırýstyń transmıssııalyq joldarmen (júktilik kezinde platsenta arqyly), aýa aǵyny, tamaqtaný (tamaq jáne sý arqyly) beriletini anyqtaldy. Organ transplantatsııasy nátıjesinde de qutyrmany juqtyrǵan adamdardyń birneshe oqıǵasy aıtylýda.
Inkýbatsııa kezeńi (tistegennen aýrýdyń bastalǵanyna deıingi kezeń) orta eseppen 30-50 kúndi quraıdy, biraq ol sırek jaǵdaılarda 1 jyldan artyq 10-90 kúnge sozylady. Bastan qanshalyqty jer alysyraq tistese, ınkýbatsııa kezeńi soǵurlym uzaǵyraq bolady. Ásirese bas pen qoldy, sondaı-aq balalardy tistegende qaýip tym joǵary bolady. Inkýbatsııa kezeńinde aıaq jaraqattanatyn bolsa, onda kezeń uzaqqa sozylady.
Aýrýdyń 3 satysy bar: I - bastapqy, II - qozý, III – saldaný. Birinshi saty jalpy nasharlaý, bas aýyrýy, dene temperatýrasynyń shamaly kóterilýi, bulshyqettiń aýyrýy, aýyzdyń qurǵaýy, tábettiń nasharlaýy, tamaq aýrýy, qurǵaq jótel, júrek aınýy jáne qusýdan bastalady. Tistegen jerde jaǵymsyz sezim paıda bolady - qyzý, qyzarý, tyrnaqtardyń aýrýy, qyshý jáne sezimtaldyqtyń artýy. Patsıent depressııaǵa ushyraıdy, tuıyqtala bastaıdy, tamaqtanýdan bas tartady, túsiniksiz qorqynysh sezimderi bıleıdi, kúızeliske urynady, titirkenýi arta túsedi. Uıqysyzdyq, shytyrman túster kórýi, ıis sezgishtik jáne vızýaldy gallıýtsınatsııalar paıda bolady.
1-3 kún ótkennen keıin, aýrýdyń boıynda ekinshi kezeń iske qosylady. Mazasyzdyq, ashýshańdyq, jáne osy kezeńge tán belgi, gıdrofobııaǵa ustamalary paıda bolady. Sý ishýge tyrysqanda, jáne tipti quıylatyn sýdy kóre nemese dybysyn estise, sumdyq qorqynysh sezimi týyndaıdy, jutqynshaq pen kómeı bulshyqetteri qurysyp qalady.
Tynys alý shýylǵa aınalady, aýyrsyný men qurysýlar qatar júredi. Aýrýdyń osy kezeńinde adam titirkendirgish, qozbaly, agressıvti, «qoıanshyq» bolyp shyǵady. Ustamasy ustaǵanda naýqastar aıǵaılaıdy, sndele bastaıdy, jıhazdardy uryp syndyrǵyssy keledi, adam keıpinen aýytqı bastaıdy, tipti adamnyń ózin qatty ıterip jiberýi múmkin. Qatty terleıdi, silekeıi aýzynan aǵyp turady, tym kóp silekeıdi jutynyp úlgere almaıdy. Bul kezeń 2-3 kúnge sozylady.
Sodan keıin aýrýdyń úshinshi kezeńi bastalady, bul kezde naýqas salmaqtylana túsedi. Onyń qorqynyshy joǵalady, sýdan qorqý ustamasy da bolmaıdy, saýyǵýǵa, jazylýǵa úmit paıda bolady. Osydan keıin deneniń temperatýrasy 40 - 42 gradýsqa deıin kóteriledi, boıynda ártúrli dúmpýler kórine bastaıdy, aıaq-qoldary men mı nervteri saldanyp qalady, esten tanyp, tyrysa beredi. Tynys alýynyń tejelýinen nemese júreginiń toqtaýynan jan úzip ketýi de yqtımal. Aýrýdyń aǵymy osylaısha bolyp ótedi.
Qutyrýǵa qarsy emdeý ádisi joq. Eger aýrýdy alǵashqy kezeńinde emdeýge múmkindik bolyp jatpasa, sońǵylarynda aman alyp qalýǵa esh úmit joq. Álemde qutyrýdy emdeýtin tek bir ǵana emdeý túri belgili. Biraq ázirge ol bizge tańsyq.
Degenmen, aýrýdyń aldyn-alý tásili bar, ol bakterııanyń uryǵyn joıý. Bul arnaıy profılaktıkalyq ádis - tistegen sátten bastap 14 kúnnen keshiktirmeı qutyrýǵa qarsy arnaıy vaktsınany engizý. Eń jaqsy erekshe aldyn alý - bul naqty ımmýnoglobýlındi engizý jáne / nemese belsendi ımmýndaý (vaktsınatsııa).
Vaktsına vırýsqa qarsy 1 ml 5 ret: ınfektsııa kúni, sodan keıin 3, 7, 14 jáne 28 kúnde engiziledi. Bul shemamen jaqsy ımmýnıtet paıda bolady, biraq DDSU-nyń nusqaýy boıynsha 6-shy ınektsııa, 1-shi ınektsııadan keıin 90 kún ótkende engizý kerek.
Eń jaqsy jergilikti vaktsınalar ıyqqa nemese jambastyń bulshyqetterine salynady. Eger adam tistese, ol tistegenge deıin tolyq keste bolıynsha ekpe saldyrǵan bolsa, onyń boıynda antıdene jetkilikti bolsa, ımmýnoglobınsiz arnaıy shemalyq ekpe saldyrylady.
Eger janýar 10 kúndik baqylaý kezeńinde saý bolyp qalatyn bolsa nemese janýarlarda qutyrý belgileri anyqtalmasa, terapııa toqtatylýy múmkin.
Qaýipke tap bolǵan keıbir adamdar (veterınarlar, ıt ıeleri, ańshylar) aldyn-ala ekpe saldyrýy qajet. Vaktsınatsııalar, sondaı-aq 12 aıdan keıin alǵashqy ret jańartylǵan arnaıy qurylǵan shema boıynsha júzege asyrylady. sodan keıin ár 5 jyl saıyn vaktsınatsıalaý júrgiziledi.
Eger sizdi qandaı da bir janýar tistep alǵan bolsa ne isteý kerek?
Birinshiden, tistegen jerdi sabynmen tez arada sabynmen jaqsylap 10 mınýt kóleminde jýý kerek. Tereń jaralardy suıyq sabynmen, mysaly, shprıtspen nemese katetermen jýýǵa bolady. Jaralardy nemese tigisterdi órteýdiń qajeti joq.
Osydan keıin siz tez arada eń jaqyn jerdegi tótenshe jaǵdaı bólimine barýyńyz kerek, sebebi qutyrýdyń aldyn alý vaktsınalary sizdiń dárigerge qanshalyqty tez barǵanyńyzǵa baılanysty. Tótenshe jaǵdaı bólmesinde dárigerge kelesi aqparatty usynýǵa bolady - janýardyń sıpattamasy, onyń syrtqy túri men minez-qulqy, qutyrý bolý yqtımaldyǵy, tisteý jaǵdaılary.
Budan keıin dáriger taǵaıyndaǵan egý kýrsyn ótkizýińiz kerek. Alańdamańyz, eshkim sizge qaptatyp ishke shanshý jasamaıdy, sizge vaktsına beriledi jáne sodan soń úıińizge jiberedi. Osylaı bes nemese alty ret dárigerge baryp turasyz. Sońǵy eki aı ishinde, jaǵdaıy aýyr bolǵan, qaıta vaktsınatsııalanǵan, sondaı-aq júıke júıesi aýrýlary nemese allergııalyq aýrýlary bar adamdar, júkti áıelder, sondaı-aq basqa vaktsınalar saldyrylǵan adamdarǵa emhanada dárigerler qadaǵalaýynda qalýy múmkin. Vaktsınatsııa kezinde jáne 6 aı ótkenge deıin alkogoldi qoldanýǵa tyıym salynady. Buǵan qosa, eger siz qutyrmaǵa qarsy vaktsınatsııa kýrsyna qatysa almasańyz, artyq jumys istemeýińiz kerek, qatty muzdamaý kerek nemese qatty qyzyp ketpeýńiz kerek.
Vaktsınatsııa kezinde siz densaýlyq jaǵdaıyn muqııat baqylap otyrýyńyz kerek. Jáne kez-kelgen shaǵymdarǵa baılanysty dárigermen keńesý kerek, yńǵaıyna qaraı vaktsınatsııa ýaqytsha toqtatylady. Tek nevropatolog, terapevt jáne radıologpen emdelýden keıin ǵana egý jumystaryn jalǵastyrý týraly másele qaralatyn bolady.
Tegter:
qutyrý
janýar
vaktsına
ımmýnoglobýlınder